رخشانی در گفت وگو با «خبرگزاری دانشجو»:
گروه علمی«خبرگزاری دانشجو»؛ یکی از آسیب های دوران حساس نوجوانی اعتیاد است، معضلی که در اثر فاصله رابطه خانواده ها با فرزندان، استقلال و کنجکاوی نوجوانان، اطلاع رسانی ضعیف، جذابیت های فریبنده مواد صنعتی و ... سن این معضل را در کشورمان کاهش داده است. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی یکی از دستگاه هایی است که در پیشگیری این معضل نقش مهمی را ایفا می کند، به همین منظور با دکتر فاطمه رخشانی، معاون بهداشت در این باره گفت وگویی کرده ایم که مشروح آن در ادامه می آید:
«خبرگزاری دانشجو»: میانگین سنی اعتیاد نوجوانان در کشور چه سالی است؟
رخشانی: بر اساس ارزیابی سریع وضعیت سوءمصرف مواد در سال 1386، میانگین سن شروع مصرف مواد در کشور با احتساب الکل 18 تا 22 سالگی و بدون محاسبه الکل 23 تا 24 سالگی بوده که با سن شروع اعتیاد در سال 1383 تفاوتی نداشته است، بر اساس محاسبات میانگین سنی معتادان در مقاطع گوناگون، معتادان کشور در 18 سالگی الکل و سیگار را تجربه می کنند، در 23 سالگی معتاد می شوند.
البته لازم به ذکر است پدیده وابستگی به مواد و اعتیاد با پدیده سوء مصرف مواد و مصرف تفننی آن باید تفکیک شود و در واقع نوجوانان معتاد ( افراد دارای سن کمتر از 18 سال) درصد بسیار کمی از جمعیت معتادان کشور را تشکیل می دهند که البته به سبب تاثیر گذاری بسیار منفی شروع سوء مصرف مواد در این سنین و خطرات مصرف تفننی و احتمال وابستگی به مواد در سنین بالاتر در این گروه، هدف عمده برنامه های پیشگیرانه برای به حداقل رساندن این مسئله است.
«خبرگزاری دانشجو»: آیا آمار رسمی از این قشر در اختیار دارید؟
رخشانی: آمار رسمی جدیدتری در مورد شروع مصرف مواد و نیز آمار دقیقی از میزان شیوع مصرف مواد در این گروه سنی در کشور ارایه نشده است که البته با توجه به در اختیار داشتن اکثریت این گروه سنی در جمعیت دانش آموزی وزارت آموزش و پرورش باید ارزیابی دقیق تری داشته باشد، اما شواهد تجربی نشان می دهد، با شیوع سوء مصرف مواد صنعتی جدید چون شیشه و ... و با وجود ضعف آگاهی نوجوانان و خانواده های آنان و برخی باورهای غلط نسبت به اعتیاد آور نبودن این مواد و تبلیغات فریبنده جدید تولید کنندگان این مواد چون داروی جوانی، تناسب اندام، شادابی و نشاط پوست و عضله سازی و ... و توزیع آن در مکان های پرجاذبه برای نوجوانان مانند پارک ها، مهمانی ها، محیط ورزشی و سالن های زیبایی کاهش سن شروع سوء مصرف مواد قابل پیش بینی است.
«خبرگزاری دانشجو»: سهم وزارت بهداشت در پیشگیری از اعتیاد نوجوانان چه قدر است؟
رخشانی: به طور طبیعی انتظار این است که وزارت بهداشت به عنوان یک نهاد تخصصی و به واسطه وظایف ذاتی خود در ارتقای سلامت جامعه در این حوزه نقش بسیار عمده ای داشته باشد، مطالعه برنامه ملی مبارزه با مواد مخدر کشورهای موفق در کنترل معضل سوء مصرف وابستگی به مواد نشان می¬دهد محوریت برنامه-های کاهش تقاضا متمرکز بر وزارت بهداشت این کشورها است، اما متاسفانه محدود کردن توان علمی وزارت بهداشت به برنامه¬ریزی تنها برای دانشجویان پزشکی و جمعیت تحت پوشش واحدهای تابعه مراجعان به مراکز بهداشتی موجب شده تا منابع مالی لازم برای توسعه و اثربخشی برنامه ها را در اختیار نداشته باشیم.
