رابطه دید و بازدید نوروزی با صله رحم در اسلام
به گزارش گروه فضای مجازی «خبرگزاری دانشجو»، یکی از آداب عید نوروز، دیدار برادران و خواهران مسلمان و آگاهى از شادى‌ها و اندوه‌هاى آنان است که در دین اسلام می‌توان آن را یکی از مصادیق «صله رحم» برشمرد که در آیات قرآن و روایات اسلامی بر آن بسیار تأکید شده است، چنانکه حضرت محمد (ص) در حدیثی می‌فرمایند: هیچ مهمانى نیست که بر قومى وارد شود، مگر آنکه روزى‌اش در دامان اوست. پس، چون فرود آید، با روزى‌اش فرود مى آید، و، چون برود، با گناهان آن‌ها (میزبان) مى رود.
بزرگداشت ایام نوروز مصادف است با روز‌هایی که زیبایی سحر انگیز طبیعت، قدرت خداوند و تجدید حیات و معاد را در خاطره‌ها زنده می‌کند به علاوه در نوروز مردم اقدام به کار‌هایی می‌کنند که شارع مقدس به آن تشویق نموده است؛ مثل: نظافت و خانه تکانی، صله رحم، خوشحال کردن مؤمنان، از بین بردن دشمنی‌ها و کینه‌ها، آزادی زندانیان و غیره.
صله رحم رحم درجاتی دارد که با توجه به توان فرد، عرف اجتماع، نیاز افراد و برخورد و جواب دهی آنان متفاوت و قابل تغییر است و به هر حال تا هر درجه‌ای که ممکن است باید به این برنامه دینی عمل کرد. مرجع و معیارِ در چگونگی ابراز محبت و احسان، عرف است؛ زیرا به حسب عادات و رسومِ افراد و نزدیک و دور بودنِ آن‌ها فرق مى کند. نوع این ارتباط به نیاز افراد نیز بستگی دارد آنچنان که ممکن است بعضى نیاز مادّى داشته باشند و بعضى نیاز مادى نداشته ولى به کمک دیگرى نیازمند باشند؛ مانند پیرمرد و پیرزن افتاده اى که باید آنان را رسیدگی نمود، و بعضى ممکن است کمکِ فکرى بخواهند؛ و بعضى هیچ نیازی ندارند و فقط باید از آنان احوال پرسى کرد.
مقدار و حدود صلۀ رحم نسبی است؛ یعنی نسبت به افراد و محیطی که در آن زندگی می‌کنند متفاوت است؛ مهم آن است که شخص در عرف خودشان قاطع رح محسوب نشود. از امام صادق (ع) روایت شده که فرمود: لقمان به پسرش گفت: پسر جان! … با همۀ مردم خوش خلق باش. پسرم اگر مال دنیایى نداشتى که با آن صله رحم کنى، و بر برادران تفضل نمایى، حسن خلق و روى خوش داشته باش، چون کسى که حسن خلق دارد خوبان او را دوست مى دارند، و بدکاران از او دورى مى نمایند. باز آن حضرت می‌فرماید: «پیوند خویشاوندى خویش را حتى با جرعه اى از آب محکم کن و بهترین راه براى خدمت به آنان این است که (دست کم) از تو آزار و مزاحمتى نبینند.»
ضیافت، مهماندارى و مهمان نوازى، دست و دل باز بودن و سفره اى گشوده داشتن، نشانه جوان مردى و یکى از برجسته‌ترین ارزش هاى انسانى و مکارم اخلاقى است. اسلام نیز اهتمام ویژه اى به این خصلت والاى انسانى دارد و پیشوایان این آیین آسمانى، با تعبیرهاى گوناگون و تنبّه آفرین، مسلمانان را به آن، توصیه و تشویق کرده‌اند.
