سلیم بن قيس، باب علم را در تاریکی زمان می‌یابد

گروه دين و انديشه «خبرگزاري دانشجو»؛ بزرگترین وجه تمایز سلیم بن قيس با بقیه اصحاب ائمه را می توان در بصیرت خاص وی دانست. سلیم در زمانی که قانون منع کتابت حدیث به طور شدید از طرف حاکمان اعمال می شد، دست به قلم برد و نه تنها کتابت حدیث را بر عهده گرفت، بلکه به نگارش تاریخ سیاسی شیعه نيز اقدام کرد.

وی با این حرکت شجاعانه نه تنها سبب حفظ حقیقت شد، بلکه رازها و اسرار زیادی را فاش کرد؛ به همین خاطر نام کتاب سلیم به «اسرار آل محمد» شهرت یافت. كتاب سليم بن قيس به عنوان اولين كتاب در موضوع حديث و تاريخ است كه پس از رحلت پيامبر (ص) تأليف شده و با گذشت 14 قرن محفوظ مانده و به دست ما رسيده است.

سلیم بن قيس فرزند اسماعیل ذبیح الله

سليم از طايفه بنى هلال بن عامر است كه از فرزندان حضرت اسماعيل بن ابراهيم خليل الله (ع) بوده و در نواحى حجاز سكنى داشته‏اند و بعدها به شام و عراق آمده‏اند. ولادت سليم دو سال قبل از هجرت در منطقه كوفه بوده‏ و او هنگام وفات پيامبر (ص) 12 سال داشته است.

وي در زمان حيات پيامبر (ص) و نيز بعد از آن حضرت، در زمان حكومت ابوبكر در مدينه نبوده و شخصا در جريانات سقيفه و شهادت حضرت زهرا (ع) حضور نداشته است. او در سنين نوجوانى كه در حدود 15 سال داشته در اوائل حكومت عمر و قبل از سال شانزدهم هجرت وارد مدينه شده است .

سلیم باب علم را در تاریکی می‌یابد

سليم با ورود به مدينه متوجّه جوّ حاكم و شرايط فرهنگى و علمى آن دوره خاص شد. مردمى كه اهل بيت پيامبرشان را رها كرده و باب مدينه علم، امير المؤمنين (ع) را خانه‏نشين كرده بودند و راه جهل را پيش گرفته به جاهليّت بر مى‏گشتند و از سوى ديگر حاكمين غاصب، سياست منع شديد از نقل و جمع و تدوين سنّت پيامبر (ص) را مطرح كرده بودند تا مردم را به كلى از دين و معارف آن بيگانه كنند و فقط نامى از اسلام بر جامعه مسلمين حاكم باشد.

وضعي كه در زمان ابوبكر ايجاد شده بود، در حكومت عمر شدّت يافت و اقدام به حبس و تأديب عاملين نشر معارف دينى كرده و نوشته‏هاى آنان سوزانده شد. سليم بن قيس در سنين نوجوانى، وارد چنين جوّ تاريك و رعب آورى شد.

سلیم آگاه کننده نسل‌ آينده تشیع

سليم با ديدن چنين جوّ فكرى ظلمانى، مخفيانه دست به كار جمع آورى و تدوين تاريخ و معارف صحيح اسلام زد و هدف وي اين بود كه نسل هاى آينده‏ مسلمين از حقايق دينشان آگاه باشند و خيانت ها و ضلالت هاى حاكمان غاصب، مردم را به جهنّم نكشاند چنان كه امام صادق (ع) مى‏فرمايد: «علماء شيعتنا مرابطون في الثّغر الّذى يلى ابليس و عفاريته، يمنعونهم عن الخروج على ضعفاء شيعتنا و عن ان يتسلّط عليهم ابليس و شيعته النّواصب» يعني؛ علماى شيعيان ما در مرزى هستند كه در سوى ديگر آن ابليس و دار و دسته‏اش هستند. اينان مانع از شياطين مى شوند كه به ضعفاى شيعيان ما حمله كنند و از اينكه ابليس و پيروان ناصبى‏اش بر آنان مسلّط شوند.

