ایران رتبه ۲۰ ام از ۲۷ کشور آسیای میانه و آسیای غرب در مقایسه سرانه پزشک است. در کشور ما به ازای هر ۱۰ هزار نفر جمعیت ۱۱.۷ پزشک وجود دارد که این عدد در کشور‌های پیشرو حدود ۳۰ است؛ در سال‌های اخیر سیاست‌های مختلفی نیز در جهت رفع کمبود نیروی درمان، از جمله افزایش ظرفیت قبولی رشته‌ی پزشکی اتخاذ شده است.
در شرایطی که رشد جمعیت میانسال، مهاجرت نیروی درمان و افزایش سن پزشکان سبب بروز نگرانی در زمینه کمبود نیروی انسانی در حوزه سلامت و به خصوص سرانه پزشکان در کشور شده است؛ به کارگیری جوانانی که بعد از سال‌ها سرمایه‌گذاری حالا ارزش افزوده پیدا کرده‌اند و مرهمی برای درد بیماران هستند، یکی از راه‌های حل این نگرانی‌هاست.
تعهد خدمت فارغ‌التحصیلان علوم پزشکی که صحبت از ممنوعیت فروش آن هنوز بر زبان‌ها جاریست، به میزان سنوات تحصیلی افراد است که دو سال از آن، طرح نیروی انسانی وزارت بهداشت است.
بنابر قانون خدمت پزشکان و پیراپزشکان که در سال ۱۳۷۵ توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شد، فارغ‌التحصیلان رشته‌های مورد نیاز اعلامی از طرف وزارت بهداشت، مکلف‌اند حداکثر مدت ۲۴ ماه اول پس از فراغت از تحصیل خود را، در داخل کشور و در مناطق مورد نیاز وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و تشکیلات تابعه آن خدمت نمایند
چرا صدای طرحی‌ها بلند است؟
فارغ‌التحصیلانی که حالا به عنوان کارشناس یا پزشک و دندانپزشک به طور مستقل پا به عرصه‌ی درمان گذاشته‌اند به خصوص در ابتدای کار خود، باید فشار کاری زیادی را متحمل شوند که شامل خستگی و فرسودگی‌های جسمی به علت شیفت‌های طولانی و پشت سر هم و فشار‌های روانی مثل بار مسئولیت در موقعیت‌های حساس، توقعات مردم و مسئولین بالادستی را هم به دوش بکشند.
اضافه کار اجباری با دستمزد ناچیز (زندگی کردن یا گذراندن طرح)
حقوق و مزایای نیرو‌های طرحی به عهده دانشگاه علوم پزشکی محل خدمت فرد است که در اغلب موارد محدوده پایه آن مبلغ ثابتی است و دستمزد اضافه کاری یا کارانه به عهده‌ی مسئولین بیمارستان و دانشگاه است. با توجه به بررسی‌های انجام شده، این دستمزد‌ها به اندازه‌ای کم هست که نسبت به کاری که نیروی درمانی انجام می‌دهد عدد محسوسی به حساب نیاید.
کارشناس طرحی رادیولوژی شاغل در یکی از بیمارستان‌های دولتی تهران، در کانال شخصی خود نوشت: جهنم کجاست؟ جایی که باید ۲۰۴ ساعت شیفت بدی با ساعتی ۱۷ هزار تومن اضافه کار اجباری.
یک کارشناس طرحی آزمایشگاه در گفتگو با دانشجو نیز اعلام کرد: ما نیرو‌های ثابت شیفت عصر و شب، در طول یک ماه اگر شانس بیاوریم و تعطیلی رسمی نداشته باشیم باید ۱۸۶ ساعت سر کار برویم، روز‌های تعطیل هم مثل جمعه‌ها اگر شیفت به گروه ما بخورد باید یک کشیک ۲۴ ساعته داشته باشیم که کاملا غیرقانونی است. حجم کاری در آزمایشگاه خیلی زیاد هست و این ساعت‌های طولانی گاهی باعث مریض شدن بچه‌ها می‌شود. اضافه کار اجباری هم باید داشته باشیم در حالیکه دستمزد هر ساعت بسیار کم است. واقعا بچه‌های طرحی نباید زندگی بکنند؟
این در حالیست که متن صریح قانون کار اشاره می‌کند: «در کار نوبتی ممکن است ساعات کار از ۸ ساعت در شبانه روز و چهل و چهار ساعت در هفته تجاوز نماید، لکن جمع ساعات کار در‌چهار هفته متوالی نباید از ۱۷۶ ساعت تجاوز کند.»
