معاونت امور بین الملل، حقوقی و مجلس سازمان انرژی اتمی در گفتگوئی تفصیلی به بیان روند اقدامات و پیشرفتهای صورت گرفته در عرصه انرژیهستهای و علوم جدید در این عرصه پرداخت.
گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو، زهرامهران راد؛به بهانه گذشت ۴۰ سال از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ودر عصر یک روز زمستانی عازم سازمان انرژی هستهای واقع در انتهای امیر آباد شمالی شدیم پس از گذشتن از پروسه طولانی حفاظت وبازرسی، بالاخره وارد محوطه سازمان انرژی هستهای شدیم وپس از طی مسیری وارد دفتر بهروزکمالوندی معاونت اموربین الملل سازمان انرژی اتمی وسخنگوی این سازمان شدیم.
مدت زمانیکه منتظر بودیم بامسئول هماهنگی ملاقات همکلام شدم و او از نقش بزرگ انرژی هستهای و کاربرد آن به ویژه در عرصه تشخیص و درمان بیماریهای مختلف گفت و اینکه به لطف خداوند جمهوری اسلامی تا چه اندازه توانسته در این عرصه ورود موفقیت آمیز و موثری داشته باشد.
دفتری زیبا و دلنشین داشت در مدت زمانی که در انتظار بودیم تا وارد دفتر کار او شویم. روزنامههای روی میز توجهم را جلب کرد تهران تایمز، دنیای اقتصاد و ایران دیلی روزنامههایی بودندکه بیش از بقیه روی میز اتاق انتظار خودنمائی میکردند.
پس از سپری شدن مدتی، رسما به دفتر آقای سخنگو وارد شدیم. بهروز کمالوندی سفیر کهنه کار ایران در زیمباوه و اندونزی که علاوه بر خدمت در کشورهای سوئد، اسپانیا، قبرس و ایتالیا، سابقه مدیریت ادارات کل ارزیابی و نظارت، اداره کل امور اداری وزارت خارجه و معاونت اداره کشورهای آمریکای لاتین را نیز داشته است و پس از انتصاب علی اکبر صالحی به عنوان ریاست سازمان انرژی هستهای اونیز به عنوان معاونت امور بین الملل، حقوقی و مجلس وسخنگوی این سازمان منصوب شد.
برخورد صمیمانه ولحن مهربان او جرات گله از طولانی شدن پروسه مصاحبه را به من داد و او در پاسخ، با لحنی صمیمی ضمن عذر خواهی از این مساله عنوان کرد که تعدد درخواستها و کار زیاد مانع از این میشود که بیش از این در خدمت رسانهها باشم و بیشتر اوقات صبح که میآیم دفتر را حوالی ساعت ۱۰ شب آن هم با حجم بالای پروندههای که همراه دارم، ترک میکنم.
در طول مدت زمانی که همکاران من به تغییر دکوراسیون اتاق آقای سخنگو مشغول بودند، صبورانه منتظر ماند و با درخواستهای ریز و درشت همکاران من ازجابه جایی پرچم اتاق جناب معاون گرفته؛ تا جابه جایی میزو صندلی با ما همکاری کرد ...
وسرانجام گفتگوی خبرگزاری دانشجو، با محوریت وضعیت انرژی هستهای در زمان شاه واوضاع فعلی ایران در این علم تاثیرگذار، در جهان و تاثیر برجام بر روند علوم هستای دوساعتی زمان برد که بخش اول این گفتگو از منظرتان میگذرد؛
در رژیم قبل غرب نیروگاه هستهای برای ما ساخته بود، اما به لحاظ تکنولوژی محتاج آنها بودیم دانشجو: پیشرفتهای ایران در حوزه انرژی هستهای را بفرمایید و اگر بنا باشد قیاس در این صنعت نسبت به قبل از انقلاب داشته باشید به چه مواردی اشاره میکنید؟
کمالوندی: امروز یکی از موضوعات اصلی مطرح شده بین مردم موضوع هستهای است حتی الان دعوای که ما با آمریکایی داریم یکی موضوعات آن بحث هستهای است، چون این صنعت بسیار مهم است به این دلیل که آنها دستیابی به این علم را برای ایران برنمی تابیدند. اوباما میگفت: اگر میتوانستم پیچ و مهره صنعت هستی ایران را بازمی کردم؛ اما نمیتوانم. قبل از انقلاب میخواستند ایران با یک چارچوب مشخص به این علم دسترسی داشته باشد در بحثهایی نیروگاهی نیز وارد شدند. ما نیروگاه بوشهر و دارخوین را نیز در زمان شاه داشتیم، اما برای تکنولوژی وابسته به بیگانگان بودیم.