از نظر روایات اسلامى، مهمان نوازى، یکى از بر‌ترین مکارم اخلاقى است که در آن، مهمان، نه تنها روزىِ خود را مى آورد و از روزىِ انسان نمى کاهد، بلکه بر آن نیز مى افزاید. چنانکه پیامبر اکرم (ص) در حدیثی می‌فرمایند: می‌ه‌مان، روزى خود را مى آورد و گناهان اهل خانه را مى برد. برعکس، خوددارى از پذیرفتن مهمان، نشانه قساوت قلب انسان، و کوچ کردن خیر و برکت از خانه اى است که در آن زندگى مى کند. با تأمّل در این موارد و سایر مواردى که اطعام دیگران، مورد تأکید قرار گرفته، مى توان دریافت که در همه مواردى که خداوند متعال، نعمت خاصى را به انسان ارزانى داشته و یا بلایى را از او دفع کرده و یا اطعام دیگران آثار و برکات بیشترى دارد (مانند افطارى دادن در ماه رمضان، و یا مراسم عزادارى سید الشهدا امام حسین علیه السلام)، مهمانى، از فضیلت بیشترى برخوردار است.
الف: آداب میزبان
در روایات اسلامى، افزون بر تشویق و تأکید فراوان بر فرهنگ مهمان نوازى، رهنمودهاى بسیار ارزنده اى در جهت تصحیح و تقویت این فرهنگ ارائه شده است که مى توان آن‌ها را به دو دسته آداب میزبان و آداب مهمان تقسیم کرد که گرامى داشت مهمان؛ خوش رویى و ابراز محبّت؛ مقدّم داشتن مهمان؛ خدمت به مهمان؛ در اختیار نهادن آنچه مهمان نیاز دارد؛ پذیرایى کردن با بهترین چیزى که دارد؛ نیکو پذیرایى کردن فرمانبرى؛ کوشیدن در پذیرایى از مهمان دعوت شده؛ زود‌تر شروع کردن غذا و دیر‌تر دست کشیدن از آن؛ صرف غذا با مهمان؛ تعارف کردن مهمان به خوردن؛ بدرقه کردن مهمان تا درِ خانه از جمله آداب میزبان به شمار می‌رود.
همچنین در روایات بر ترک خودنمایى و شهرت طلبى؛ تشریفات مشقّت بار؛ تعارف دروغین؛ به کارگرفتن مهمان؛ روزه گرفتن، بدون اجازه مهمان؛ کمک کردن در رفتن مهمان از سوی میزبان تأکید شده است. گفتنى است که همه این آداب، در حقیقت، به دو اصل اساسى باز مى گردند:
۱. تکریم مهمان
بیشتر آدابى که بدان اشاره شد، در واقع، جلوه هاى تکریم مهمان و احترام نسبت به اوست. این اصل، تا آنجا از نظر پیشوایان اسلام اهمیت دارد که پیامبر (ص) خطاب به امام على (ع) مى فرماید: مهمان را گرچه کافر باشد، گرامى بدار. در میان همه امورى که گرامى داشت مهمان شمرده شده، خوش رویى و ابراز مهر و محبّت نسبت به مهمان، جایگاه ویژه اى دارد. در واقع، بدون رعایت این اصل، همه تلاش هاى میزبان براى گرامى داشت مهمان، بى ثمر خواهد بود؛ لذا در روایتى از امام على (ع) آمده: چهره گشاده، از تُرش روىِ ایثارکننده، بهتر است. این سخن، به روشنى بر این نکته دلالت دارد که ایثار و مقدّم داشتن دیگران بر خود ـ. که به مراتب از مهمانى، ارزشمند‌تر است ـ، اگر با خوش رویى همراه نباشد، ارزشى ندارد، چه رسد به مهمانى.
۲. پرهیز میزبان از رفتارهاى غیر اخلاقى
هر چند احترام کردن و بزرگداشت مهمان، کارى بسیار شایسته است، با این حال، باید دانست همه امورى که از نظر برخى، گرامیداشت مهمان محسوب مى شوند، در اسلام پسندیده نیستند؛ بلکه از نظر اسلام، تکریم مهمان در محدوده ارزش هاى اخلاقى، مطلوب است. براى مثال، تلاش هایى که‌گاه در تهیه امکانات پذیرایى بهتر، با انگیزه خودنمایى و شهرت طلبى صورت مى گیرد، از آن رو که کارى غیر اخلاقى است، از نظر اسلام به شدّتْ نکوهیده است. نکته بسیار مهمى که یادآورى آن ضرورى است، اینکه آداب میزبانى، منحصر به مواردى نیست که در روایات اسلامى بدان‌ها اشاره شده است؛ بلکه به طور کلى، همه اقداماتى که در میان اقوام مختلف براى تکریم مهمان مرسوم است، در صورتى که از چارچوب ارزش هاى اخلاقى و شرعى، پا را فرا‌تر ننهد، مورد تأیید و تأکید اسلام است.
