تازه‌ترین دستاوردهای دانشمندان جوان نانوتکنولوژی چیست؟/ یک گشایش نابرجامی!

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، زنیب امیدی؛ «نانو» اسمی که حالا سال‌هاست به گوش خیلی از مردم آشنا شده و محصولات تولید شده از فناوری‌های آن در سطح کشور و میان اقشار مختلف جامعه تا حدودی مورد استفاده قرار گرفته؛ امروز پس از حدود ۱۶ سال از نخستین روزهای راه یافتنش به ایران پیشرفت هایی فراتر از حد تصور داشته است. فعالیت‌ها برای توسعه فناوری نانو به عنوان یک فناوری دارای اولویت ملی از سال ۱۳۷۹ در کشور آغاز و ستاد ویژه توسعه فناوری نانو به منظور پیگیری توسعه این فناوری در سال ۱۳۸۲ تشکیل شد. از آن سال‌ها تاکنون فعالیت بلند مدت فناوری نانو گام های بلند و موثری برداشته و در برنامه راهبردی 10 ساله ای که برایش تدوین شد، خوش درخشیده است تا جایی که مقام معظم رهبری در بازدید از نمایشگاه پیشرفت فناوری نانو در ۱۱ بهمن ۱۳۹۳ در بخشی از بیانات خود به آن اشاره می‌کنند.

نمایشگاه‌های متعددی در سال‌های گذشته برای عرضه و به نمایش درآوردن فناوری‌های روز نانو که توسط مخترعین و شرکت‌هایی داخلی تولید و به ثبت رسیده‌اند برگزار شده است. امسال نیز نهمین نمایشگاه فناوری نانو از تاریخ ۱۴ لغایت ۱۷ مهر ماه در محل دائمی نمایشگاه بین المللی تهران برگزار شد که بازتاب‌های جالبی را نیز به همراه داشت. ما برای گفتگو با چند تولیدکننده داخلی فناوری نانو راهی نمایشگاه می‌شویم. از میان غرفه‌های زیادی که آنجا مستقر شده‌اند کنار چندین غرفه جمعیت زیادی جمع شده است و سالن پر از دانش آموزان و دانشجویانی است که برای بازدید از بروزترین ورژن‌های ارائه شده فناوری نانو به آنجا آمده‌اند.

غرفه شرکت پارسا پلیمر شریف نخستین غرفه‌ای است که در بدو ورود توجه ما را به خود جلب کرد و باعث شد لحظاتی را در این غرفه با یکی از قدیمی‌های دانشگاه شریف که حالا کارشناس فروش و تحقیقات این شرکت شده است به گفت‌و‌گو بنشینیم.

شریفی‌هایی که سالانه ۴۰ میلیارد تومان فروش دارند

امیر بشیر، کارشناس فروش و تحقیقات شرکت پارسا پلیمر شریف در خصوص نوع فعالیت این شرکت و محصولاتی که در حوزه این فناوری ارائه کرده است، می‌گوید: این شرکت کار خود را از یک تیم دانشجویی در دانشگاه شریف شروع کرد و بعد از مدتی با کمک یکی از اساتید خبره خود که 15 سال فعالیت مستمر در حوزه نانو داشته است، فعالیت خود را توسعه بخشید. این تیم سعی کرد تا با مشاوره گرفتن از شرکت‌های دیگر یکسری محصولات که آزمایشگاهی تولید می‌شده را به صورت نیمه صنعتی و بومی تولید کند. این پروسه مدتی به طول انجامید تا سرآخر سال 85 – 86 به تاسیس این شرکت ختم شد. تیم دانشجویی شریف اقدام به تولید کامپانت‌های پیشرفته پلیمری کرد چیزی که امروزه به نحوه خاصی در صنعت خودروسازی، ساختمان و لوله کشی آنها، بسته بندی، لوازم خانگی و صنعت کشاورزی کشورها کاربرد دارد.