در شرایط تحریم فعلی اگر برای سوخت به غرب وابسته بودیم فشار مضاعف بر ما وارد میشد براین اساس بعد از انقلاب سیاستهای کشور تغییر کرد و یک بازنگری در این موضوعات شد مساله سوخت که غالبا وابستگی ایجاد میکند از جمله مسائل مهم بود؛ یعنی اگر بنا باشد شما یک تعداد نیروگاه داشته باشید و سوخت آن تامین نشود به مشکلات عدیدهای برخورد میکنید به عنوان مثال در کشوری مثل ایران که مسائل بین المللی زیادی دارد قدرتها در هر جایی بتوانند مشکل ایجاد میکنند. کما اینکه الان بحث تحریمها را داریم در این شرایط فرض کنید ما به لحاظ سوخت وابسته بودیم و این سوخت دست غربیها بود و آن را قطع میکردند در نتیجه این اتفاق هم وسیلهای برای فشار مضاعف بر جمهوری اسلامی میشد؛ بنابراین استراتژی ما تغییر پیدا کرد و بنا شد ما به سمت آن برویم که در سوخت هم بتوانیم تولیدکننده باشیم و براین اساس غنی سازی در برنامه کار ما قرار گرفت و از آنجا که این تکنولوژی بسیار پیچیده و حساس است با اولویت خاصی به آن پرداخته شد.
غرب به این شرط برای امارات نیروگاه میسازد، که در حوزه غنی سازی ورود پیدا نکند دسترسی به این تکنولوژی از دید آنها میتواند دو منظوره باشد یعنی هم در حوزه علمی کاربرد داشته باشد و هم برای تولید بمب از آن استفاده شود براساس این آنها ترجیح میدهند کشورهای مستقل که در حوزه آنها نیستند به این سمت نروند به همین دلیل در قانون همکاریهای بین المللی آمریکا ماده ۱۲۳ (موسوم به استاندارد گلد) استانداردی که مشخص میکند آمریکا با چه کسانی میتواند همکاری داشته باشد.
اسپانیا کشوری کاملا غربی است که حق غنی سازی از طرف غرب ندارد به عنوان مثال همین امارات که الان برای آن نیروگاه میسازند از قبل پذیرفته که در حوزه غنی سازی و بازفرآوری اورانیوم ورود نکند و اگر این موضوع را امضا نکند؛ اجازه نمیدهند به صنعت هستهای دست یابد پس با این حساب ما در حوزهای ورود پیدا کردیم که اگر بخواهند به ما نیروگاه بدهند میگویند اول باید تعهد دهید که غنی سازی و بازفرآوری نمیکنید.
اما جمهوری اسلامی مسیر دیگری را انتخاب کرد/ ساخت نیروگاه با روسیه؛ غنی سازی با خودمان اما جمهوری اسلامی مسیری دیگر را در پیش گرفت، مسیری که در آن، این راه هموارتر باشد و در این مسیر تصمیم بر آن شد که کار با روسیه پیش برود و از طرف دیگر کار غنی سازی را نیز خودمان انجام دهیم.
