زنگزور، نقطه داغ قفقاز جنوبی

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو- فاطمه قاعدی، مسئول جهادی حوزه شهید باقری دانشگاه سراسری ارومیه: زنگزور، منطقه‌ای کوهستانی در استان سیونیک ارمنستان، میان جمهوری آذربایجان، جمهوری خودمختار نخجوان و مرز شمالی ایران واقع شده است.

این گذرگاه باریک با عرض حدود ۴۰ کیلومتر، تنها مسیر زمینی ایران به ارمنستان و از آنجا به گرجستان و روسیه به شمار می‌رود. موقعیت جغرافیایی خاص آن باعث شده تا به یکی از حساس‌ترین نقاط ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی تبدیل شود.

پس از پایان جنگ دوم قره‌باغ در سال ۲۰۲۰، بند نهم توافق آتش‌بس بر بازگشایی مسیر‌های حمل‌ونقل منطقه تأکید داشت. آذربایجان با حمایت ترکیه، ایجاد «کریدور زنگزور» را مطرح کرد؛ مسیری که نخجوان را به خاک اصلی آذربایجان متصل می‌کند و بخشی از پروژه «کریدور میانی» محسوب می‌شود—مسیر تجاری بزرگی که چین را از طریق آسیای میانه و قفقاز به اروپا متصل می‌کند و رقیبی جدی برای مسیر‌های ترانزیتی ایران است.

ایران و ارمنستان به‌شدت با این طرح مخالف‌اند، زیرا اجرای آن می‌تواند مرز ایران–ارمنستان را از بین ببرد و جایگاه ژئوپلیتیکی ایران را در شمال‌غرب تضعیف کند.

در این میان، قدرت‌های بزرگ نیز به این پرونده ورود کرده‌اند. روسیه تلاش می‌کند با نظارت بر این کریدور نفوذ خود در قفقاز را تثبیت کند، در حالی که آمریکا و اروپا با طرح‌هایی، چون «مسیر ترامپ» به دنبال مدیریت این گذرگاه و کاهش نقش ایران و روسیه در مسیر‌های انرژی و تجارت هستند.

زنگزور امروز فراتر از یک مسیر جغرافیایی است؛ این منطقه به آوردگاهی برای رقابت‌های منطقه‌ای و جهانی تبدیل شده که سرنوشت آن می‌تواند توازن قدرت، مسیر‌های تجاری و معادلات امنیتی در سراسر اوراسیا را تغییر دهد.

تحلیل راهبردی

زنگزور بیش از آنکه یک مسیر جغرافیایی باشد، یک «گره ژئوپلیتیک» است که سه رقابت عمده را در خود جمع کرده:

۱. رقابت منطقه‌ای میان ایران، ترکیه، آذربایجان و ارمنستان برای کنترل مسیر‌های شمال–جنوب و شرق–غرب.

۲. بازی قدرت‌های جهانی؛ جایی که آمریکا و اروپا به دنبال دور زدن روسیه و ایران هستند، و مسکو به‌دنبال تثبیت حضور خود در حیاط خلوت تاریخی‌اش.

۳. نبرد کریدورها؛ رقابتی اقتصادی و انرژی‌محور برای تعیین مسیر اصلی اتصال اوراسیا به اروپا.