کارشناس فروش و تحقیقات شرکت پارسا پلیمر شریف در خصوص نحوه تولید این تکنولوژی جدید که با فناوری نانو ساخته شده است، تصریح کرد: ما مواد اولیه پلاستیکی را برای تولید یکسری قطعات مثل داشبورد، سپر، رودری‌ها، کنسول و زیرآرنجی در صنعت خودروسایز تولید می‌کنیم؛ حتی یکسری قطعات جانبی موتور مثل روکش موتور، محفظه نگاهدارنده قطعات موتور شامل این محصول می‌شوند. این محصول با کمک چند شرکت فعال در حوزه نانو که در ایران فعالیت می‌کنند برای شرکت‌های ایران خودرو و سایپا تولید می‌شود.

از یک کارخانه کوچک شروع کردیم

وی در ادامه سخنان خود ضمن تاکید بر اینکه تیم دانشجویی شریف در آغاز راه با ظرفیت ۱۵۰۰ تن در سال کار خود را شروع کرد، اظهار داشت: در این یک سال ظرفیت تولیدمان به 20 هزار تن در سال رسیده است و تقریبا می‌توانم بگویم مدرن ترین شرکت تولید کامپانت در کشور هستیم. ما قبلا کار خود را با یک کارخانه کوچک شروع کردیم که پس از مدتی آن را تبدیل به یک کارخانه بزرگتر کردیم و مکان قبلی هم اکنون تبدیل به مرکز تحقیقاتی برای خدمات رسانی به صنعت پلیمر و پلاستیک کشور درآمده است.

بشیر در پایان سخنان خود درخواست خود را از مسئولان و دولت این گونه مطرح کرد که: مسئولان واقعا باید به تولید داخلی ارزش قائل شوند که خوشبختانه این رویکرد در حال حاضر رو به رشد است همچنین مسئولان باید به میان تولیدکنندگان و شرکت‌های داخلی که تولید بومی دارند بیایند و از نزدیک شاهد درخواست، دغدغه‌ها و مشکلات آنها باشند و راهکارهایی را برای رفع آنها ارائه دهند. خیلی وقت‌ها خود دانشجویان راهکاری برای رفع مشکل دارند اما قدرتی برای اعمال آن ندارند که اینجا یاری مسئولان را می‌طلبد. مسئولان باید در بحث بالا بردن کیفیت، استانداردسازی، مشوق‌های صادراتی پادرمیانی کنند که خوشبختانه این همیاری برای شرکت ما وجود دارد تا جایی که توانسته‌ایم علاوه بر اینکه صنعت داخل را تامین و از واردات بی نیاز کنیم الان بازارهای صادراتی به روسیه، چین، لبنان، ترکیه و ... دارد. مسئولان اگر بتوانند با حمایت مشوقین صادراتی به صورت استقرار دفتر برای شرکت های دانش بنیان در کشورهای خارجی و اعزام این شرکت ها به کشورهای دیگر برای مذاکره و رایزنی می توانند خیلی اثربخش باشند.

این عدد و رقم‌ها و پیشرفت‌های حاصل از کار و تلاش دانشجویان، آدم را مجاب می‌کند تا در آن نمایشگاه دنبال مسئولانی برگردیم که برایمان از حضور و نقش موثر جامعه دانشگاهی در فناوری نانو کشور بیشتر صحبت کنند.