ب: آداب مهمان
یکسری از آدابی که بر انجام آن از سوی مهمان تأکید شده است، رعایت اولویّت‌ها در پذیرش دعوت به مهمانی؛ شرط کردنِ پرهیز از تکلّف و تشریفات؛ اجازه گرفتن براى ورود به خانه میزبان؛ سلام کردن هنگام ورود به خانه؛ نشستن در جایى که میزبان پیشنهاد مى کند؛ دعا کردن براى میزبان؛ ترک کردن مهمانى پس از صرف غذا؛ پاسدارى از کرامت خود با رعایت مدّت اقامت و... است و دسته دوم، امورى هستند که مهمان باید از انجام دادن آن‌ها سر باز زند و ترک آن‌ها نشانه ادب مهمان است که عبارت‌اند از: شرکت کردنِ بدون دعوت در مهمانى دیگران؛ حضور در مهمانى ویژه ثروتمندان؛ حضور در مهمانى برپاشده با انگیزه همچشمى؛ پذیرش مهمانى اهل ساز و آواز؛ پذیرش مهمانى مشرک، منافق و فاسق؛ واداشتن میزبان به تکلّف و تشریفات؛ دیگرى را همراه خود به مهمانى بردن؛ روزه مستحبّى گرفتن، مگر با اجازه میزبان؛ ناچیز شمردن امکانات میزبان؛ پرس و جو در باره حلال بودن غذا.
با دقت در موارد یاد شده، به روشنى معلوم مى شود که همه این آداب، در واقع، به سه اصل زیربنایىِ تکریم میزبان، پرهیز از ایجاد زحمت و پرهیز از حضور در مهمانى هاى نکوهیده بازمی گردد. حکمت تأکید اسلام بر مهمان نوازى، نزدیک کردن هر چه بیشترِ دل‌ها و حاکم ساختن صفا و صمیمیت در جامعه است. از آنجا که پذیرایى از مهمان، در صورتى که با زحمت همراه باشد، با این حکمتْ منافات دارد، بخشى از رهنمودهایى که در روایات اسلامى براى مهمانى ارائه شده، جهت پیشگیرى از مزاحمت است، مانند: وادار نکردنِ میزبان به تشریفات، بلکه پرهیز دادن وى از تکلّف و انجام تشریفات، بدون دعوت به مهمانى نرفتن و اجتناب از توقّف طولانى و ملال آور در منزل میزبان.
مهمان باید شرایط خاص و موقعیت هاى ویژه میزبانِ خود را در نظر بگیرد و از هر چیزى که موجب دردسر گردد، دورى نماید. چه بسا موقعیت میزبان و‌گاه فرصت او ایجاب مى کند که پس از صَرف غذا، خداحافظى کند، چنان که قرآن کریم در مورد پیامبر خدا (ص) به مسلمانان توصیه مى فرماید که پس از صرف غذا با او خداحافظى کنند و به گفتگو ننشینند. گاه لازم است که مهمان پس از صرف غذا، مدّتى توقّف کند؛ ولى باید توجّه داشته باشد که توقف بلند مدّت، ملال آور است و کرامت و عزّت مهمان را سلب مى نماید. در هر حال، چنان که در روایات اهل بیت (ع) آمده، حداکثر مهمانى، سه روز است و بقیه‌اش صدقه است.
