راه حل سودده کردن پالایشگاه‌ها / تنفس خوراک بازی برد-برد دولت و توسعه دهنده پالایشگاه‌ها

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، آمریکا از جمله کشور‌هایی است که در نیم قرن اخیر همواره نسبت به توسعه پالایشگاه­های خود اهتمام داشته است. به طوری که این کشور با داشتن ۱۳۵ پالایشگاه و مجموع ظرفیت ۱۸.۵ میلیون بشکه در روز، بیشترین میزان پالایشگاه­های دنیا را به خود اختصاص داده که معادل ۱۸.۹ درصد از کل ظرفیت پالایشی در دنیا می­باشد. روند توسعه پالایشگاه­های کشور آمریکا طی سه ده اخیر نشان می­دهد که ظرفیت پالایشی این کشور در این زمان یک سیر صعودی داشته و به طور متوسط حدود ۲۰ درصد رشد داشته است.

در کنار افزایش ظرفیت پالایشی، سیاست این کشور مبتنی بر توسعه پالایشگاه­های بزرگتر و پیچید ه­تر نیز بوده است، زیرا این نوع از پالایشگاه­ها دارای سوددهی بیشتری هستند. برای تعیین پیچدگی یک پالایشگاه، شاخصی به نام شاخص پیچیدگی تعریف می­شود و هرچقدر که مقدار این شاخص برای یک پالایشگاه بزرگتر باشد آنگاه پالایشگاه مذکور از پیچیدگی بیشتری برخوردار بوده و محصولات باارزش­تری تولید خواهد کرد. بر اساس این معیار، پالایشگاه­های با شاخص بین ۲ تا ۶ در شمار پالایشگاه­های ساده و بین ۶ تا ۱۲ در شمار پالایشگاه­های پیچیده محسوب می­شوند. اگر چنانچه نیز شاخص پیچیدگی پالایشگاهی بالاتر از ۱۲ باشد آنگاه، آن پالایشگاه بسیار پیچیده محسوب شده و مواد با ارزش افزوده بسیار بالایی تولید می­کند.

* ۷۰ درصد پالایشگاه­‌های آمریکا جزو پالایشگاه‌­های پیچیده هستند

در نمودار زیر، پراکندگی پالایشگاه­های آمریکا بر مبنای شاخص پیچیدگی در شکل زیر مشاهده می­شود:

 

بر اساس نمودار فوق می­توان گفت که ۷۰ درصد پالایشگاه­های آمریکا در سال ۲۰۱۴، دارای شاخص پیچیدگی بین ۶ تا ۱۲ بوده و شمار کمی از پالایشگاه­های آمریکا در دسته پالایشگاه­های ساده هستند. در مقابل نیز حدود ۱۳ درصد پالایشگاه­های این کشور بسیار پیچیده بوده و از آن جمله می­توان به پالایشگاه ۱۵۰ هزار بشکه­ای کمپانی فیلیپس واقع در لس آنجلس اشاره کرد که دارای شاخص پیچیدگی ۱۴.۵ است. بر اساس آمار منتشر شده، متوسط شاخص پیچیدگی در سال ۲۰۱۹ برای کل پالایشگاه‌های کشور آمریکا برابر ۱۰.۵ بوده و به خوبی سیاست این کشور را مبنی بر توسعه پالایشگاه­های پیچیده نشان می­دهد.

*افزایش سوددهی پالایشگاه با حرکت به سمت توسعه پالایشگاه­‌های بزرگتر با پیچیدگی بیشتر

متوسط شاخص پیچیدگی برای بسیاری از کشور‌های دنیا در نمودار زیر آورده شده است:

 

با توجه به شکل فوق می­توان گفت که متوسط شاخص مذکور برای اروپا-اروسیا، آمریکای جنوبی، کل جهان، آسیا-اقیانوسیه و کل خاورمیانه به ترتیب برابر ۱۰.۵، ۱۰.۴، ۷.۳۱، ۴.۸۶ و ۲.۹ بوده است. اما متاسفانه متوسط همین شاخص برای پالایشگاه‌های ایران، ۲.۱ بوده است. همچنین شکل فوق به خوبی نشان می­دهد که نه تنها کشور‌های پیشرفته بلکه بسیاری از کشور‌های همجوار ایران از جمله آذربایجان، ازبکستان، ترکیه و حتی پاکستان، عراق و عربستان صعودی نیز از پالایشگاه‌های پیچیده ­تری نسبت به ایران برخوردار هستند.

از آنجایی که پیچیدگی یک پالایشگاه مستقیما با ارزش افزوده آن در ارتباط است در نتیجه، طبیعی است که پالایشگاه­های موجود در کشور سودده نباشند. به همین دلیل ضروری است تا به سمت توسعه پالایشگاه­های بزرگتر با پیچیدگی بیشتر حرکت کرد تا علاوه بر تولید محصولات استراتژیک، سوددهی پالایشگاه­ها را نیز افزایش داد.