«خبرگزاری دانشجو»: این وزارت خانه تاکنون چه اقداماتی در پیشگیری از این معضل انجام داده است؟
رخشانی: وزارت بهداشت با در اختیار داشتن منابع محدود خود، از طریق واحدهای تابعه معاونت بهداشت دانشگاه های علوم پزشکی با اجرای برنامه های متعدد آموزشی و مشاوره ای در حوزه پیشگیری مانند: آموزش چهره به چهره، آموزش گروهی، اجرای کارگاه های آموزشی، تولید رسانه های آموزشی چاپی و غیرچاپی، برگزاری نمایشگاه و ... در کانون های هدف مدرسه، دانشگاه، خانواده، محیط کار ویژه دانش آموزان، والدین، آموزگاران، دانشجویان، رابطان بهداشتی، خانواده ها، شاغلان، بیماران و افراد در معرض به ارایه خدمات پیشگیرانه می پردازد که البته به طور مستقیم کمتر با آموزش نوجوان و در بیشتر موارد با تولید برنامه های همگانی و آگاه سازی عموم جامعه و توانمندسازی مشاوران مدارس، والدین و خانواده نوجوان در امر فرزند پروری و ارتقای مهارتهای روانی- اجتماعی و ارتباط و نظارت موثر با نوجوان به این مهم می پردازد و البته برنامه های آموزشی خانواده محور یکی از مهمترین برنامه های پیشگیرانه در دنیا است.
«خبرگزاری دانشجو»: نوجوانان معتاد بیشتر در چه طبقه اجتماعی زندگی می کنند؟
رخشانی: در واقع این معضل ممکن است در هر طبقه اجتماعی دیده شود، شاید الگوی معتاد خیابانی باعث شده که این تصور ایجاد شود که اعتیاد فقط در طبقات پایین اجتماعی- اقتصادی اتفاق می افتد، در حالی که این نمای کریه و زشت از معتاد در واقع پایان خط اعتیاد است، اما شروع آن می تواند در یک فرد دارای رفاه و توان اقتصادی بالا هم اتفاق بیفتد، به ویژه امروزه با شیوع سوء مصرف الکل و مواد صنعتی جدید که در خانواده های سطح بالا نیز شایع است.
«خبرگزاری دانشجو»: چه شاخص هایی بیشترین تاثیر را در اعتیاد نوجوان دارد؟
رخشانی: شاخص های طبقه پایین اجتماعی، مثل فقر، سطح پایین آموزش و سواد خانواده، سکونت در حاشیه شهر و محله های پرخطر، بیکاری و مشکلات اقتصادی عوامل خطر بروز اعتیاد شناخته می شوند، اما تحقیقات نشان می دهد اعتیاد به طبقه خاصی تعلق ندارد و شاید بهتر است به جای طبقه از خانواده به عنوان یک معیار ارزیابی استفاده شود.
«خبرگزاری دانشجو»: مهمترین عوامل در ایجاد این معضل چیست؟
رخشانی: با توجه به آنکه بسیاری از معتادان، مصرف سیگار و الکل را برای اولین بار زیر سن 20 سال تجربه کرده اند و شیوع 50 درصدی سوء مصرف الکل و سیگار در پدران افراد معتاد و شیوع 40 درصدی در بین برادر فرد معتاد نیز یکی از مهمترین عوامل خطر ساز بوده است.
«خبرگزاری دانشجو»: شما خطرات اعتیاد نوجوانان را برای آینده کشور در حوزه بهداشت چگونه ارزیابی می کنید؟
رخشانی: به طورکلی شیوع بیماری های عفونی و غیر عفونی و اختلالات روانی و شیوع رفتارهای پرخطر در این گروه، مهمترین مشکلات اعتیاد نوجوانان در حوزه بهداشت را ایجاد می کند، گذشته از هزینه های سنگین درمان، کاهش آسیب و نیز فرایند زمان بر توانبخشی معتادان و نگهداری آنها در مرحله درمان و در ادامه ارتقای سلامت روانی و اجتماعی این افراد و نیز خطر انتقال عوارض جسمی و روانی خود به خانواده ها و جامعه، مشکلات جدی درمان معتادان به مواد صنعتی جدید مانند شیشه و گروه آمفتامین ها و رفتارهای پرخطر آنان مانند رفتارهای پرخطر جنسی و استفاده مشترک از وسایل تزریق، عوارض عفونی جدی ای مانند ایدز و هپاتیت را به همراه خواهد داشت.
متاسفانه امروزه سوء مصرف مواد صنعتی جدید مانند شیشه خطر بروز اختلالات روانی، رفتارهای پرخطر جنسی، تصادفات رانندگی و نیز خودکشی، آسیب وارد کردن به دیگران و حتی ارتکاب قتل نسبت به اطرافیان را در گروه نوجوان چندین برابر کرده است، همچنین، بیماری ایدز یک پدیده جهانی، تهدیدی برای سلامت انسان و ثبات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جوامع محسوب می شود در کشور ما مصرف کنندگان تزریقی مواد مهمترین گروه در معرض خطر یعنی 69 درصد از موارد ابتلا به ایدز را تشکیل می دهند.