به طور کلی از نظر اسلام، شرکت در مهمانى هایى که موجب آلودگى هاى اعتقادى، اخلاقى و عملى است، و یا با کار مهم ترى در تعارض است پسندیده نیست و مورد نکوهش واقع شده است؛ لذا شخص مؤمن نباید این گونه دعوت‌ها را بپذیرد. البته باید توجّه داشت که شرکت در مهمانى هاى آلوده به گناه، گناه محسوب مى شود؛ ولى شرکت در مهمانى اى که در تعارض با کارى مهم تراست، هر چند نکوهیده شمرده شده، ولى گناه نیست.
آثار مهمان نوازی
بر اساس آیات قرآن و روایات اسلامی مهمان نوازی از مکارم اخلاق است و یکی از نشانه‌های مؤمن چنانکه پیامبر اسلام (ص) فرمود: از مهمان پذیرایى نمى کند، مگر آنکه مؤمن است. مهمان نوازى، از مکارم اخلاق است؛ و نیز در روایتی دیگر حضرت تأکید می‌فرمایند: هر چیزى زکاتى دارد، و زکات خانه، اتاق مهمانى است.
امام صادق (ع) در این باره فرمود: ابراهیم علیه السلام بسیار مهمان نواز بود، به گونه اى که اگر یک روز مهمانى نزدش نبود، در جستجوى مهمان، بیرون مى رفت و درِ خانه‌اش را مى بست و کلید‌ها را بر مى داشت تا اینکه مهمان مى جُست.
بر اساس روایات دینی ما روزىِ مهمان، همراه اوست چنانکه امام کاظم (ع) در حدیثی می‌فرمایند: همانا کمک [خداوند]بر قومى، به اندازه خرجشان نازل مى شود، و مهمان، هرگاه بر قومى فرود آید، روزى‌اش نیز با او در دامنش فرود مى آید.
مهمان داری و مهمان نوازی آثار و برکاتی دارد از جمله آن گشایشِ روزى و ریزش گناهان است. پیامبر خدا (ص) در این باره می‌فرمانید: کسى که اطعام مى کند، سریع‌تر از فرو رفتن کارد در کوهان ش‌تر، به او روزى مى رسد. همچنین حضرت محمد مصطفی (ص) در حدیثی تأکید می‌فرمایند: هیچ مهمانى نیست که بر قومى وارد شود، مگر آنکه روزى‌اش در دامان اوست. پس، چون فرود آید، با روزى‌اش فرود مى آید، و، چون برود، با گناهان آن‌ها (میزبان) مى رود.
امیرالمؤمنین امام على (ع) نیز در این باره فرمود: هیچ مؤمنى نیست که مهمان را دوست بدارد، مگر آنکه، چون از قبرش بر مى خیزد، چهره‌اش مانند قرص ماه مى درخشد، و اهل محشر مى نگرند و مى گویند: این، کسى جز پیامبرى مُرسل نیست! و فرشته اى مى گوید: این، مؤمنى است که مهمان را دوست مى دارد و او را گرامى مى شمارد و راهى جز رفتن به بهشت ندارد. شیخ الائمه امام جعفر صادق (ع) نیز فرمود: هرگاه برادرت سرزده بر تو وارد شد، با آنچه فراهم دارى، از او پذیرایى کن؛ امّا اگر دعوتش کرده بودى، تا جایى که در توانت هست، برایش بکوش.
توصیه به دعا کردن براى میزبان
یکی از آدابی که درباره مهمان بدان اشاره شد این است که برای میزبان دعا کنند. در حدیثی به نقل از جابر بن عبد اللّه ـ. در سنن ابن داوود چنین آمده است که: ابو هَیثَم بن تَیِّهان، براى پیامبر (ص) غذایى آماده ساخت و پیامبر صلى الله علیه و آله و یارانش را دعوت کرد. چون از خوردنْ آسودند، پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «برادرتان را پاداش دهید». یاران گفتند: اى پیامبر خدا! پاداش دادن او چگونه است؟ فرمود: «هرگاه به خانه کسى رفتند و غذایش را خوردند و نوشیدنى‌اش را نوشیدند و برایش دعا کردند، این، خود، پاداش دادنِ اوست.»
