آنچه علي (ع) به کمیل داد ناشی از سوالات عمیق وی بود

گروه دين و انديشه «خبرگزاري دانشجو»- زينب صارم، کمیل از اصحاب سرّ امیر المومنین (ع) است و احادیثی که از آن جناب نقل شده است بسیار بحث برانگیز است. این احادیث از چنان عمقی برخوردار است که شرح‌ها و کتب بسیاری در طول تاریخ علمی شیعه برای آن نگاشته شده.

تعدد کتب و شرح‌های متفاوت از علمای بزرگ تاریخ تشیع بر احادیثی که کمیل از امیر المومنین (ع) نقل کرده نشان دهنده عمق و ارزش علمی و معنوی آن است. نکته حائز اهمیت اشاره به این موضوع است که این احادیث اکثرا سوالات و تقاضاهای خود کمیل از امیرالمومنین (ع) بوده است و این نکته بر همگان واضح و مبرهن است که سوال خوب نصف علم است و در همین راستا سوالات کمیل از امیرالمومنین (ع) نشانه علم و درک آن جناب است.

در میان احادیثی که کمیل از امیرالمومنین (ع) روایت کرده است و شرح‌های فراوانی برای آن نوشته شده می‌توان به حدیث حقیقت اشاره کرد. از جمله افرادی که به این حدیث شرح نوشته اند مي‌توان به ملا عبدالرزاق کاشانی و ملا عبد الله زنوزی اشاره کرد، همچنین در کتاب مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز نیز به آن اشاره شده است.

حدیث سرّ و حدیث قلوب نیز از جمله احادیثی است که اهل معرفت و علمای بزرگ از آن بهره جستند و سعی در کسب معرفت از آن داشتند که از جمله آنان می توان به شیخ بهایی و صدر المتالهین اشاره کرد.

امام علی (ع) در حدیث قلوب خطاب به کمیل می فرماید: «آه آه در سینه من علم فراوانی نهفته است اگر کسانی را که اهلیت و قابلیت تحمل آن را داشتند می‌یافتم. آری برای آن فرد زیرکی را می‌یابم که مورد اعتماد نیست و آن چه را باید در دین به کار برد در امور دنیا استفاده می‌کند و با دلایل و نعمت های الهی بر خلق خدا طلب برتری می‌کنند یا آن که مطیع حق می باشد، ولی بصیرت در جوانب سخن را ندارند و با اولین شبهه که بر او عارض می‌شود شک در قلبش راه می یابد، آگاه باشید که نه آن را می خواهم و نه این را و نه کسی را که حریص به لذت‌ها و فرمانبردار افسار شهوات باشد و نه کسی را که فریفتة جمع و ذخیره نمودن مال است. اینان لیاقت و قابلیت والی بودن در هیچ امری از امور دین را ندارند و شبیه ترین موجودات به آنان چارپایان چرنده‌اند و این چنین است که علم به مرگ حاملانش می‌میرد.»

امام علی (ع) در بیان خویش تصریح می‌کنند که افراد کمی لیاقت علم‌آموزی از اهل بیت و آموختن اسرار الهی را دارند برخی اسلام دارند اما دارای بصیرت و زیرکی نیستند و برخی دیگر بصیرت و کیاست دارند اما تقوای الهی ندارند.

در حقیقت ویژگی منحصر به فرد کمیل را می‌توان در این موضوع دانست که هر دو ویژگی را باهم دارا بوده است وی از یک سو دارای زیرکی و باهوشی فراوان بود و از سوی دیگر دارای تقوای الهی و ایمان و تزکیه بوده. داشتن این دو ویژگی با هم سبب شده است که کمیل بتواند از اصحاب سرّ آن حضرت باشد.

داشتن این دو ویژگی با هم در انسان‌ها بسیار کم‌یاب است و در طول تاریخ اهل بیت عصمت و طهارت از نبودن چنین یارانی شکوه داشتند. یارانی که هم توان درک و زیرکی فهم نکات عمیق را داشته باشند و از دیگر سو تقوای الهی آنان اجازه ندهد که به وسیله دین و علمی که از آن کسب کرده اند مال اندوزی کنند.

انسان های عابدی که در تاریخ چهره‌ای مقدس‌مآب دارند با این که افرادی اهل عبادت هستند به خاطر سطح فهم و درک نازلی که دارند نه تنها نمی توانند یاورانی مناسب برای دین باشند بلکه زیان آن‌ها چندین برابر است، نمونه این افراد در تاریخ اسلام به وفور یافت می شود که از جمله آنان می توان به ابوموسی اشعری اشاره کرد، تفکرات جمودی این افراد نه تنها باعث یاری دین نشد بلکه همواره ضربه‌های شدیدی بر پیکره امت اسلام وارد می‌کرد.

امیر المومنین(ع) از مردم تقاضای کمک و یاری می طلبید تا شورش ها و هجومات دشمن را سرکوب کند و ابوموسي‌اشعري به بهانه اتفاق و وحدت اسلام مردم را از یاری علی(ع) باز میداشت غافل از این موضوع که اسلام و بنیان اسلام خود علی (ع) است.

همچنین افرادی که زیرکی و کیاست علم‌آموزی را داشتند اما حرص مال دنیا و قدرت طلبی آنان مانعی برای یاوری دین شد با علم و زیرکی خود توانستند ضربه‌های جدی و جبران ناپذیری به پیکره اسلام بزنند.

از این افراد در سپاه و اطرافیان معاویه بسیار دیده می شدند که می توان به عمرو بن عاص اشاره کرد، وی با این که فردی زیرک و بسیار حیله گر بود از دانسته های خود بر علیه اسلام و مسلمین استفاده کرد.

هرچند که عمروبن عاص به خوبی از جایگاه و شان امیر المومنین (ع) آگاه بود و حتی در مدح ایشان اشعاری را سروده بود که نشان دهنده فهم وی از جایگاه والای امیر المومنین (ع) است اما در جنگ صفین به کمک معاویه شتافت و دستور داد قرآن ها بر نیزه شود.

کمیل آن جایی توانست جزو یاران خاص و اهل سرّ امام علی (ع) بشود که ظرف وجودی خود را گسترده کرد و تقوای الهی را با آن همراه نمود.