علاوه بر این ها، هپاتیتB و Cبیمارهای عفونی خطرناک دیگری در این گروه هستند که در دو دهه اخیر مرگ و میر ناشی از آن در جهان 2 تا 3 برابر شده و به دلیل ایجاد سیروز کبدی در صدر دلایل پیوند کبد قرار گرفته اند. این بیماری ها نیز همچون بیماری ایدز می توانند از طریق تزریق مشترک و رفتار پرخطر جنسی انتقال یابند.
همچنین، مسمومیت های مکرر ناشی از مصرف بسیار بالا و ترکیبی مواد نیز در معتادان شایع است، دفتر مواد و جرایم سازمان ملل، میزان مرگ و میر مصرف کنندگان تزریقی مواد را سالانه 2 تا 3 درصد گزارش می دهد، مطالعات متعدد داخلی هم نشان داده اند که شایعترین عامل مسمومیت بزرگسالان در کشور که بعضا شامل افراد خانواده نیز می شود، مسمومیت با مواد است، لذا مجموع این خطرات و عوارض مشکلات و هزینه های جدی به حوزه سلامت تحمیل می کند.
«خبرگزاری دانشجو»: شما چه راه کارهای برای پیشگیری از این معضل پیشنهاد می دهد؟
رخشانی: برخوردارى از زندگى سالم یکى از عوامل مهم پیشگیرى از آسیب ها به ویژه اعتیاد است، زندگى سالم داراى ابعاد مختلفى است از جمله ابعاد جسمانى، روانى - اجتماعى مهارت هاى زندگى و معنوى.
در ایجاد زندگى سالم، ارتقای سلامت اهمیت ویژه اى دارد، منظور از ارتقای سلامت، فرایندى است که افراد را قادر مى سازد، تا توانایى خویش را برای بهبود وضعیت سلامت خود افزایش دهند، در این حوزه، ارتقای سلامت نیاز به آگاهی و نگرش درست نسبت به عوارض سوء مصرف مواد، پایبندی به رفتارهاى سالم و برخورداری از مهارت های روانی اجتماعی دارد.
برخی نوجوانان بر اساس یک خوش بینى غیرواقع بینانه بر این باورند که هیچ وقت با مصرف تفننی این مواد، دچار مشکلات مهمی نمى شوند. لذا با انگیزه های متفاوتی چون کسب لذت، کنجکاوی، رفع مشکلات شخصیتی چون کاهش اعتماد بنفس و نداشن تاب و تحمل در مقابل فشار گروه همسالان و مقابله با مشکلات زندگی به مصرف سیگار، مواد، الکل و رفتار های پرخطر جنسی رو می آورند. به طورکلی مهمترین راهبردهای پیشگیری با توانمند سازی فرد، خانواده و اجتماع به مصون سازی نوجوانان و جوانان در برابر این آسیب ها می پردازد.
«خبرگزاری دانشجو»: چه گروه هایی در این پیشگیری ایفای نقش می کنند؟
رخشانی: عمده ترین مداخلات در محیط خانواده مدرسه و اجتماع انجام می گیرد، هدف از این برنامه ها ارایه آگاهی درباره عوارض سوء مصرف مواد و آموزش مهارت های مقابله ای و تاب آوری، فراهم سازی فعالیت های جایگزین و محدود سازی دسترسی به محیط های پرخطر و دستیابی به مواد است.
برنامه های خانواده محور نیز توانمند سازی خانواده برای ارایه یک الگوی رفتاری مثبت، انتقال ارزش ها و هنجارهای اخلاقی، اجتماعی و معنوی، ایجاد محیطی صمیمانه و امن در خانواده، نقش آفرینی قاطع و مثبت در نظارت بر فعالیت ها و روابط و ارایه حمایت لازم عاطفی و اجتماعی برای حل مشکلات نوجوان زا مورد هدف قرار می دهند.
در نهایت راهبرد برنامه های پیشگیرانه از مصرف مواد در اجتماع، آگاه سازی عمومی و ایجاد فضایی امن و سالم، ارتقای عدالت، نشاط و سلامت اجتماعی است؛ در واقع، نوجوان سالم حاصل اثر بخشی کافی و به موقع مداخلات چند جانبه و اجرای برنامه های منسجم و همگرا در این سه حوزه است که بی شک مداخله هدفمند و سازمان یافته تمامی سازمان های ذینفع را می طلبد.
ارسال نظرات