ثبت ۳۰۰ نهاد ترویجی دانشگاهی در سامانه ستاد نانو

طاهری مدیر دانشجویی کارگروه ترویج ستاد فناوری نانو و مدیر بنیاد آموزش فناوری نانو در گفت‌و‌گو با خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، در خصوص دانشگاه‌هایی که در این حوزه در حال فعالیت هستند گفت: فعالیت‌های دانشجویی در ستاد نانو در کارگروه‌های مختلفی پیگیری می‌شود. آنچه در حال حاضر توسط بنیاد آموزش فناوری نانو پیگیری می‌شود موضوع شبکه مروجین فناوری نانو و مسابقه ملی این فناوری است هم چنین به منظور آموزش مخاطبان و علاقه مندان به فناوری نانو دوره‌های آموزشی توسط بنیاد برگزار می‌شود. به منظور توسعه و ترویج فناوری نانو در دانشگاه‌ها و همکاری دانشجویان در این زمینه شبکه‌ای تحت عنوان مروجین فناوری نانو که شامل شبکه مدرسین و شبکه نهادهای ترویجی راه اندازی شده است. این شبکه عبارت است از نهادهایی که در دل دانشگاه فعالیت دانشجویی انجام می‌دهند علی الخصوص بسیج دانشجویی و هسته‌های علمی فناوری نانو در بسیج دانشجویی و انجمن‌های علمی در دانشگاه‌ها.

وی ضمن اشاره به اینکه در حال حاضر بیش از 300 نهاد ترویجی دانشگاهی در سامانه ستاد نانو ثبت شده خاطر نشان کرد: از این مجموع حدود 100 نهاد ترویجی دانشجویی فعال هستند و سایر نهادهایی که در سیستم ثبت شده‌اند شامل شرکت‌های آموزشی، موسسات و مجموعه‌هایی هستند که جدا از انجمن‌های علمی دانشجویی به شمار می‌روند.

مدیر دانشجویی کارگروه ترویج ستاد فناوری نانو در خصوص تولید علم و توسعه فناوری در کشور اظهار داشت: کارگروه منابع انسانی و کارگروه توسعه فناوری در ستاد نانو در این زمینه فعالیت می‌کند که عمده تمرکز آنها بر روی دانشجویان تحصیلات تکمیلی ارشد و دکترا است. آیین نامه حمایتی که این کارگروه برای حمایت از پایان نامه‌های صنعتی مرتبط با فناوری نانو تصویب کرده است نقش موثری را در پیشرفت در این حوزه ایفا کرده است. هم چنین حمایت از انتشار مقالات فناوری نانو و تکنولوژی‌های آن در ژورنال‌ها و نشریات معتبر بین المللی گام موثر دیگری برای معرفی کارگروه‌های دانشجویی است.

دوباره شروع به گشتن میان غرفه‌ها می‌کنیم؛ اینجا همه چیز پیدا می‌شود از ظروف چینی و سرامیکی که با برند ایرانی رخ نشان می‌دهند تا داروهای درمانی و پوشاک و... همه آنها با فناوری نانو ساخته و به بازار داخلی و بعضا جهانی عرضه می‌شوند. شرکت فناوران نانو مقیاس از جمله غرفه‌هایی بود به دلیل استفاده از فناوری نانو در محصولی برای سالم ماندن در برابر آلودگی تحت عنوان «ماسک متسا» توجه ما را جلب کرد.

فن آوری نانو به جنگ گرد و غبار می‌رود

نادر نادری مدیر عامل شرکت فناوران نانو مقیاس در خصوص محصولش می‌گوید: شرکت ما در سال 1383 و همزمان با ارائه پایان نامه من که آن هم در حوزه نانو بود تاسیس شد. آن زمان با فناوری الکتروریسی آشنا شدم و به این فکر کردم که می‌توان این حوزه را در کشور تقویت کرد و در صنعت مورد استفاده قرار داد اوایل زیر سیستم‌های این کار در ایران وجود نداشت به خاطر همین از دو شرکت خارجی آنها را خریداری کردیم. پس از مشورت با دوستان خود در ستاد نانو حوزه فیلتر را برای استفاده از این ابزار پیشنهاد دادیم. پس از مدتی دستگاه‌هایی که از شرکت‌های خارجی خریداری کرده بودیم خراب شدند و چون ضمانتی هم نداشتند نتوانستیم آنها را تعمیر کنیم همین جا بودیم که به این فکر افتادیم اگر می‌خواهیم سوار بر این تکنولوژی شویم باید بتوانیم این زیرساخت‌ها را به صورت بومی در ایران تولید کنیم.