-----------------
برگرفته از کتاب «فرهنگ نامه مهمانی» از آیت الله محمد محمدی ری شهری
نگران نحوه پذیرایی و استرس برگزاری مهمانی را نداشته باشید سرویس‌های آنلاین مانند پین ورک خدمات مجالس و تشریفات را ارایه می‌دهند که میتوانید به صورت آنلاین و سریع ثبت درخواست داشته باشید.
منبع: باشگاه خبرنگاران
بزرگداشت ایام نوروز مصادف است با روز‌هایی که زیبایی سحر انگیز طبیعت، قدرت خداوند و تجدید حیات و معاد را در خاطره‌ها زنده می‌کند به علاوه در نوروز مردم اقدام به کار‌هایی می‌کنند که شارع مقدس به آن تشویق نموده است؛ مثل: نظافت و خانه تکانی، صله رحم، خوشحال کردن مؤمنان، از بین بردن دشمنی‌ها و کینه‌ها، آزادی زندانیان و غیره.
صله رحم رحم درجاتی دارد که با توجه به توان فرد، عرف اجتماع، نیاز افراد و برخورد و جواب دهی آنان متفاوت و قابل تغییر است و به هر حال تا هر درجه‌ای که ممکن است باید به این برنامه دینی عمل کرد. مرجع و معیارِ در چگونگی ابراز محبت و احسان، عرف است؛ زیرا به حسب عادات و رسومِ افراد و نزدیک و دور بودنِ آن‌ها فرق مى کند. نوع این ارتباط به نیاز افراد نیز بستگی دارد آنچنان که ممکن است بعضى نیاز مادّى داشته باشند و بعضى نیاز مادى نداشته ولى به کمک دیگرى نیازمند باشند؛ مانند پیرمرد و پیرزن افتاده اى که باید آنان را رسیدگی نمود، و بعضى ممکن است کمکِ فکرى بخواهند؛ و بعضى هیچ نیازی ندارند و فقط باید از آنان احوال پرسى کرد.
مقدار و حدود صلۀ رحم نسبی است؛ یعنی نسبت به افراد و محیطی که در آن زندگی می‌کنند متفاوت است؛ مهم آن است که شخص در عرف خودشان قاطع رح محسوب نشود. از امام صادق (ع) روایت شده که فرمود: لقمان به پسرش گفت: پسر جان! … با همۀ مردم خوش خلق باش. پسرم اگر مال دنیایى نداشتى که با آن صله رحم کنى، و بر برادران تفضل نمایى، حسن خلق و روى خوش داشته باش، چون کسى که حسن خلق دارد خوبان او را دوست مى دارند، و بدکاران از او دورى مى نمایند. باز آن حضرت می‌فرماید: «پیوند خویشاوندى خویش را حتى با جرعه اى از آب محکم کن و بهترین راه براى خدمت به آنان این است که (دست کم) از تو آزار و مزاحمتى نبینند.»
ضیافت، مهماندارى و مهمان نوازى، دست و دل باز بودن و سفره اى گشوده داشتن، نشانه جوان مردى و یکى از برجسته‌ترین ارزش هاى انسانى و مکارم اخلاقى است. اسلام نیز اهتمام ویژه اى به این خصلت والاى انسانى دارد و پیشوایان این آیین آسمانى، با تعبیرهاى گوناگون و تنبّه آفرین، مسلمانان را به آن، توصیه و تشویق کرده‌اند.
از نظر روایات اسلامى، مهمان نوازى، یکى از بر‌ترین مکارم اخلاقى است که در آن، مهمان، نه تنها روزىِ خود را مى آورد و از روزىِ انسان نمى کاهد، بلکه بر آن نیز مى افزاید. چنانکه پیامبر اکرم (ص) در حدیثی می‌فرمایند: می‌ه‌مان، روزى خود را مى آورد و گناهان اهل خانه را مى برد. برعکس، خوددارى از پذیرفتن مهمان، نشانه قساوت قلب انسان، و کوچ کردن خیر و برکت از خانه اى است که در آن زندگى مى کند. با تأمّل در این موارد و سایر مواردى که اطعام دیگران، مورد تأکید قرار گرفته، مى توان دریافت که در همه مواردى که خداوند متعال، نعمت خاصى را به انسان ارزانى داشته و یا بلایى را از او دفع کرده و یا اطعام دیگران آثار و برکات بیشترى دارد (مانند افطارى دادن در ماه رمضان، و یا مراسم عزادارى سید الشهدا امام حسین علیه السلام)، مهمانى، از فضیلت بیشترى برخوردار است.
