قدرت نظامی و چانه زنی جمهوری اسلامی ایران / محرک اصلی همکاری امنیتی اقلیم کردستان

به گزارش خبرنگار گروه بین الملل خبرگزاری دانشجو، در مجمع گفتگوی تهران ۲۰۲۵، نیچیروان ادریس بارزانی، رئیس اقلیم کردستان، به نقش مؤثر جمهوری اسلامی ایران در حمایت از نیروهای اقلیم در مقابله با تهدید داعش اشاره کرد. بارزانی تأکید نمود که ایران یکی از نخستین کشورهایی بود که به کردها در این جنگ کمک کرد و همکاری‌های امنیتی میان دو طرف از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بخش مهم گفته بارزانی اشاره او به این مسئله بود که خاک اقلیم کردستان هیچ‌گاه منشا تهدید علیه جمهوری اسلامی ایران نبوده و نخواهد بود. این اظهارات بیانگر تعهد اقلیم کردستان به حفظ روابط پایدار و هم‌افزا با ایران است.

‌

می‌توان گفت که استقلال‌طلبی کرد‌ها در منطقه غرب آسیا همواره یکی از عوامل تأثیرگذار بر تحولات منطقه‌ای بوده و چالش‌های متعددی در حوزه‌های قومیتی، نژادی، سیاسی و اقتصادی برای کشور‌های منطقه ایجاد کرده است. جمهوری اسلامی ایران نیز طی سالیان متمادی تحت تأثیر این مسئله قرار گرفته و نقش مهمی در معادلات مرتبط با آن ایفا کرده است.

راهبرد امنیتی ایران و عراق: پایان فعالیت گروه‌های مسلح ضدایرانی

توافقنامه امنیتی میان ایران و عراق، گامی راهبردی در تأمین امنیت منطقه‌ای و تثبیت ثبات در مرز‌های مشترک محسوب می‌شود. این توافق، با دربرگیری ابعاد امنیتی، سیاسی، حقوقی و اجتماعی، تأثیرات گسترده‌ای بر پویایی امنیتی منطقه داشته است. از یک سو، ایران با هدف جلوگیری از تهدیدات مستقیم علیه امنیت ملی خود اقدام به همکاری با دولت مرکزی عراق کرده است، و از سوی دیگر، بغداد نیز با اجرای این توافق، اقتدار خود را در مناطق شمالی کشور تقویت کرده است؛ بنوعی یک توافق برد-برد برای جمهوری اسلامی ایران و حاکمیت مرکزی عراق بوده است.

ضرورت خلع سلاح گروه‌های مسلح و پیامد‌های آن

یکی از مؤلفه‌های کلیدی توافق ایران و بغداد، ممنوعیت فعالیت گروه‌های مسلح ضدایرانی و الزام به خلع سلاح آنان است. این اقدام را نمی‌توان صرفاً یک تصمیم تاکتیکی مقطعی دانست، بلکه بخشی از یک راهبرد کلان برای مقابله با تهدیدات فراملی است که در طول سال‌ها نه‌تنها امنیت جمهوری اسلامی ایران را به خطر انداخته، بلکه حاکمیت عراق را نیز تحت تأثیر قرار داده است.

بررسی شرایط جغرافیایی مناطق مرزی نشان می‌دهد که مناطق کوهستانی و صعب‌العبور، همراه با پیچیدگی‌های سیاسی داخلی عراق، به ویژه روابط میان بغداد و اربیل، زمینه‌ای را برای سوءاستفاده گروه‌های مسلح و تثبیت پایگاه‌های آنان فراهم کرده بود. این پایگاه‌ها نه‌تنها مرکزی برای برنامه‌ریزی و اجرای عملیات‌های تروریستی، اقدامات خرابکارانه و جاسوسی علیه ایران محسوب می‌شدند، بلکه به محلی برای قاچاق سازمان‌یافته اسلحه، مواد مخدر و کالا نیز تبدیل شده بودند. چنین روندی موجب افزایش بی‌ثباتی و تهدیدات امنیتی در مناطق مرزی گردیده و پیامد‌های نامطلوبی برای هر دو کشور به همراه داشته است.

