گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، فاطمه عبدوس؛ مدت هاست که موضوع کاهش جمعیت تیتر یک بحران های مهم کشور است. فرزند، کرونا و اقتصاد... در یک سال اخیر علاوه بر مسائل و مشکلات گذشته، کرونا هم بر کاهش نرخ باروری تاثیر گذاشته است، به طوریکه یافته های حاصل از برخی گزارشها حاکی از این است که میزان ولادت در کشور طی یک سال گذشته ۵ درصد کاهش یافته است. کاهش نرخ باروری را نباید تک علتی دید و باید عوامل دیگر نظیر امور اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را در نظر گرفت.
به لحاظ تاریخی و با توجه به مطالعات قبلی بحران های سلامت و همچنین بحران های اقتصادی دوره قابل ترجیحی برای فرزندآوری زوجین نیستند. مطالعات نشان دهنده آن هستند که در طول بحرانهای سلامت، باروری کاهش مییابد. از سوی دیگر در این دوره بحرانهای دیگری غیر سلامت نیز ایجاد شده است که میتواند به عنوان یک عامل میانجی بر کاهش باروری تاثیرگذار باشند مانند بحرانهای اقتصادی. توجه به این نکته نیز حائز اهمیت است که افرادی که در سن باروری قرار دارند با توجه به شرایط سلامتی و هزینه های بحران اقتصادی رفتار خود را تنظیم میکنند. همچنین یکی از گروههای ریسک پذیر در این دوره به لحاظ سلامتی زنان باردار هستند؛ که مجموع این شرایط فرزندآروی را میتواند تحت تاثیر قرار دهد.
آینده جمعیت کشور
آینده باروری بیش از هر چیزی تابع شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه است. قطعا سیاستهایی که در این زمینه در شرایط کنونی اتخاذ میشود بر آینده آن نیز تاثیرگذار است همه ما این جمله معرف را شنیدهایم: از مکافات عمل غافل مشو/ گندم از گندم بروید جو ز جو.
عواملی که باعث کاهش نرخ باروری میشوند به چند دسته تقسیم میکنیم. دسته اول فشارهای اقتصادی و ناامنی اقتصادی ایجاد شده در سالهای اخیر به ویژه بر روی جمعیت جوان کشور که به حق سرمایه های اصلی کشور هستند. ناامنی اقتصادی و بی ثباتی شغلی بر نیات و رفتار باروری اثر اجتناب ناپذیری دارد. ناامنی اقتصادی ازدواج را به تاخیر می اندازد. طبق بررسیهای جمعیت شناسان یکی از مسیرهای اصلی حرکت به سمت باروری پایین در ایران افزایش سن ازدواج جوانان بوده است.
دسته دوم به مسایل ارزشی و فرهنگی در جامعه و تاثیرات آن بر باروری بر میگردد. قطعاً مسائل اقتصادی به تنهایی تبیین کننده تحولات باروری نیستند؛ بلکه در کنار آن باید به مسائل ارزشی و فرهنگی توجه ویژه شود. فرهنگ ایرانی- اسلامی همواره برای هویت مادری ارج و احترام زیادی قائل بوده و هست؛ اما سرمایه داری و مصرفگرایی سعی در تغییر این هویت دارد. این امر نیازمند فرهنگ سازی و گفتمان سازی در راستای تقویت گفتمان مادری در جامعه است.
دسته سوم در رابطه با سطوح میانه مانند گروههای اجتماعی است. شبکه های اجتماعی در این زمینه بسیار حائز اهمیت اند. شبکه های اجتماعی واقعی مانند والدین، خویشاوندان و ... از جهات گوناگون میتوانند بر باروری تاثیرگذار باشند. بر طبق تئوری شبکه اجتماعی افراد تصمیمات مهمی مانند ازدواج یا والدین شدن را به تنهایی نمیگیرند بلکه این تصمیمات در ارتباط با دیگر افراد تاثیرگذار انجام میدهند.
راهکارها
هر سیاستی که در راستای تحکیم بنیاد خانواده و امید بخشی به جامعه منجر شود قطعاً بر افزایش باروری تاثیرگذار است. در این زمینه باید بر این مساله تاکید کرد که سیاستهای جمعیتی در این راستا باید محسوس، جدی و منطقی باشند و در زندگی مردم حس شوند نه اینکه فقط در حد شعار و گفتار بمانند. جمعیت درصورتی افزایش مییابد که رونق وجود داشته باشد، مردم بتوانند نیاز خود و فرزندانشان را تأمین کنند. ما حتی در صورتی سالمندی فعال خواهیم داشت که در حال حاضر جوانانی فعال و با نشاط داشته باشیم. توجه به این نکته نیز حائز اهمیت است که طرح مساله فرزندآوری در جامعه باید کاملاً کارشناسی شده و با نگاهی علمی باشد.
تشکیل شورای عالی جمعیت که متشکل از مسئولان، و صاحب نظرانی دلسوز، فرهیخته و علمی در حوزههای جمعیت شناسی و سایر حوزههای مرتبط که تصمیمات آنها ضمانت اجرایی نیز داشته باشد، در این برهه زمانی لازم به نظر میرسد. با اینکه گسترش ویروس کرونا بحرانهای سخت اقتصادی را به کشور تحمیل کرده است اما باید دانست که کاهش جمعیت کشور در آینده خطرناکتر از چالش کنونی کرونا خواهد بود.
فاطمه عبدوس - عضو انجمن اسلامی دانشجویان حکمت دانشگاه علامه طباطبایی
انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.