الف: آداب میزبان
در روایات اسلامى، افزون بر تشویق و تأکید فراوان بر فرهنگ مهمان نوازى، رهنمودهاى بسیار ارزنده اى در جهت تصحیح و تقویت این فرهنگ ارائه شده است که مى توان آن‌ها را به دو دسته آداب میزبان و آداب مهمان تقسیم کرد که گرامى داشت مهمان؛ خوش رویى و ابراز محبّت؛ مقدّم داشتن مهمان؛ خدمت به مهمان؛ در اختیار نهادن آنچه مهمان نیاز دارد؛ پذیرایى کردن با بهترین چیزى که دارد؛ نیکو پذیرایى کردن فرمانبرى؛ کوشیدن در پذیرایى از مهمان دعوت شده؛ زود‌تر شروع کردن غذا و دیر‌تر دست کشیدن از آن؛ صرف غذا با مهمان؛ تعارف کردن مهمان به خوردن؛ بدرقه کردن مهمان تا درِ خانه از جمله آداب میزبان به شمار می‌رود.
همچنین در روایات بر ترک خودنمایى و شهرت طلبى؛ تشریفات مشقّت بار؛ تعارف دروغین؛ به کارگرفتن مهمان؛ روزه گرفتن، بدون اجازه مهمان؛ کمک کردن در رفتن مهمان از سوی میزبان تأکید شده است. گفتنى است که همه این آداب، در حقیقت، به دو اصل اساسى باز مى گردند:
۱. تکریم مهمان
بیشتر آدابى که بدان اشاره شد، در واقع، جلوه هاى تکریم مهمان و احترام نسبت به اوست. این اصل، تا آنجا از نظر پیشوایان اسلام اهمیت دارد که پیامبر (ص) خطاب به امام على (ع) مى فرماید: مهمان را گرچه کافر باشد، گرامى بدار. در میان همه امورى که گرامى داشت مهمان شمرده شده، خوش رویى و ابراز مهر و محبّت نسبت به مهمان، جایگاه ویژه اى دارد. در واقع، بدون رعایت این اصل، همه تلاش هاى میزبان براى گرامى داشت مهمان، بى ثمر خواهد بود؛ لذا در روایتى از امام على (ع) آمده: چهره گشاده، از تُرش روىِ ایثارکننده، بهتر است. این سخن، به روشنى بر این نکته دلالت دارد که ایثار و مقدّم داشتن دیگران بر خود ـ. که به مراتب از مهمانى، ارزشمند‌تر است ـ، اگر با خوش رویى همراه نباشد، ارزشى ندارد، چه رسد به مهمانى.
۲. پرهیز میزبان از رفتارهاى غیر اخلاقى
هر چند احترام کردن و بزرگداشت مهمان، کارى بسیار شایسته است، با این حال، باید دانست همه امورى که از نظر برخى، گرامیداشت مهمان محسوب مى شوند، در اسلام پسندیده نیستند؛ بلکه از نظر اسلام، تکریم مهمان در محدوده ارزش هاى اخلاقى، مطلوب است. براى مثال، تلاش هایى که‌گاه در تهیه امکانات پذیرایى بهتر، با انگیزه خودنمایى و شهرت طلبى صورت مى گیرد، از آن رو که کارى غیر اخلاقى است، از نظر اسلام به شدّتْ نکوهیده است. نکته بسیار مهمى که یادآورى آن ضرورى است، اینکه آداب میزبانى، منحصر به مواردى نیست که در روایات اسلامى بدان‌ها اشاره شده است؛ بلکه به طور کلى، همه اقداماتى که در میان اقوام مختلف براى تکریم مهمان مرسوم است، در صورتى که از چارچوب ارزش هاى اخلاقى و شرعى، پا را فرا‌تر ننهد، مورد تأیید و تأکید اسلام است.