حال این سوال پیش می‌آید که اقتدار نظامی-دفاعی و همچنین قدرت چانه زنی و دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران تا چه میزان در همکاری و پذیرش این توافقنامه از جانب حاکمیت مرکزی عراق و اقلیم کردستان، تاثیرگزار بوده است؟

قدرت نظامی به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های امنیت ملی در هر کشوری محسوب می‌شود. در منطقه، کشوری که از توان نظامی بیشتری برخوردار است، می‌تواند تهدیداتی را برای سایر کشور‌های همسایه ایجاد کند. جمهوری اسلامی ایران از نظر قدرت نظامی در سطح مطلوبی قرار دارد و از نیرو‌های زمینی، هوایی و دریایی توانمند بهره می‌برد. این نیرو‌ها مجهز به سلاح‌ها و تجهیزات سنگین و دوربرد متعددی هستند.

نیروی هوایی ایران شامل خلبانان ورزیده و صد‌ها فروند هواپیمای عملیاتی است. نیروی زمینی نیز با در اختیار داشتن تجهیزات سنگین متنوع، از جمله هلیکوپترها، تانک‌ها، خمپاره‌انداز‌های مختلف و موشک‌های دوربرد، توان دفاعی بالایی دارد. نیروی دریایی نیز با ساخت ناو‌های جنگی و تجهیز به سلاح‌های پیشرفته، به یک نیروی راهبردی در منطقه تبدیل شده است. تجربه هشت سال دفاع مقدس، موجب ارتقای توانمندی و اقتدار نیرو‌های نظامی جمهوری اسلامی ایران شده است.

از نظر تجهیزات نظامی، ارتش جمهوری اسلامی ایران دارای ۵۳۴ هزار نیروی در حال خدمت و ۴۰۰ هزار نیروی ذخیره است. همچنین کشور از ۱۳۱۵ خودروی زرهی، ۱۶۱۶ تانک، ۱۴۷۴ سامانه راکت‌انداز، ۱۳۷ هواپیمای جنگی، ۷۹ بمب‌افکن، ۱۳۷ جت جنگنده، ۱۳۸ هلیکوپتر جنگی و لجستیکی، ۳۳ زیردریایی، ۱۰ ناو جنگی، ۸ ناوچه جنگی و کروز برخوردار است.

طبق گزارش‌های منتشرشده در جدیدترین رده‌بندی ارتش‌های جهان در سال ۲۰۱۹، که براساس ۵۵ شاخص مختلف انجام شده است، نیرو‌های نظامی ایران در جایگاه ۱۴ قرار گرفته‌اند. در میان کشور‌های خاورمیانه، تنها ارتش‌های مصر و ترکیه رتبه‌ای بالاتر از ایران دارند، در حالی‌که سایر کشور‌های منطقه از جمله عربستان و رژیم صهیونیستی در رتبه‌های پایین‌تری قرار گرفته‌اند. نکته جالب توجه این است که در این رتبه‌بندی، تجهیزات و امکانات سپاه پاسداران و نیرو‌های بسیج لحاظ نشده‌اند که این امر نشان‌دهنده توان بالای جمهوری اسلامی ایران در حوزه نظامی و امنیتی است (گلوبال فایر پاور).

در مقابل، نیروی نظامی اقلیم کردستان قابل مقایسه با ایران نیست. این منطقه فاقد نیروی هوایی و دریایی بوده و نیروی زمینی آن دارای تانک، توپ و خمپاره‌انداز‌های محدودی است. مجموع نیرو‌های نظامی اقلیم کردستان حدود ۱۱۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود. مهم‌ترین تجهیزات آن شامل ۱۰۰ دستگاه خودروی زرهی، ۱۰۰ دستگاه تانک، ۵۰ توپ ۱۷۵، ۱۰۶ و ۱۲۰ میلی‌متری، و ۸۰ توپ ۱۰۵، ۱۳۰ و ۱۵۵ میلی‌متری است (منبع: سانیار، ۱۳۹۵). این تجهیزات در هیچ مقیاسی با قدرت نظامی جمهوری اسلامی ایران قابل مقایسه نیستند و تأثیری بر امنیت ملی ایران نخواهند داشت.

سفر پزشکیان به اقلیم کردستان نقطه تاریخی روابط دیپلماتیک

سفر پزشکیان رئیس‌جمهور ایران به اقلیم کردستان عراق را می‌توان لحظه‌ای تاریخی در روابط دو طرف دانست؛ رویدادی که نشان‌دهنده فصل جدیدی از همکاری‌های دیپلماتیک، امنیتی و اقتصادی میان تهران و اربیل بود.