غنی سازی از دو جنبه دارای اهمیت است اهمیت اول مربوط به بعد فنی آن است که کار بسیار بسیار پیچیدهای است، اما اهمیت دوم به لحاظ بعد سیاسی است و خیلی از کشورها حتی اگر توانایی تکنولوژی مورد نظر را هم داشته باشند، اما وقتی مخالفت کشورهای بزرگ را میبینند پا پس میکشند. مثلا در اسپانیا در حال حاضر ۹ الی ۱۰ نیروگاه وجود دارد، اما غنی سازی انجام نمیشود و از نظر سوخت وابسته محسوب میشوند براین اساس اگر دعوا یا مشکلی باشد نمیتوانند سوخت خود را تامین کنند. پس در جایی مثل اسپانیا که کاملا غربی محسوب میشود هم آنها راضی به غنی سازی نیستند و این نشان دهنده اهمیت بالای غنی سازی است.
در واقع من همیشه گفته ام اگر بخواهیم برای این موضوع تشبیه یا تمثیلی ارایه دهیم مثل نرفتن به سمت میوه ممنوعه است که میگویند اگر آن را بخورید از بهشت اخراج میشوید، جمهوری اسلامی میوه ممنوعه از نظر آنها را که به لحاظ بین المللی ممنوعه نیست را لمس کرده وبه سمت آن رفته؛ طبیعتا غرب با آن مخالف میشود واقعیت آن است که ما توانایی غنی سازی کردن را داریم البته در برجام یک محدودیتی برای این غنی سازی قرار دادند که به تدریج این محدودیت کم خواهد شد و بعد از ۱۵ سال که تاکنون ۳ سال آن سپری شده است عملا جمهوری اسلامی هیچ محدودیتی برای غنی سازی نخواهد داشت.
پذیرفتن چرخش ۶ هزار سانتیریفیوژ در ایران در حالی که عربستان اجازه داشتن ۵۰ سانتیریفیوژ راهم ندارد به مثابه نوشیدن دارویی تلخ برای غرب است
براساس این است که ترامپ و نتانیاهو و سعودیها به این توافق نامه(برجام) معترضند و حتی نتانیاهو میگوید ۱۰ یا ۱۵ سال محدودیت در تاریخ یک کشور چیزی نیست و به زودی تمام میشود لذا مهمترین دستاوردی که هم فنی و هم سیاسی است و به خاطر آن ما ۶ یا ۷ قطعنامه شورای امنیت را داشته ایم بحث غنی سازی است که این بحث در برجام هم حفظ شد و الان ۶ هزار سانتیریفیوژ ما غنی سازی میکنند و این را در نظر بگیریند که اینها حاضر نیستند حتی ۵۰ سانتیریفیوژ را یک کشور کاملا وابسته به خودشان مثل عربستان داشته باشند.پس ببینید، وقتی قبول میکنند که جمهوری اسلامی ۶ هزار سانتیریفیوژ داشته باشد در واقع چه داروی تلخی را میبلعند.آنها همه درها را به روی ما بستند و ما مجبور شدیم به خاطر احتیاجمان به سمت اختراع برویم همانطور که میگویند «احتیاج مادر اختراع» است.
جمهوری اسلامی یکی از ۷ کشوراول دنیا در تکنولوژی هستهای محسوب میشود به هر حال این نداشتنها و محدودیتها به نفع کشور شد و در خیلی از زمینهها تکنولوژی خوبی به دست آوردیم نمیگویم الان تکنولوژی اول یا دوم دنیا هستیم، اما جزء یکی از ۷-۸ کشور مهم دنیا در این حوزه تلقی میشویم.
حوزه دیگر حوزه رادیوداروهاست که به واسطه آن هم برای یک میلیون بیمار داخل کشور تولید میکنیم و هم برای چندصدهزار نفر در خارج از ایران به صادرات رادیودارو میپردازیم. خب اگر این شرایط را با قبل از انقلاب مقایسه کنیم در آن زمان چنین امکانی نداشتیم و اصلا امکان غنی سازی قبل از انقلاب فراهم نبود در بلندمدت ما باید حداقل ۱۰ نیروگاه در کشور داشته باشیم براین اساس قرار است از اواسط سال میلادی آینده بتن ریزی راکتور نیروگاه دوم در کشور عملیاتی شود.