«ماسک متسا» با فناوری نانو برای مقابله با آلودگی هوا ساخته شد

وی با تاکید براینکه پس از ساخت فیلترهای نیروگاهی تصمیم به ساخت فیلترهای خودرویی گرفته شد گفت: این فیلترهای برای خودروهای سنگین مثل کامیون و اتوبوس کاربرد دارند. بعد از اینکه کشور در سال‌های اخیر درگیر موضوع ریزگردها در هوا شد و ماسک‌های معمولی پاسخگوی این شرایط نبود خیلی از ذرات ریز را به داخل ریه منتقل می کرد به این فکر افتادیم که این نانو فیلتر پتانسیل بسیار خوبی برای استفاده در ماسک‌ها دارد. ماسک‌های خارجی هم که با فناوری نانو ساخته شدند قیمت بسیار بالایی دارند و همه افراد جامعه قادر به تهیه آن نیستند. برای ساخت این محصول شرکت ما پس از دو سال تلاش و دریافت مجوز از وزارت بهداشت محصولی را تحت عنوان «ماسک متسا» روانه داروخانه‌های معتبر سراسر کشور کرد. به طور مثال در شهری مثل اهواز که با ریزگردها دست و پنجه نرم می کند تعداد بسیار زیادی از این ماسک‌ها توزیع شده و از پاییز امسال مردم می‌توانند در هر داروخانه‌ای از شهر خود این ماسک را خریداری کنند.

مدیر عامل شرکت فناوران نانو مقیاس در پاسخ به این سوال که چه توصیه‌ای برای دانشجویان علاقه مند به فعالیت در حوزه فناوری دارد گفت: این بحث فقط مختص حوزه نانو نمی‌شود تا چند سال پیش این گونه جا افتاده بود اگر استاد دانشگاهی بیرون محیط دانشگاه به فعالیتی می‌پرداخت به او می‌گفتند بازاری، اما الان این جو وجود ندارد و اتفاقا به این فکر رسیدند که علم باید به ثروت تبدیل شود تعریف ما از فناوری این است که علمی باشد که به دست مشتری برسد. فناوری که به صورت یک مقاله و کتاب در قفسه کتاب خانه برود فایده‌ای ندارد دانشجویانی که علاقه مند هستند در این حوزه فعالیت کنند بهتر است رشته تحصیلی خود را در این حوزه انتخاب کنند و ترجیحا موضوع پایان نامه شان را نیز به این موضوع اختصاص دهند.

اینجا کسی یک شبه پولدار نمی‌شود!

وی در پایان تصریح کرد: در حال حاضر کشور پتانسیل بسیار خوبی برای حمایت از پایان نامه‌هایی که به صنعت کشور کمک می‌کنند دارد دانشجویان می‌توانند شرکای بسیار خوبی در دانشگاه برای خود انتخاب کنند و شرکتی را راه بیندازند مهم این است که در این راه خوب انتخاب کنیم و پشتکار داشته باشیم. مسیر مسیر سختی است پس دانشجویان نباید به فکر یک شبه پولدار شدن و اینکه در هر دولتی طرحشان را ارائه دادند سریع از آن استقبال و پذیرفته شود، باشند.

از کنار غرفه شرکت نانو ساختار مهرآسا رد می‌شویم، پشت میز یک جوان که سن و سال زیادی هم ندارد ایستاده است. صدا و سیما و خبرگزاری‌های دیگر مشغول فیلم و عکس برداری از تولیدات و اختراعات آن هستند می‌رویم تا ببینیم رمز موفقیتش را از چه مسیری یافته است.

