کمیل چگونه صاحب سرّ ولایت شد؟

گروه دين و انديشه «خبرگزاري دانشجو» - زينب صارم؛ مَثَل امام علی (ع) در میان یاران و اصحاب خویش به مانند گنجینه‌ای ارزشمند از علم و حکمت است که افراد هر کدام به فراخور حال خویش، استعداد و علاقه درونی در زمینه ای خاص از آن حضرت کسب فیض می‌کردند.

بررسی افراد و یاران آن حضرت مبنی بر اینکه در چه زمینه‌ای از آن بزرگوار کسب معرفت کرده اند، قابل توجه و تامل است.

 

در میان یاران خاص امیرالمومنین (ع) می توان از کمیل بن زیاد نام برد؛ وی از اصحاب خاص امیرالمومنین (ع) است که تلاش و اهتمام خود را صرف یادگیری عرفان و حکمت از محضر آن حضرت کرد.

کمیل صاحب اسرار

احادیث و تاریخ از کمیل به عنوان صاحب سرّ علی (ع) نام برده اند؛ وی علاقه و توجهی خاص به یادگیری حکمت و عرفان از محضر امیرالمومنین (ع) داشت تا آن جا که مورخان وی را از عرفای بزرگ صدر اسلام برشمرده اند.

علامه طباطبایی در کتاب شیعه در اسلام به این موضوع تصریح می کند که «کمیل بن زیاد از رجال دینی و اندیشمندان اسلامی است که در میان عرفای اسلامی از مصادر عرفان شناخته شده است.»

احاديث حِکمی و عرفانی کمیل نادر است

سوالات حکمت آمیز کمیل از علی ابن ابی طالب (ع) در رابطه با سلوک الی الله و طی مسیرهای عرفانی تا آن جا خاص و نادر است که مانند آن در باقی احادیث شاذ و کمیاب است.

هر چند که کمیل از اصحاب سرّ امام علی (ع) و مصادر عرفان اسلامی است، اما ابعاد دیگر شخصیت وی و تاریخ زندگانیش حکایت از فعالیت‌های سیاسی- اجتماعی آن بزرگوار دارد.

سلوک عرفانی مانع زندگی اجتماعی و شخصی نیست

توجه کمیل به عرفان و سیر سلوک الی الله مانع از آن نشد تا وی نسبت به اوضاع اجتماع و رخدادهای آن بی توجه باشد. هر چند برخی از عرفان های کاذب در عصر کنونی تاکید به گوشه نشینی و دوری از اجتماع مردمی دارند، اما یادگیری عرفان در محضر امیرالمومنین (ع) دارای این امتیاز است که سالک با طی مدارج عرفانی نه تنها از دیگر جنبه های زندگی محروم نمی ماند، بلکه توجه و درک مسائل جامعه و فراست در مورد آنها، رابطه تنگاتنگی با عرفان دارد.

ویژگی‌های خاص عرفان در محضر اهل بیت

این ویژگی خاص عرفان اسلامی که تنها در محضر اهل بیت قابل کسب است، در باقی مسلک‌های عرفانی دیده نمی‌شود. زندگی اجتماعی و عرفانی کمیل که در يك راستا پیش می رود مصداقی بارز این نکته اساسی است که کسب مدارج معنوی و سیر و سلوک الي الله منافی داشتن زندگی اجتماعی نیست.

با بررسی زندگی سیاسی- اجتماعی کمیل می توان به راحتی متوجه این موضوع شد و حتی فراتر از آن می توان ادعا کرد كه عرفان کمیل نه تنها باعث گوشه‌گیری و عزلت وی نشد، بلکه وی درد جامعه و مردم را به خوبی دریافت. فهم و درک کمیل از مسائل اجتماعی و درد جامعه را می توان از انتقادات شدید وی نسبت به خلیفه سوم فهميد.  

بررسی ابعاد سیاسی زندگی کمیل

کمیل در زمان خلیفه سوم جزو منتقدین و معترضین به رفتارهای عثمان بود. تا آن‌جا که از طرف وی مورد ضرب و شتم و تبعید قرار گرفت.

بعد از مرگ عثمان، کمیل از جمله افرادی بود که با علی ابن ابی طالب (ع) بیعت کرد. شیخ مفید در کتاب الاختصاص تحت عنوان «سابقان مقرب به حضرت علی (ع)» از تابعینی مانند کمیل بن زیاد نام برده است.

کمیل بن زیاد در جنگ با قاسطین، مارقین و ناکثین از خود شجاعت های بسیاری نشان داد تا آن جا که نقش مهمی در پیروزی جنگ‌ها داشت.

بعد از ماجرای حکمیت، معاویه براي ضربه زدن به حکومت علی (ع) و متزلزل ساختن آن، لشكرهایی را برای غارت سرزمین‌های تحت تصرف امام علی (ع) می فرستاد، تا هم نا‌امنی را در آن جا رواج دهد و از دیگر سوی، دست به کشتن یاران و شیعیان امام علی (ع) بزند.

کمیل در یکی از حمله هایی که از شهر شام به دستور معاویه به جزیره شده بود، ایستادگی کرد و توانست سپاه معاویه را شکست سختی بدهد.

امام علی (ع) خطاب به کمیل: تو لایق بوده‌ای ...

 

کمیل در نامه ای شرح پیروزی خود را برای امام نوشت. آن حضرت در طی نامه‌ای بلند خطاب به وی فرمود: «با کمکی که تو به مسلمانان کردی و معونتی که دادی، طریق فرمانبرداری امام و مقتدای خویش را پیمودی. همیشه گمان من به تو همین بوده است و هر حسابی که در انتظام مهمات از تو گرفته‌ام، لایق بوده است.»

بررسی زندگانی اجتماعی و سیاسی کمیل ابعاد گسترده‌تری را شامل می‌شود که در این بحث نمی گنجد و همین اشاره اندک براي نشان دادن موفقیت‌های وی در عرصه‌های مختلف و گوناگون كافي است.

عرفان و سلوک کمیل در مسیر الی الله تا آن جا وسیع و گسترده است که برای هر کدام از احادیث و حکمت‌های عرفانی که از امیر‌المومنین نقل کرده، چندین کتاب و شرح نگاشته شده ‌است.

 

در شماره بعدی به بررسی ابعاد کسب عرفان توسط کمیل از محضر علی‌ابن‌ابی‌طالب (ع) پرداخته می شود.