ب: آداب مهمان
یکسری از آدابی که بر انجام آن از سوی مهمان تأکید شده است، رعایت اولویّت‌ها در پذیرش دعوت به مهمانی؛ شرط کردنِ پرهیز از تکلّف و تشریفات؛ اجازه گرفتن براى ورود به خانه میزبان؛ سلام کردن هنگام ورود به خانه؛ نشستن در جایى که میزبان پیشنهاد مى کند؛ دعا کردن براى میزبان؛ ترک کردن مهمانى پس از صرف غذا؛ پاسدارى از کرامت خود با رعایت مدّت اقامت و... است و دسته دوم، امورى هستند که مهمان باید از انجام دادن آن‌ها سر باز زند و ترک آن‌ها نشانه ادب مهمان است که عبارت‌اند از: شرکت کردنِ بدون دعوت در مهمانى دیگران؛ حضور در مهمانى ویژه ثروتمندان؛ حضور در مهمانى برپاشده با انگیزه همچشمى؛ پذیرش مهمانى اهل ساز و آواز؛ پذیرش مهمانى مشرک، منافق و فاسق؛ واداشتن میزبان به تکلّف و تشریفات؛ دیگرى را همراه خود به مهمانى بردن؛ روزه مستحبّى گرفتن، مگر با اجازه میزبان؛ ناچیز شمردن امکانات میزبان؛ پرس و جو در باره حلال بودن غذا.
با دقت در موارد یاد شده، به روشنى معلوم مى شود که همه این آداب، در واقع، به سه اصل زیربنایىِ تکریم میزبان، پرهیز از ایجاد زحمت و پرهیز از حضور در مهمانى هاى نکوهیده بازمی گردد. حکمت تأکید اسلام بر مهمان نوازى، نزدیک کردن هر چه بیشترِ دل‌ها و حاکم ساختن صفا و صمیمیت در جامعه است. از آنجا که پذیرایى از مهمان، در صورتى که با زحمت همراه باشد، با این حکمتْ منافات دارد، بخشى از رهنمودهایى که در روایات اسلامى براى مهمانى ارائه شده، جهت پیشگیرى از مزاحمت است، مانند: وادار نکردنِ میزبان به تشریفات، بلکه پرهیز دادن وى از تکلّف و انجام تشریفات، بدون دعوت به مهمانى نرفتن و اجتناب از توقّف طولانى و ملال آور در منزل میزبان.
مهمان باید شرایط خاص و موقعیت هاى ویژه میزبانِ خود را در نظر بگیرد و از هر چیزى که موجب دردسر گردد، دورى نماید. چه بسا موقعیت میزبان و‌گاه فرصت او ایجاب مى کند که پس از صَرف غذا، خداحافظى کند، چنان که قرآن کریم در مورد پیامبر خدا (ص) به مسلمانان توصیه مى فرماید که پس از صرف غذا با او خداحافظى کنند و به گفتگو ننشینند. گاه لازم است که مهمان پس از صرف غذا، مدّتى توقّف کند؛ ولى باید توجّه داشته باشد که توقف بلند مدّت، ملال آور است و کرامت و عزّت مهمان را سلب مى نماید. در هر حال، چنان که در روایات اهل بیت (ع) آمده، حداکثر مهمانى، سه روز است و بقیه‌اش صدقه است.
به طور کلی از نظر اسلام، شرکت در مهمانى هایى که موجب آلودگى هاى اعتقادى، اخلاقى و عملى است، و یا با کار مهم ترى در تعارض است پسندیده نیست و مورد نکوهش واقع شده است؛ لذا شخص مؤمن نباید این گونه دعوت‌ها را بپذیرد. البته باید توجّه داشت که شرکت در مهمانى هاى آلوده به گناه، گناه محسوب مى شود؛ ولى شرکت در مهمانى اى که در تعارض با کارى مهم تراست، هر چند نکوهیده شمرده شده، ولى گناه نیست.