*توسعه پتروپالایشگاه همراه با تنفس خوراک، ابزاری قوی برای خنثی­ سازی تحریم‌های نفتی

یکی از راهکار‌های مناسب برای افزایش سوددهی پالایشگاه­ها، تجمیع یک پالایشگاه با یک مجتمع پتروشیمی است و از آن به عنوان پتروپالایشگاه یاد می­شود. در واقع پتروپالایشگاه­ها، نسل جدیدی از پالایشگاه­ها با ضریب پیچیدگی بسیار بالا هستند و به علت کاهش هزینه­های مشترک، میزان سوددهی پالایشگاه­ها را افزایش می­دهند. محاسبات نشان می­دهد که متوسط IRR پالایشگاه­های فعلی در کشور بدون تخفیف خوراک برابر ۶ درصد ارزی و با تخفیف خوراک برابر ۱۱ درصد ارزی است در حالی که با ارتقای این واحد به یک واحد پتروپالایشی پیشرفته، میزان IRR آن به ۱۶ درصد افزایش می­یابد.

با توجه به اهمیت توسعه پالایشگاه و پتروپالایشگاه و جایگاه راهبردی آن، نمایندگان مجلس شورای اسلامی طرحی را تحت عنوان «طرح افزایش ظرفیت پالایشگاه­های میعانات گازی و نفت خام با استفاده از سرمایه گذاری مردمی» در دستور کار قرار داده­اند. این طرح در آبان­ماه سال گذشته مورد تصویب کمیسیون انرژی مجلس قرار گرفته و اخیرا کلیات آن در صحن علنی مجلس به تصویب رسید. در این طرح به جای تخفیف سابق خوراک، اعطای «تنفس خوراک» به مدت حدودا یک سال (بسته به ظرفیت پالایشگاه) از سمت دولت یا صندوق توسعه ملی، مطرح شده است. تنفس خوراک به معنای یارانه یا سوبسید نسیت بلکه وامی است که به مجری طرح داده شده و پس از افتتاح پالایشگاه به مدت ۱۲ سال و با سود ۴% ارزی به صندوق توسعه ملی بازگردانده می­شود.

اعطای «تنفس خوراک» یک بازی دوسر برد برای دولت و مجری طرح است، زیرا:

اولا: در مدل­های فعلی توسعه پالایشگاه­های کشور، دولت مکلف شده است تا برای تشویق سرمایه­گذاران به سرمایه­گذاری در حوزه پالایش نفت خام و میعانات گازی کشور، به میزان ۵ تا ۱۰ درصد تخفیف خوراک داده و در نتیجه، خوراک پالایشگاه بین ۹۰ تا ۹۵% قیمت صادراتی محاسبه می­شود. این امر سبب می­شود تا عملا برای یک دوره سی ساله، خوراک پالایشگاه بین ۱.۵ تا ۳ سال (بسته به درصد تخفیف) رایگان شود. مقدار تخفیف خوراک به حدی قابل توجه است که با درنظر گرفتن «تخفیف خوراک» ۵ درصدی برای یک دوره پالایشگاه ۲۵۰ هزار بشکه­ای و طی سی سال مجموعا به ۹.۶ میلیارد دلار می­رسد. در حالی که در طرح «تنفس خوراک» هیچ مقدار تخفیفی وجود ندارد و تنها قیمت خوراک سال اول به عنوان یک وام با سود ۴% ارزی به مجری داده شده و طی ۱۲ سال نیز بازپس گرفته خواهد شد. به همین دلیل می­توان گفت که از طریق طرح «تنفس خوراک» به جای «تخفیف خوراک»، درآمد‌های چندین میلیارد دلاری نصیب دولت خواهد شد.

ثانیا: محاسبات نشان می­دهد با استفاده از طرح «تنفس خوراک»، نرخ بازده داخلی (IRR) نسبت به حالت بدون تخفیف، به میزان ۶% افزایش می‌یابد. در حالی که با استفاده از طرح تخفیف خوراک این میزان افزایش برابر ۵% است؛ بنابراین می‌توان گفت که نه تنها شاخص بازده داخلی طرح تنفس از طرح تخفیف کمتر نیست بلکه به مقدار اندکی نیز بیشتر است. اما در عوض با استفاده از طرح تنفس، بازگشت سرمایه در همان سال اول رخ می­دهد در حالی که در مدل­های فعلی قیمت­گذاری، بازگشت سرمایه حتی تا ۱۰ سال هم طول می­کشد. به همین دلیل، می­توان گفت که با اعطای «تنفس خوراک»، زمان بازگشت سرمایه نزدیک به ۱۰ برابر کوتاه‌تر از طرح‌های معمولی شده و به همین دلیل به شدت مورد استقبال سرمایه ­گذاران قرار گرفته است. برای اثبات اهمیت بازگشت سرمایه ذکر همین نکته کافی است که حتی طرح ساخت پالایشگاه­های سیراف و آناهیتا از سمت وزارت نفت با تخفیف ۱۰ درصدی خوراک نیز مطرح شده است، اما به علت بازگشت سرمایه طولانی مورد استقبال قرار نگرفت.

با توجه به ویژگی­های مثبت طرح افزایش ظرفیت پالایشگاه­های کشور، این طرح مورد حمایت مرکز پژوهش‌های مجلس و اکثریت نمایندگان قرار گرفته است، طرحی که علاوه بر خنثی­ سازی تحریم‌های نفتی، باعث ایجاد اشتغال دائم نیز در کشور می­شود. به همین دلیل انتظار می­رود تا با تصویب جزئیات آن توسط نمایندگان مجلس، شاهد آغاز مسیری پرمنفعت برای صنعت نفت کشور باشیم.