بی‌تدبیری دولت در مدیریت سازمان فضایی باعث ناامیدی پژوهشگران کشور می‌شود

با روی کار آمدن دولت یازدهم شعارهای تخصص‌گرایی و حمایت از علوم و فناوری‌ها بیش از پیش مطرح شد. بهمن ماه سال گذشته آقای روحانی در سخنرانی خود همزمان با روز فناوری فضایی کشور (بماند که نظیر برخورد سرد با روز ملی فناوری هسته‌ای هیچ اشاره‌ای به دستاوردهای فضایی و یا گرامیداشت آن نشد) در اجلاس روسای دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها، پارک‌های علم و فناوری و مراکز آموزشی و تحقیقاتی که با شعار «گفتمان علم و فناوری؛ کلید اقتدار ملی» در دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد به این موضوع اشاره کردند که «هر چه پول در دانشگاه هزینه شود هزینه نیست، درآمد است» و درجای دیگر اشاره کردند "دولت باید دولتِ دانش‌بنیانِ مدرن باشد» اما متاسفانه باید گفت برخلاف این ادعا و دیگر ادعاهای جذاب و شنیدنی، دولت عکس این عمل کرده است.

به‌عنوان نمونه انتصاب یا (به بیان بهتر انتصاب سیاسی) معاون اجرایی ریاست جمهوری، محمد شریعتمداری که کمترین تخصصی در زمینه هوا فضا ندارد به سمت سرپرستی سازمان فضایی ایران و به تبع آن کاهش شدید فعالیت‌های این سازمان در طول مدت مدیریت ایشان و تاخیر در رونمایی از ماهواره های «شریف ست» یا «فجر» که ضربه شدیدی را به روند رو به رشد و پیشرفت فضایی کشور وارد کرده و موج یاس و ناامیدی را در این سازمان نوپا ایجاد کرده، گواه این مدعاست.

در کنار فریز شدن فعالیت‌های هسته‌ای، سازمان فضایی کشور نیز قربانی توافقات نانوشته و نامریی (شاید پنهان) مذاکرات هسته‌ای گردید. به هرحال این اقدامات و اظهارات و اقداماتی نظیر این تداعی کننده نگاه‌ها و عملکردهایی است که در زمان اصلاحات اتفاق افتاد و ذهن‌ها را  به یاد کتاب مبانی توسعه چهارم انداخت که به فرمان مقام معظم رهبری خمیر شد! در آن کتاب به صراحت اشاره شده بود که نمی بایست ایران در مقابل نظام سلطه و آمریکا ایستادگی کند و یا بخواهد به‌عنوان قدرت سیاسی و یا حتی علمی مطرح باشد.

به تازگی و در آستانه روزملی فضایی (چهاردهم بهمن) برخی خبرگزاری‌ها از انحلال سازمان فضایی کشور خبر دادند که جای بسی تاسف و نگرانی دارد هرچند برخی وقایع سیاسی مانع از آن شد که این خسارت سنگین توسط رسانه‌ها به‌ویژه صدا و سیما بررسی شود و باور آن بسیار سخت بود اما اظهارات نسنجیده یکی از مشاوران وزیر علوم (و مشاور رئیس سازمان محیط زیست و مدعی سالم سازی محیط زیست!) مهر تائیدی بر این اقدام زد، به‌طوری‌که ایشان که خود در این حوزه علمی فعالیت دارند و انتظار این بود که حداقل از موضع صنفی خود با این موضوع برخورد کارشناسی کنند آنچه در دولت گذشته اتفاق افتاده را زیر سوال بردند (هرچند خود ایشان در گذشته مشاور رییس این سازمان بوده اند) و اعلام کرده اند که سازمان باید چابک شود. برای پاسخ به این سوال که به‌راستی چرا باید از دستاوردهای کشور در حوزه فضایی صیانت کرد و بر روند کنونی بی اعتماد و نگران بود، نکات زیر قابل اعتناست:

1- اهمیت در اختیار داشتن توانمندی-فناوری- هوافضایی روزبه‌روز برای کشورهای مختلف بیشتر می‌شود و کاربردهای آن هر روز گستره و عمق بیشتری در امور اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ملل و حتی زندگی آحاد مردم جهان می‌یابد. حال آنکه فناوری هوافضا یکی از چهار حوزة کلیدی و پیشرفته در سطح جهان است که بشدت در انحصار کشورهای پیشرفته (هفت کشور آمریکا، روسیه، فرانسه، ژاپن، چین، انگلیس و هند) بوده و عواید و منافع تجاری آن تا 100 برابر سرمایه‌گذاری مربوطه می‌باشد، سالیانه منشاء درآمدهای هنگفت برای آنان بوده و لذا هیچ علاقه‌ای به پذیرفتن عضو جدید در باشگاه کشورهای هوافضایی ندارند. لازم به‌ذکر است که کشور برزیل از لحاظ اقتصادی ششمین اقتصاد دنیاست ولی علیرغم هزینه های زیاد هنوز نتوانسته موجود زنده به فضا ارسال نماید و این برای این کشور یک آرزوی بزرگ محسوب می‌شود و باز جای بسی تاسف است که دو تن ازدانشمندان فضایی ما جذب این کشور شده‌اند!

2- تلاش‌هایی که جمهوری اسلامی ایران برای دستیابی به این فناوری متحمل شده و مساعی مهندسین متعهد و علاقمند این مرز و بوم که دروازه‌های فضا را بر روی ابنای این کشور گشوده از آنچنان وزن و اهمیتی در حوزة اقتصاد و امنیت ملی برخوردار است که حداقل وظیفة هر مقام مسئولی، تشدید و گسترش بی‌وقفة آن بوده و انتظار همگان تسریع روند پیشرفت صورت گرفته است.

3- مشکلات موجود در تعاملات بین‌دستگاهی در ایران سبب شده که هرگاه موفقیت در یک حوزه ملی برای کشور حیاتی بوده است، تمامی عوامل موثر و دخیل در آن را به‌صورت متمرکز در یک سازمان گرد می‌آورند. سازمان فضایی ایران حاصل چنین تجربة موفق قبلی بود که با قصد موفق کردن ایران در تحقق پیشرفت‌های برنامه‌ریزی شده در حوزه هوافضا و حصول انتظارات و اهداف ملی در این فناوری و صنعت پیشرفته و تعیین‌کننده، شکل گرفت.

4- تجربه نشان داده است که در ایران حرکات دفعی و آنی به‌راحتی انجام می‌شود اما تداوم یک حرکت مستمر و حفظ موفقیت آن به‌سختی ممکن است. نمونة شناختة شدة این واقعیت آن است که تأسیس سازمان‌ها و حذف آن‌ها به‌سادگی صورت می‌پذیرد، اما گذار طولانی‌مدت و تبدیل یک سازمان تازه‌تأسیس و نوپا به یک سازمان توانمند و مقتدر و رساندن آن به جایگاه یک سازمان کارآمد و تأثیرگذار در سطح ملی بسیار دشوار است. به هر حال مدیریت پایدار و امنیت تحقیقات به دور از مسایل سیاسی ضروری تر به نظر می‌رسد.

ازدولت محترم انتظار می رود که فضای کسالت بار وجود آمده در تحقیقات و پژوهش را  از طریق دراختیار قراردادن بودجه مصوب پیش بینی شده (۳ درصد درآمد ناخالص ملی) و نظارت دقیق بر آن رفع کند و در این زمینه مسئولانه تر عمل کند و با اظهار نظر غیرمسئولانه نظیر اینکه ما فقط در آبگوشت بزباش مزیت رقابتی داریم افتخارات کشور را زیر سوال نبرده و مایه دلسردی محققین و روی‌گردان شدن مردم و دلسوزان کشور نشود.

از مجلس محترم نیز این انتظار وجود داردکه اقدامات لازم را در صیانت از دستاوردهای کشور به‌عمل آورده تا خدای ناکرده کشور دچار خسران تاریخی نشود.

والسلام علی من اتبع الهدی

محمد اسماعیل کفایتی

مسئول سازمان بسیج مهندسی صنعتی کشور