آب سنگین ایران به آزمایشگاههای پیشرفته آمریکا رفت و آنها کتبا کیفیت آن را اعلام کردند در آب سنگین نیز در دنیا ۳-۴ کشور بیشتر توان تولید ندارند آب سنگین یعنی اوج فیزیک و شیمی و شما باید این توانایی را داشته باشید که علیرغم فشارها در برجام هم راکتور و هم کارخانه مورد نظر در این خصوص را حفظ کنید. این در حالی است که کارخانه ما به تولید آب سنگین میپرداخت و ما خروجی این کارخانه را بعد از برجام به آمریکا صادر کردیم و آنها به لحاظ کیفیت آن را بهترین آب سنگین تشخیص دادند و آب سنگین ایران به آزمایشگاههای پیشرفته آمریکا رفت و برای استفادههای مختلف دارویی مورد پذیرش قرار گرفت.
این به معنی آن است که انقدر کیفیت این آب سنگین بالا بود که آنها گزارش این کیفیت را کتبا به جمهوری اسلامی ارایه دادند با این حساب وقتی یک کشور بزرگ صنعتی دنیا، این حجم آب سنگین ما را میخرد این بیانگر آن است که این کشور به چه اندازه از پیشرفت در تولید این محصول تخصصی رسیده است.
یکی از مخالفین برجام در آمریکا اعلام کرد؛جمهوری اسلام باید میلیونها دلار هزینه تبلیغات برای آب سنگین خود می داد، اما راه یابی این محصول به آزمایشگاههای پیشرفته آمریکا برای ایران از هر تبلیغی کارسازتر عمل کرد
بر همین اساس «دیویدآلبرایت » از مخالفین برجام در آمریکا صراحتا اعلام کرده بود جمهوری اسلامی باید میلیونها دلار خرج میکرد و برای آب سنگین خود تبلیغ میکرد تا در سطح دنیا بتواند آن را به بازارهای جهانی عرضه کند. اما شما (آمریکایی ها) با خریدن آب سنگین ایران و بردن آن به شرکتهای پیشرفته آمریکا به این تبلیغات ایران کمک شایان توجهی کردید.
کارخانه آب سنگین ما کار میکند و ۳۸ تن از این محصول را به روسیه صادر کردیم و در قبال آن اورانیوم گرفتیم راکتور آب سنگین هم قرار است با ماهیت آب سنگین باقی بماند، چون در برجام خیلی اصرار داشتند که ماهیت آب سنگین به آب سبک تبدیل شود، اما این اتفاق نیفتاد و بخش عمده طراحیهای آن توسط متخصصین داخلی انجام میشود.
البته یک تفاوت نسبت به راکتور قبلی دارد که در راکتور قبل از سوخت طبیعی استفاده میشد، اما در راکتور جدید بناست که از سوخت غنی شده استفاده شود یعنی خود طرفهای مذاکره کننده نیز توجیه برای نیاز ما به غنی سازی را بیشتر کرده اند. چون این غنی سازی را علاوه بر راکتور تهران در استفاده از سوخت غنی شده برای آب سنگین نیز نیاز داریم با این حساب غنی سازی ایران توجیه منطقی دارد و باید ادامه یابد.
در تامین سوخت هم قدمهایی خوبی برداشتیم و انشاءالله در سوخت نیروگاهی هم به جایگاه خوبی میرسیم اینها مسیری مثل تحصیلات یک فرد است که یک شبه یا چند روزه محقق نمیشود.
در علم کوانتوم که علم بسیار نوپائی در جهان است؛ جمهوری اسلامی حرف برای گفتن دارد
بلکه باید یک مسیر و پروسه طی شود ما باید ۷-۸ سال کار کنیم تا بتوانیم به سوخت نیروگاهی برسیم. البته در حوزه گداخت و کوانتوم هم پیشرفتهای خوبی داشتیم به طور کلی بحث کوانتوم یک انقلابی را در دنیا ایجاد کرده است که البته هنوز در مرزهای دانش است و امروز که ما اینجا هستیم ۲۰ یا ۳۰ سال آینده برخورداری از این مهم متعلق به افراد و کشورهای خاصی است که ما نیز جزء انها هستیم.