سليم براى رسيدن به اين هدف، پس از شناخت حقيقت ارتباط خود را با اميرالمؤمنين (ع) و اصحاب گرامش سلمان، ابوذر، مقداد و امثال آنان محكم كرد و از چشمه پر فيض اهل بيت عليهم السّلام سيراب شد. وي به دور از چشم حاكمان، آنچه از ايشان مى‏شنيد ثبت مى‏كرد و جزئيات وقايع تاريخى را سؤال مى‏ كرد. در همان حال با صحابه ديگر تماس مى‏گرفت و از آنان نيز شرح وقايع را مى‏پرسيد تا بدين وسيله اسناد تاريخ را نزد دوست و دشمن محكم كرده باشد.

سليم در زمان عثمان‏ با قلم خویش به یاری امام علی(ع) شتافت

در سال بيست و سوم هجرت عثمان به حكومت رسيد. در اين زمان سليم از اصحاب خاص امير المؤمنين عليه السّلام به شمار مى‏رفت و پنهانى به برنامه خود در ثبت حديث و تاريخ ادامه مى‏داد، در حالى كه ممنوعيّت‏هاى قبلى همچنان ادامه داشت و شدّت يافته بود.

در زمان عثمان، سليم ارتباط قوى با ابوذر و مقداد داشت، در حالى كه سالها بين او و سلمان جدايى افتاده بود، چه آنكه از سال 16 هجرى سلمان به مدائن رفته و در آنجا از دنيا رفته بود.

در همان سالها، سليم به همراه ابوذر در سفر حجّ حاضر شد و خطابه او در كنار كعبه را ثبت كرد و همراه او به مدينه باز گشت. همچنين در سال 34 هجرى كه ابو ذر به ربذه تبعيد شد، سليم در آنجا به ديدن او رفت.

پس از 25 سال فشار فكرى و اجتماعى، در سال 35 هجرى امير المؤمنين (ع) خلافت را كه حقّ الهى‏اش بود به دست گرفت و تا حدّ امكان در محو بدعتها و زدودن جوّ سياه جهل و ظلمت از اجتماع مسلمانان سعى فرمود.

در همان اوايل حكومت حضرت، آنان كه روش امير المؤمنين (ع) را نمى‏پسنديدند و در پى ادامه و تجديد بدعتهاى 3 خلیفه نخست بودند و هوس هاى شيطانى در سر مى‏پروراندند، در مقابل آن حضرت علم مخالفت برافراشتند.

در اينجا سليم همچنان كه با قلم به يارى حقّ مشغول بود، جهاد خود را با شمشير تكميل كرد و شخصا در ميدان هاى جنگ حضور يافت و در صف اوّل مبارزين به عنوان «شرطه الخميس» كه فدائيان امير المؤمنين (ع) بودند به جنگ و جهاد پرداخت و در همان حال آنچه در ميدان هاى جنگ ديد در كتابش ثبت كرد. اينك سنّ سليم به 37 سالگى رسيده بود.

 

سليم بن قيس به همراه امير المؤمنين (ع) از مدينه به بصره آمد و از اوّل تا آخر جنگ جمل به عنوان يكى از پنج هزار فدايى اميرالمؤمنين (ع) در صفّ اوّل ميدان جنگ شمشير زد.

وي در كتابش تعداد افراد لشكر در جنگ جمل و خصوصيات افراد و كيفيت جنگ و آنچه بعد از آن در بصره اتفاق افتاد و حتّى خطابه اميرالمؤمنين (ع) بعد از جنگ را ثبت كرد. در اواسط سال 36 هجرى، سليم به همراه اميرالمؤمنين (ع) از بصره به كوفه آمد و از آنجا در طليعه لشكر آن حضرت عازم صفين شد و تا سال 38 كه جنگ صفين 17 ماه ادامه داشت حاضر در جنگ بود. همچنين در جنگ «يوم الهرير» كه شديدترين و آخرين روز جنگ صفين بود و در يك شبانه روز بيش از هفتاد هزار نفر به قتل رسيدند، سليم شخصا حضور داشت و حدودا چهل سال از عمر وي مى‏گذشت.

