"دود چراغ خوردن" از کجا آمد؟

به گزارش گروه فضای مجازی «خبرگزاری دانشجو»، در این عبارت بحث بر سر دود چراغ است که باید دید در این اصطلاح و عبارت مثلی چه نقشی دارد و ریشۀ تاریخی آن چیست.

به طوری که می‌دانیم چراغ آلتی است که در عصر و زمان حاضر به وسیلۀ برق روشنی می‌بخشد و به صور و اشکال مختلفۀ لوله‌ای و گلوله‌ای و مسطح و مقعر و محدب و جز این‌ها در کوی و برزن و خانه و خیابان و کارخانه و هرگونه تأسیسات و کارگاههای دیگر خودنمایی می‌کند و با اشاره و اصابت انگشت به کلید برق می‌توان صد‌ها و هزار‌ها و حتی برق شهر عظیم و کشوری را خاموش یا روشن کرد.

ولی در قرون قدیمه و قبل از اختراع لامپ از طرف ادیسون مخترع نامدار آمریکایی چراغ در واقع ظرفی بود که درون آن را با چربی و روغن از قبیل پیه، روغن کرچک، روغن بزرک، روغن بیدانجیر که به طور مطلق روغن چراغ می‌گفته‌اند و همچنین نفت و امثال آن پر کرده فتیلۀ آلوده را روشن می‌کردند و به زندگی روشنی می‌بخشیدند.

اگر به تاریخچۀ طرز تحصیل علما و دانشمندان در قدیم مراجعه کنیم ملاحظه می‌شود که: «همه در کوره ده خود نه مدرس داشتند و نه محضر و نه کتابخانۀ مرکزی یک میلیون جلد کتابی و نه آرشیو و نه بایگانی و نه میکروفیلم نسخۀ خطی بلکه بالعکس هیچ چیز که نبود، به جای خود، حتی نان و قوت اولیه هم نبود. مجموع ذخیرۀ آن‌ها لقمۀ نان بیات و خشکه‌ای بود که پر شال خود می‌بستند و به مکتب می‌رفتند.

طلبۀ فقیر و بی‌بضاعت- که البته دنیایی استغنا داشت- برای آنکه روغن مختصر چراغش در طول شب تمام نشود و چراغ خاموش نگردد فتیله‌اش را پس از روشن کردن پایین نمی‌کشید تا حرارت فتیله، روغن یا نفت مخزن را زیاد بالا نکشد و مصرف نکند، بلکه فتیله را در‌‌ همان بالا و وضع اولیه که اصطلاحاً تاجری می‌گفته‌اند نگاه می‌داشت و با آن نور ضعیف، شب را به صبح می‌رسانید.

نور تاجری در چراغ اگرچه کم مصرف و متناسب با وضع مالی طلبه بود ولی این عیب بزرگ را داشت که چون روغن یا نفت به قدر کفایت از مخزن به فتیله نمی‌رسید لذا دود می‌زد و در و دیوار و سقف و فضای حجره را آلوده می‌کرد و طلبۀ بی‌چیز آن دود چراغ را می‌خورد و به تحصیل و مطالعه ادامه می‌داد تا به مقصد کمال رسد و شاهد مقصود را در آغوش گیرد.

 دود چراغ خوردن تا قبل از اختراع و نورافشانی برق، در حجرات طلبگی مبتلا به عمومی بود و همه در پرتو نور بی‌فروغ چراغهای کم سوز و کورسو که دودش تا اعماق سینه و ریتین آن‌ها فرو می‌رفت به مطالعه می‌پرداختند تا رفته رفته پلک‌ها سنگین شوند و چشمان دودآلودشان لحظاتی به خواب روند.

منبع: باشگاه خبرنگاران