کامپیوترهای کوانتومی دنیا قدرت تجزیه اطلاعاتشان هزاران برابر بیشتر از کامپیوترهای عادی است اگر الان موتور جستجویی مثل گوگل داریم که در یک ثانیه برای شما اطلاعات مربوط به یک موضوع را ارایه میدهد همان را در سالهای آینده روی لب تاپهای خود خواهید داشت و نیاز ندارید که یک موتور جستجو را سرچ کنید و هر کسی یک موتور جستجو در سیستم شخصی خود دارد این زمانی محقق میشود که شما در حوزه کوانتوم پیشرفت کرده باشید.
در لیزر جز ۶ کشور اول جهان از بین ۱۰ کشور دست یافته به این علم هستیم در حوزه لیزر نیز که یکی از شاخههای مربوط به مساله هستهای محسوب میشود پیشرفتهای خوبی داشتیم لیزر هم در شاخه صنعت و تجارت و هم نظامی و پزشکی قابل استفاده است اگر بخواهیم کشورهای دنیا را در لیزر بسته بندی کنیم اگر در کل دنیا ۱۰ کشور این عمل را داشته باشند ما جزء ۶ کشور اول محسوب میشویم، اما فاصله اول و دوم و سوم با ما زیاد است که باید این فاصله را کم کنیم، اما مهم این است که ما در مسیر قرار گرفته ایم حالا نیازمند آن هستیم که سرعت خود را اضافه کنیم و موانع را کم کنیم که البته با خودباوری که در مردم وجود دارد این اتفاق محقق شدنی است.
امام خمینی (ره) خودباوری را به مردم تزریق کرد و اعلام کرد که اینطور نیست که شما نتوانید کاری انجام دهید. اگر به یک بچه هم بگویید تو نمیتوانی کاری را انجام دهی این بچه خودباوری ندارد و قطعا نمیتواند کاری از پیش ببرد یک جامعه هم درست مثل همین بچه است که باید حس خودباوری داشته باشد تا پیشرفت کند.
علم هستای پروسه ای مثل پزشکی دارد که فرد بعد از ۷ سال تازه متخصص میشود
دانشجو:در مجموع علم انرژی هستهای ایران جزء چند کشور مطرح جهان است؟ کمالوندی: علم انرژی هستهای چند وجهی و مجموعهای از علوم است شما باید در فیزیک، شیمی، مکانیک، سیالات و ... به یک حد عالی برسید و با مخلوط کردن آنها با هم چیزی به نام صنعت هستهای حاصل خواهد شد مثلا عملکرد مواد هستهای در راکتور، علم شیمی است، ولی تولید مواد یک بحث فیزیکی است. جای دیگر حوزه برق یا الکترونیک است و بخش دیگر مربوط به علم مکانیک است. اینها باید به سطحی از رشد برسد که کنار یکدیگر نتیجه مورد نظر را ایجاد کند.
مجموع این علوم در چند سال اخیر در کشور ما و در جهان موسوم به علوم هستهای شده است مثل پزشکی که یک پزشک عمومی همه اصول مربوط به این علم را میخواند، اما بعد از ۷ سال تازه تخصص میگیرد. در علم هستهای نیز اوضاع به همین منوال است و این تخصص در علوم هستهای شامل گرایش راکتور، مواد و ... میشود که به این برمی گردد که هر فرد علاقهمند و توانایی بیشتر بر کدام حوزه را دارد.
به عنوان مثال در حوزه اکستاسنت، شیمی و فیزیک به کار نمیآید و الکترونیک کاربرد بیشتری دارد و ازآنجا که در کشور سرمایه گذاری زیادی روی آموزش و پرورش و آموزش عالی شد دانشجویان زیادی به این سمت آمدند و بهترین آنها در این رشته جذب شدند.
حُسن صنعت هستهای این است که شما به آن دست یابید در صنعتهای دیگر هم میتوانید پیشرفت کرده و حرفی برای گفتن داشته باشید بطور مثال وقتی شما بتوانید توربین هستهای درست کنید این توربین هستهای نسبت به توربین گازی استاندارد بالاتری دارد.