نانو الیافی که هم تسویه هوا می‌کنند هم باعث شتاب خودرو و کاهش مصرف سوخت می‌شوند

عطا اکبری، مدیر عامل شرکت نانو ساختار مهرآسا تولیدکننده نانو فیلتر هوای پُردو  می‌گوید: با توجه به روند رو به رشد جمعیت و تولید روزافزون خودرو ما گرفتار آلودگی هوا در شهرهای بزرگ هستیم به همین خاطر بهینه سازی سوخت برای جلوگیری از افزایش آلودگی هوا امری ضروری است. شرکت ما با ساخت فیلترهایی برای اتومبیل توسط لایه‌ای از نانو الیاف پوشش داده شده توانسته است اکثر ذرات ریز معلق در هوا را تصویه کند و باعث بهبود عملکرد موتور، افزایش راندمان، افزایش شتاب خودرو و در نهایت کاهش مصرف سوخت شود. فیلتر اختراع شده توسط ما به خاطر نانو الیافی که روی آن گذاشته شده است این قابلیت را دارد که ریزترین ذرات معلق در هوا که از فیلترهای معمولی عبور می‌کنند را از خود عبور ندهد و هوا را به نحو احسن تسویه بکند. یکی از بزرگترین مزیت‌های این اختراع محافظت از موتور خودرو است که شاید در کشور ما به آن اهمیت داده نمی‌شود.

وی در خصوص اینکه برای رسیدن به این جایگاه چه تحصیلات و مهارت‌هایی را کسب کرده است، خاطرنشان کرد: من فارغ التحصیل کارشناسی ارشد رشته مهندسی شیمی هستم و پایان نامه تحصیلی‌ام در خصوص نانو تکنولوژی بوده است من تا قبل از اینکه این اختراع ثبت و راه اندازی شود عضو مجموعه ستاد نانو بودم و جزو کسانی بودم که از خانواده ستاد رشد پیدا کردم از آنجا بود که این ایده به ذهنم رسید با فعالیت در حوزه نانو می توان وارد عرصه بازار داخلی و جهانی شد.

بعضی دانشجویان ما فقط به فکر ثبت اختراع هستند/ فکر نمی‌کنند آیا محصولشان قابلیت تجاری سازی شدن دارد یا نه!

مدیر عامل شرکت نانو ساختار مهرآسا در ادامه سخنان خود در خصوص اینکه چه توصیه‌ای برای دانشجویان علاقه‌مند به تحصیل و فعالیت در این حوزه دارید؟ گفت: به نظر من اکثر دانشجویان ما در تلاشند تا دو سه مقاله ISI در طول تحصیل خود ارائه دهند تا در کنار آن ثبت اختراع نیز داشته باشند اما به این فکر نمی‌کنند که آیا این محصول قابلیت تجاری سازی شدن دارد یا خیر؟ آیا اینکه اگر می‌خواهد تجاری شود چه روش‌ها و محیطی برای این کار نیاز دارد؟ شاید به این بخش از کار کمتر توجه شده است. دانشجویان اولین کاری که باید بکنند این است که آینده محصولی که می‌خواهند روی آن برای تجاری سازی شدن سرمایه گذاری کنند را بررسی کنند و اینکه آیا پس از تولید مردم می‌توانند از مزیت این تکنولوژی استفاده کنند؟ اگر به این دو مسئله توجه شود قطعا محصول آنها پیشرفت خواهد داشت.