امکانات کم، کار زیاد
دندان‌پزشکان طرحی هم با مشکلاتی از قبیل نداشتن دستیار، کمبود یا کهنگی مواد و تجهیزات درمانی در مراکز درمانی مواجهند که این موارد در موضوع کنترل عفونت بسیار تاثیرگذار هستند.
دندانپزشک در گفتگو با دانشجو ذکر کرد: گاهی ممکن است ما یک هفته به خاطر نداشتن سر ساکشن و هفته بعد به خاطر نداشتن کامپوزیت نتوانیم کار کنیم. مورد دیگر در بحث کنترل عفونت، وسایل زنگ زده و قدیمی است. به علاوه، اتوکلاوی (دستگاهی برای استریل کردن) که ما داریم کلاس A نیست و هیچ تضمینی وجود ندارد که بتواند وسایل را استریل کند.
این دندانپزشک با اشاره به مسئله نبودن دستیار در برخی مراکز گفت: قانونا باید دستیار در کنار دندانپزشک حضور داشته باشد و این موضوع تاثیر زیادی در کنترل عفونت دارد، چون در غیر این صورت ما باید حین کار همه کاری انجام بدهیم و نمی‌توانیم اصول ایمنی را صد در صد رعایت کنیم.
از طرفی نبودن امکانات اولیه رفاهی مثل پانسیون یا سرویس رفت و آمد در بعضی مناطق، باعث می‌شود پزشک یا دندانپزشک طرحی هزینه زیادی را برای کار در آن مرکز متحمل شود که این مسئله در کنار دور بودن از محل زندگی و خانواده، خود باعث ایجاد آسیب‌های روحی و روانی زیادی می‌شود.
فرهنگسازی برای خدمت رسانی
مراجعه مردم به مراکز بهداشت برای دریافت خدماتی مثل آزمایش‌های عمومی که اگر مراجع شکایتی نداشته باشد باید هر شش ماه یکبار انجام شود، به دلیل ارزان بودن این خدمات و فشاری که از سمت مراجع به پزشک طرحی وارد می‌شود بسیار زیاد است که خود باعث ایجاد هزینه‌های زیادی برای شبکه درمانی و فشار روانی برای پزشک شاغل در مجموعه می‌شود.
آمار‌های غیر واقعی، توقع برخی مسئولین
فرم‌های متعدد موجود برای به دست آوردن الگو‌ها و آمار‌های اجتماعی به خصوص در حوزه سلامت باعث شده در برخی موارد مسئولان به دنبال تکمیل آنها به هر نحوی باشند، به طوریکه از پزشکان درخواست می‌کنند تا هر طور شده این فرم‌ها را حتی با موارد غیرواقعی پر کنند.
پزشک طرحی شاغل در یکی از مراکز سلامت در گفتگو با دانشجو گفت: اگر بیماری در نوبت خودش به مرکز بهداشت مراجعه نکند، از طرف مسئولین به ما گفته می‌شود که برایش فرم پر کنیم و علائم و مشخصاتش را بنویسیم در حالیکه من او را معاینه نکرده‌ام یا از من درخواست آزمایش‌های خاص مثل وبا می‌کنند با اینکه بیمار هیچ علائم مشکوک به وبایی ندارد فقط به علت اینکه در آن ماه میزان کمی از این آزمایش انجام شده است، می‌خواهند تعداد را بالا ببرند.
وزارت بهداشت به داد برسد
باتوجه به کمبود نیروی انسانی در حوزه بهداشت و درمان کشور که به دلایل مختلفی از جمله مهاجرت و فاصله گرفتن کادر درمان از فضای کاری بهداشت و درمان، تشدید می‌شود؛ به نظر می‌رسد این روند طی شدن سنوات طرح نیروی انسانی هم یکی از انگیزه‌های دلایل مذکور باشد.
نیروی جوانی که در ابتدای ورود به حوزه‌ی تخصصی و کار خود با این فشارها، مشکلات و حقوق نامتناسب با زحماتش، مواجه می‌شود دیگر به ادامه‌ی مسیر در این فضای کاری فکر نمی‌کند که همین امر منجر به مهاجرت دائمی به خارج از کشور یا کار کردن در مراکز خصوصی یا مستقل می‌شود.
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به عنوان نهاد سیاستگذار و مجری طرح نیروی انسانی اگر فکری به حال نیرو‌های خود در عرصه خدمت نکند، باز هم شاهد زندگی نکردن جوان‌های طرحی خواهیم بود.
نوشته: زهرا رضایی