سوزنچي:رشد علم ديني يعني خطور اين فكر در ذهن ها كه در پژوهش هايمان منبع دين را جدي بگيريم

اصل مبنای ما در علم کشف حقیقت است؛ اما معنای این جمله این نیست که این کتاب علمی پر از حقیقت است، این دو جمله متفاوت است.

علم يا به معنای تک معرفتی علم است مثل گزاره ها یا به معنای دیسیپلین مطرح است مثل فیزیک. درعرصه معرفتی ما تک معرفتی را علم می دانیم که کاشف از واقعیت باشد. کاشف از واقعیت ذومراتب است مخصوصا اگروارد عرصه تئوریها بشویم.

فلسفه علم مدرن ناظر به علم مدرن شکل گرفت فیلسوفان علم در این مورد بحث کردند همان قدرکه فیزیک علم است فقه و فلسفه هم علم است. اینها را علم می داند و غیر از این ها را علم نمی داند.
 

در فلسفه علم حرفهای جزمی و بی دلیل فراوان است که می گویند مثل جادوگری می ماند (درفلسفه علم وقتی بگویند چیزی علمی نیست می گویند مثل جادوگری می ماند) چرا جادوگری علم نیست؟ چون نگاه خاصی شکل گرفته، آن را علم نمی دانند اگرچه در اسلام با وجود مخالفت با آن جادوگری را علم می دانند فلسفه علم ناظر به این است.

درفضای نسبی گرایی که نقطه مقابلش مطلق گرایی است تکلیف یک دسته از چیزها معلوم است نه همه چیزها. درعرصه علم یک جاهایی مشخص است نه اینکه درهمه جا این تعین اتفاق افتاده باشد.
 

قدما در فلسفه احکام عام واقعیت را می خواهد بدانند. موجود بما هو موجود واقعیت را می خواهد بداند عموم دنبال واقعیت خاصند به معنی جسم متحرک. درک ازعالم این است که مبدا و منتهای عالم دنیاست، برای این انسان برنامه ریزی می شود و بعد متوجه می شوی که واقعیت در گرو ماده نیست فوق ماده است ویکی ازعناصرواقعیت است، این حکم عام است انسان منحصر در ماده نیست پس باید برای انسانی برنامه ریزی کنی که منحصر در ماده نیست.

ما درک کردیم که علوم تجربی چیزی که ما می خواهیم نیست باید به تعبیر آقای داوری بنشینیم و فکرکنیم که چه می خواهیم. مفهوم ها متفاوت است مفهوم کار با شغل درمفاهيم دین و غربی با هم متفاوت است. کار یکی ازمولفه هایش سربار جامعه نبودن است. هرکس درکارخودش شکوفایی ببیند رشد سریع می کند.

هم این طرف را عمیق بشناسیم و هم آن طرف

 

علم اقتصاد غربی را رنگ و لعاب غربی بزنیم. اگر واقعا علم اسلامی می خواهیم زمان طولانی بایدطی شود . علم دردانشگاه درفضای مدرن پیش می رود. درلیسانس باید کارشناس شوی در فوق باید به مرز علم بررسی و در دکترا یک گام را جلو ببری.

 

درمورد علم دینی باید بسترها محقق شود و سیستم ها طراحی شود. هر توضیحی یک دیدگاه است که خام است چون علم تولید نشده است. آیا واقعا درغرب فیلسوف تکلیف را معلوم کرده، به فرض که کرده آیا تنها راه ممکن است.

 

درعرصه ای که یک طرف نگاه های دینی سنتی مستقر است و و در طرف ديگر نگاه مدرن مستقر است به دنبال مقصر نباید بود. می گوییم چرا همه چیز درست نمی شود و چرا انسانها درست رفتار نمی کنند هابز مي گويد: انسان گرگ انسان است. حالا اسلام برای جامعه ای که هم هلوع است و هم خلیفه الله است چقدر مولفه باید به مولفه های موجود اضافه کند؟

جواب اینست که هرکس مثنی و فرادی باید بلند شود. مواجهه با این مسئله، مسئله فرمولی نیست و نمی توان تنها یک فرمول ارائه کرد درعرصه های اسلام شناسی مشکل این است که جهان با علومی هست و ما می خواهیم جهان دیگری با علوم دیگر به وجودآوریم . درکشور ما جامعه علمی وجود ندارد استانداردها فرمالیته است. ما بايد عمیقا هم تفکرغرب و هم اسلام شناسان را مطالعه کنیم.