آثار مهمان نوازی
بر اساس آیات قرآن و روایات اسلامی مهمان نوازی از مکارم اخلاق است و یکی از نشانه‌های مؤمن چنانکه پیامبر اسلام (ص) فرمود: از مهمان پذیرایى نمى کند، مگر آنکه مؤمن است. مهمان نوازى، از مکارم اخلاق است؛ و نیز در روایتی دیگر حضرت تأکید می‌فرمایند: هر چیزى زکاتى دارد، و زکات خانه، اتاق مهمانى است.
امام صادق (ع) در این باره فرمود: ابراهیم علیه السلام بسیار مهمان نواز بود، به گونه اى که اگر یک روز مهمانى نزدش نبود، در جستجوى مهمان، بیرون مى رفت و درِ خانه‌اش را مى بست و کلید‌ها را بر مى داشت تا اینکه مهمان مى جُست.
بر اساس روایات دینی ما روزىِ مهمان، همراه اوست چنانکه امام کاظم (ع) در حدیثی می‌فرمایند: همانا کمک [خداوند]بر قومى، به اندازه خرجشان نازل مى شود، و مهمان، هرگاه بر قومى فرود آید، روزى‌اش نیز با او در دامنش فرود مى آید.
مهمان داری و مهمان نوازی آثار و برکاتی دارد از جمله آن گشایشِ روزى و ریزش گناهان است. پیامبر خدا (ص) در این باره می‌فرمانید: کسى که اطعام مى کند، سریع‌تر از فرو رفتن کارد در کوهان ش‌تر، به او روزى مى رسد. همچنین حضرت محمد مصطفی (ص) در حدیثی تأکید می‌فرمایند: هیچ مهمانى نیست که بر قومى وارد شود، مگر آنکه روزى‌اش در دامان اوست. پس، چون فرود آید، با روزى‌اش فرود مى آید، و، چون برود، با گناهان آن‌ها (میزبان) مى رود.
امیرالمؤمنین امام على (ع) نیز در این باره فرمود: هیچ مؤمنى نیست که مهمان را دوست بدارد، مگر آنکه، چون از قبرش بر مى خیزد، چهره‌اش مانند قرص ماه مى درخشد، و اهل محشر مى نگرند و مى گویند: این، کسى جز پیامبرى مُرسل نیست! و فرشته اى مى گوید: این، مؤمنى است که مهمان را دوست مى دارد و او را گرامى مى شمارد و راهى جز رفتن به بهشت ندارد. شیخ الائمه امام جعفر صادق (ع) نیز فرمود: هرگاه برادرت سرزده بر تو وارد شد، با آنچه فراهم دارى، از او پذیرایى کن؛ امّا اگر دعوتش کرده بودى، تا جایى که در توانت هست، برایش بکوش.
توصیه به دعا کردن براى میزبان
یکی از آدابی که درباره مهمان بدان اشاره شد این است که برای میزبان دعا کنند. در حدیثی به نقل از جابر بن عبد اللّه ـ. در سنن ابن داوود چنین آمده است که: ابو هَیثَم بن تَیِّهان، براى پیامبر (ص) غذایى آماده ساخت و پیامبر صلى الله علیه و آله و یارانش را دعوت کرد. چون از خوردنْ آسودند، پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «برادرتان را پاداش دهید». یاران گفتند: اى پیامبر خدا! پاداش دادن او چگونه است؟ فرمود: «هرگاه به خانه کسى رفتند و غذایش را خوردند و نوشیدنى‌اش را نوشیدند و برایش دعا کردند، این، خود، پاداش دادنِ اوست.»
-----------------
برگرفته از کتاب «فرهنگ نامه مهمانی» از آیت الله محمد محمدی ری شهری
نگران نحوه پذیرایی و استرس برگزاری مهمانی را نداشته باشید سرویس‌های آنلاین مانند پین ورک خدمات مجالس و تشریفات را ارایه می‌دهند که میتوانید به صورت آنلاین و سریع ثبت درخواست داشته باشید.
منبع: باشگاه خبرنگاران
ارسال نظرات