عملکرد خوب کاتالیست گارد بنزن در پتروشیمی اراک

پس از هم صحبت شدن با جوان خوش آتیه شرکت نانو ساختار مهرآسا به غرفه شرکت نانو پارس اسپادانا می‌رویم. سعید شجاعی زاده، مدیر عامل این شرکت که ارائه کننده محصول گاما آلومینا نانو حفره در این نمایشگاه است در خصوص اختراع خود می‌گوید: شرکت ما حدود 12 سال است که در زمینه نانو ذرات، نانو پارت گل‌ها و نانو کاتالیست‌ها فعالیت می‌کند. در پنج سال گذشته که تحریم‌ها بر روی کشور فشار زیادی را وارد کرده بود و شرکت‌های نفت و پتروشیمی برای تامین کاتالیست‌ها با مشکلات فراوانی مواجه شده بودند ما به تولید کاتالیست‌های هیدروژن پرداختیم و تاکنون توانسته‌ایم 8 تیپ از کاتالیست‌های مورد مصرف صنعت نفت و پتروشیمی کشور را تولید کنیم و به صنعت ارائه دهیم. در حال حاضر بیش از دو الی سه سال است که از مصرف این کاتالیست‌ها در صنعت نفت و پتروشیمی کشور می‌گذرد. آخرین محصول تولیدی ما در این زمینه کاتالیست گارد بنزن بود که حدود 70 روز پیش در پتروشیمی اراک شارژ شد و خدا را شکر آمار خوبی از عملکرد آن به دست ما رسیده است.

وی با اشاره به اینکه شرکت نانو پارس اسپادانا توانسته است محصول نانو ذرات گاما آلومینا را نیز در جدول تولیدات خود جای دهد، خاطرنشان کرد: این نانو ذرات نقش اساسی در ساخت کاتالیست‌های هیدروژن که حدود 60 درصد کاتالیست‌های صنعت نفت را شامل می‌شود، دارند. این محصول به صورت صددرصد بومی سازی شده است و صفر تا صد کار را مهندسین داخلی انجام می‌دهند. ایران یکی از کشورهایی است که بیشترین مصرف کاتالیست را دارد به خاطر اینکه تولیدات نفتی ما تولیدات اصلی کشور محسوب می‌شوند بنابراین اگر ما بتوانیم در کشور نیاز داخل را تامین کنیم فصل صادرات مان نیز شروع خواهد شد.

دانشجویان برای راه یافتن به حوزه نانو مطالعه فراوان کنند؛ راه دشوار است

شجاعی زاده به دانشجویانی که علاقه مند به تحصیل و فعالیت در حوزه فناوری نانو هستند، توصیه کرد: از دانشجویان خواهش می‌کنم علم و سوادشان را برای ورود به عرصه فناوری نانو بیش از حد تصور خود بالا ببرند. مطالعه فراوان زیاد داشته باشند چرا که راه بسیار دشوار است. دانشجویان نباید به یک جزوه یا مقاله تخصصی در این حوزه بسنده کنند آنها باید کاری کنند که استاد سر کلاس تمام منابع را برای مطالعه به آنها معرفی کند و توصیه آخر اینکه سعی کنند بعد از ورود به این عرصه خوب نباشند بلکه بهترین باشند اگر به این باور برسند خود به خود ایده‌های آنها نیز براساس نیازهای روز جامعه به وجود می آید.

در پاسخ به این سوال که تاکنون ستاد نانو چه قدر حمایت از شرکت‌های فعال در حوزه فناوری نانو کرده است، گفت: حمایت ستاد نانو تاکنون با فراز و نشیب‌های زیادی مواجه بوده، اما خوب عمل کرده است. دید ما نباید این باشد که ستاد یک کیسه پول داشته باشد که به آن شماره حساب و اسم دهیم تا جیب مان را پر کند این باعث فساد اجتماعی صنعت ما می‌شود. باید بسترهایی را فراهم کنند که شرکت‌های فعال در حوزه فناوری نانو در کنار کمک‌های مالی خود برای رشدشان تلاش کنند. ستاد فناوری نانو تاکنون با ارائه وام‌های مختلف به شرکت‌ها به آنها کمک کرده است هر چند گاهی مبالغ آن کم بوده اما باز هم جای شکرش باقی است همچنین تدوین قوانین حمایتی و حمایت معنوی ستاد در این سال‌ها بسیار تاثیرگذار بوده است.