براین اساس وقتی شما چیزی با استاندارد بالا را میتوانید درست کنید قطعا چیزی با استاندارد پایینتر هم قابل تهیه و تولید است. وضعیت ما در علم هستهای به این شکل است که در همه حوزهها ورود پیدا کردیم و نمرات متوسط روبه بالایی کسب کردیم میتوان گفت: جزء کشورهای شاخص دنیا در این زمینه هستیم.
در مجموع علوم هستهای جایگاه قابل قبولی در جهان داریم ممکن است یک کشور مثل اسپانیا غنی سازی نکند، اما در بحث مدیریت نیروگاهی جایگاه خیلی خوبی داشته باشد و بعد از اینکه مواد را به نیروگاههای خود رساند میتواند تولید داشته باشد پس اسپانیا در این حوزه از ما جلوتر است، اما در حوزه غنی سازی نسبت به ما فاصله زیادی دارد بنابراین جایگاه ما در دنیا جایگاه کشوری در سطح خیلی خوب است؛ ممکن است عالی نباشیم مثل کشورهایی که بیش از ۷۰ سال است که در این حوزه کار میکنند، ولی جایگاه قابل قبولی داریم.
براین اساس در هیچ حوزهای در علم هستهای صفرکیلومتر محسوب نمیشویم نیروی انسانی خوبی داریم، اما به دلیل محدودیتهایی که برای ما ایجاد شده و اجازه ندادند تجهیزات به دست ما برسد مانند یک مکانیکی هستیم که قدرت تشخیص بالایی دارد، اما ابزار مورد نیاز را در دسترس ندارد و با ابزارهای ابتدایی کار میکند.
در این موضوع اگر کمی فضا باز شود کمااینکه در محدوده برجام رفت و آمدها برای ما ایجاد شد و جهشی نسبت به قبل پیدا کردیم و مسیر برای ما سادهتر شد و اگر تجهیزات بیشتری به دست دانشمندان ما برسد میتواند سرعت پیشرفت ما را افزایش دهد ما سعی کردیم به اروپاییها و غیراروپاییها اعلام کنیم این صنعت یک صنعت برای بشر است و همه از آن استفاده میکنند بنابراین استفاده ایران از این صنعت میتواند برای سایرین نیز مفید باشد.
کشورهای قدرتمند برای جلوگیری از تکثیر صلاح هستهای بر سر راه دیگر کشورها سد ایجاد میکنند/ اسرائیل از این قاعده مستثتی است نگرانی کشورهای قدرتمند بعد از MPT برای آن بود که صلاحهای هستهای تکثیر نشود آنها تلاششان این است که برای جلوگیری از تکثیر سلاح هستهای باید بر سر راه تواناییهایی کشورها سد ایجاد کرد که این روش، روش غلطی است. تواناییها باید در این عرصه افزایش یابد، اما سیستمی باید ایجاد شود که نتوان از این تواناییها استفاده ابزاری کرد.
اما اینکه الان اسرائیل حدود ۱۳ کلاهک دارد یعنی در عین اینکه خیلی دقیق و ظریف جلوی همه کشورها را گرفتند، اما باز یک روزنهای را بازگذاشتن که رژیمی مثل اسرائیل انقدر راحت به تکنولوژی بمب سازی دست پیدا کند.
در قبال موانع سیاسی ایجاد شده باید؛ اقدام سیاسی کرد
موانع ما در حال حاضر موانع علمی نیست بلکه بیشتر موانع سیاسی است و غرب و آمریکا به دلایل سیاسی برای ما محرومیت و تحریم ایجاد میکنند و به نظر میرسد که درمان این کار آنها نیز اقدامات سیاسی است. به هر حال به نظر میرسد دنیا باید بداند و بشناسد وضع ما در دفاع از خودمان و اثبات اینکه آمریکا زورگویی میکند الان خیلی راحت است ما اگر بتوانیم با کار سیاسی فضای بیشتر برای خودمان درست کنیم و حقانیت خودمان را به اثبات برسانیم یک هنرمندی میخواهد و در گرو این اقدام است که فضای جهش برای دانشمندان ما در همه علوم از جمله صنعت هستهای ایجاد خواهد شد.