دیدارپزشکیان با رهبران اقلیم، از جمله مسعود بارزانی و بافل طالبانی، تأکید دوباره‌ای بر اهمیت این همکاری‌ها بود. لحظه‌ای که پزشکیان در اربیل، برای نخستین بار به‌عنوان رئیس‌جمهور اسلامی ایران، در کنار رهبران کرد ایستاد، نقطه‌ی عطفی در تاریخ دیپلماسی منطقه‌ای محسوب می‌شود؛ لحظه‌ای که اقلیم کردستان تعهد خود را به تثبیت روابط مستحکم با تهران اعلام کرد.

برگزاری دیدارهای متعدد با مسئولان ارشد اقلیم و تأکید بر همکاری در حوزه‌های امنیتی، اقتصادی و سیاسی، این سفر را به یک نقطه‌ی تحول‌آفرین در مناسبات منطقه‌ای تبدیل کرد. این رویداد تاریخی می‌تواند آینده‌ی روابط ایران و اقلیم کردستان را شکل داده و زمینه‌ساز همکاری‌های عمیق‌تر و پایدارتر میان دو طرف باشد.

اجرای توافقنامه امنیتی و اثرات آن بر نظم منطقه‌ای

با اجرای دقیق و کامل مفاد توافقنامه ایران و عراق، خصوصاً خلع سلاح و برچیدن اردوگاه‌های این گروه‌ها، یکی از مهم‌ترین منافذ تهدید علیه امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران مسدود خواهد شد. علاوه بر این، چنین اقدامی به تثبیت حاکمیت ملی عراق و اقلیم کردستان کمک کرده و زمینه‌ساز ارتقای همکاری‌های دوجانبه و منطقه‌ای خواهد شد.

این توافق، پایان‌دهنده دهه‌ها بی‌ثباتی ناشی از حضور گروه‌های مسلح در خاک عراق خواهد بود و می‌تواند به نقطه شروعی برای تقویت نظم امنیتی منطقه‌ای تبدیل شود. کنترل تهدیدات فراملی، کاهش فعالیت‌های غیرقانونی و بهبود روابط میان ایران و عراق، از جمله پیامد‌های بلندمدت این همکاری است که بارزانی در سفر‌های خودت به تهران به آنها اشاره کرده است.

نتیجه گیری

سفر بارزانی به ایران و همچنین سفر رئیس‌جمهور پزشکیان به اقلیم کردستان عراق را می‌توان نقطه‌ی تحول در روابط دیپلماتیک و امنیتی دو طرف دانست. این سفرها نه‌تنها نشان‌دهنده تعهد دو طرف به حمایت از ثبات منطقه‌ای است، بلکه به عنوان عاملی کلیدی در تحکیم همکاری‌های امنیتی میان تهران و اربیل تلقی می‌شود. توافقنامه امنیتی ایران و عراق نیز نقش محوری در پایان دادن به فعالیت گروه‌های مسلح ضدایرانی ایفا کرده و زمینه‌ساز تثبیت اقتدار دولت مرکزی عراق شده است.

از سوی دیگر، اقتدار نظامی ایران و قدرت دیپلماتیک آن در پذیرش این توافق از سوی اقلیم کردستان و بغداد نقش تعیین‌کننده‌ای داشته است. تأکید بارزانی بر اینکه خاک اقلیم هرگز منبع تهدید علیه ایران نخواهد بود، نشان‌دهنده تعهد اقلیم به تداوم همکاری‌های پایدار با جمهوری اسلامی است. برگزاری نشست‌های متعدد و توافق بر سر همکاری‌های اقتصادی، علمی، فرهنگی و سیاسی نیز چشم‌اندازی نوین را برای روابط ایران و اقلیم کردستان ترسیم کرده است.

در مجموع، این سفر و توافقات صورت‌گرفته، علاوه بر تضمین امنیت مرزی، تقویت دیپلماسی منطقه‌ای و ایجاد تعاملات بلندمدت را در پی داشته و گامی اساسی در مسیر کاهش تنش‌های منطقه‌ای و ارتقای روابط میان ایران و اقلیم کردستان به شمار می‌رود.