سلیم با قلم و شمشير می‌جنگد

وي در كتابش، مكاتبات اميرالمؤمنين عليه السّلام را با معاويه به دقت ثبت كرده و خطابه‏هاى آن حضرت در جنگ را نوشت. سليم كيفيت جنگ هرير و داستان حكمين و بر نيزه كردن قرآنها را ثبت كرد. در بازگشت از صفّين نيز در قضيّه راهبى كه مسلمان شد و كتابهاى حضرت عيسى (ع) را به امير المؤمنين (ع) تحويل داد حاضر بود و تمامى جريان را در كتابش آورد.

در سال چهلم هجرت كه جنگ نهروان واقع شد، سليم در آن شركت داشت و مطالبى از آن واقعه را در كتابش ثبت كرد. پس از آن، سليم در كوفه به همراه اميرالمؤمنين (ع) براى جنگ تازه‏اى با معاويه آماده مى شد كه در ماه رمضان همان سال شهادت آن حضرت پيش آمد. چنين حادثه‏اى براى شخصى همچون سليم بس دردناك بود. او كه از اولياى اميرالمؤمنين عليه السّلام بود در سه روز آخر عمر شريف آن حضرت ملتزم حضور بود و وصيّت نامه حضرتش را به نقل از لبان مبارك آن حضرت نوشت.

سليم در زمان امام حسن مجتبى (ع)

پس از شهادت اميرالمؤمنين (ع)، سليم از اصحاب وفادار امام مجتبى (ع) بود. در طول حكومت معاويه، سليم فعّاليت علمى خود را ادامه داد و بدعت ها و جنايات معاويه و نيز اقدامات او در وضع و تحريف احاديث را به دقّت ثبت كرد.

سليم در زمان امام حسين (ع)

پس از شهادت امام مجتبى (ع)، سليم از ملتزمين و خواص اصحاب حضرت سيّد الشهداء (ع) بود و در اين هنگام حدود 50 سال داشت. از سال 49 هجرى كه زياد از طرف معاويه حاكم كوفه شد سليم توانست با تقيّه كامل خود را از شر او حفظ كند و حتّى با ايجاد ارتباط مخفيانه با نويسنده زياد، نامه سرّى معاويه را استنساخ كرد و آن را بعنوان يك سند تاريخى مهم ثبت كرد كه احدى غير از سليم بر آن دست نيافته است.

در سال 50 هجرى كه معاويه به بهانه حج به مدينه آمده بود، سليم هم از كوفه به مدينه آمد و گزارشى از سفر معاويه به مكه و مدينه و اقدامات او بر عليه شيعه تهيه كرد. در سال 58 هجرى (دو سال قبل از مرگ معاويه)، امام حسين (ع) در منى بيش از 700 نفر از صحابه و تابعين را جمع كرد و براى آنان خطابه‏اى بر عليه معاويه ايراد كرد. سليم در آن مجلس حضور داشت و فرمايشات حضرت را به طور كامل در كتابش نوشت. در اين ايام بيش از شصت سال از عمر سليم مى‏گذشت.

در سال 61 هجرى كه مصيبت عظمى، يعنى شهادت امام حسين عليه السّلام اتّفاق افتاد، در صفحات تاريخ مطلبى از احوال سليم ديده نمى‏شود. به احتمال قوى وي هم از زندانيان ابن زياد بوده است كه نتوانستند امام (ع) را يارى كنند.

سليم در زمان امام زين العابدين (ع) و امام باقر (ع)

پس از شهادت حضرت سيّد الشهداء (ع) سليم از اصحاب امام سجّاد (ع) شد و در حضور آن حضرت خدمت امام باقر (ع) را نيز كه در سنين هفت سالگى يا بيشتر بودند، درك كرد.

ادامه دارد ...