فلسفه علم در کشور ما فلسفه علم تحلیلی است/كه به زمين هم خواهد خورد

در کشور ما فلسفه علم، تحلیلی است. سعی می کنند در باب ماهیت علم، ازطریق خلل هایی که بر علم آنها وارد می کنند، وارد شوند. بیرون صحنه نداریم ولی با نگاه ثانوی یک عده بودایی اند که همین حرفها را گفته اند.

 

کرکه گور صریحا می گوید: چون خدا یکی است و خدا سه است و چون سه با یک قابل جمع نیست من بدان ایمان می آورم. کدام حقیقت است؟ فقط اراده من تصمیم آن را مشخص می کند. می گویند ما با عقل ایمان آوردیم، نمی توانیم بگوییم مطلقا اراده ما برعقل مقدم است. آیا همه داده های معرفتی من براساس اراده شکل گرفته یا می توانیم معرفت هایی پیدا کنیم که قبل از تصمیم من معنی پیدا کند. می توانم بفهمم چی هست اگرچه آن را نپذیرم. دلخواه های ما مولود این است که باید درباره این معرفت تصمیم بگیرم. این دوجریان زمین می خورند( يعني فرهنگستان علوم اسلامي قم وفلسفه علم تحلیلی)

راهکار/باید با یک حرکت دیالکتیکی بین اسلام و غرب به علم دینی دست پیدا می کنیم

 درمورد راهکارها باید دقت کنیم که به دقت باید با یک حرکت دیالکتیکی بین اسلام و غرب به علم دینی دست پیدا می کنیم.  یعنی هم باید فهمید اسلام چه می گوید هم اینکه علم اقتصاد،سیاست و ... چه می گوید و نباید این تلقی برخی را پذیرفت که معتقد اند چون بی دین هستند پس هیچ نمی فهمند.

 

سوال اگر در مطالعه رفت و برگشتی، اگر یک گزاره علمی با یک گزاره دینی متضاد شد چه کار می کنیم؟ پاسخ: مانند یک پژوهشگر به فعالیت تان ادامه می دهید تا معلوم کنید، واقعا  کدام صحیح است. در عرصه فیزیک نیوتنی وقتی با فیزیک انیشتینی مواجه شدند، متوقف نشدند بلکه بررسی کردند که کدام درست می گویند.

 

پس در مثال فقهی آن، باب عظیمی در اصول فقه وجود دارد، با نام«تعادل و تراجی» اگر ظاهر یک روایت با آیه یا روایت دیگر ناسازگار شد و غیره چه باید کرد؟ که البته فرمولی نیست ، هضم شدنی است و بسیار در حرکت رفت و برگشتی  و پژوهش کار به سر انجام می رسد. در نتیجه هم باید عرصه تفکر انسانی را در نظر گرفت هم داده های وحیانی را در بررسی ها به اندازه اعتبارشان مورد استفاده قرار دهیم، همان طور که داده های حسی را هم به اندازه اعتبارش در نظر گرفته می شود. البته جمله معروف استاد داوری «اگر کسی تصور کند این کار ساده است آنگاه این کار محال می شود».

 

تحقق یک علم جدید کار بسیار دشواری است. بنده با تلقی افرادی که معتقد اند باید از صفر شروع کرد مخالفم، مثلا در باره اقتصاد، همین که بخواهند بگویند چه مسئله ای مسئله ای اقتصادی است، در واقع به غرب مراجعه می کنید. در صورتی که تنها در رفت و برگشت این کار ثمربخش است. این دیالکتیک نیازمند هضم مطالب است، متاسفانه دانشگاههای ما تنها کارشناس تحویل می دهند، یعنی تا مقطع دکترا همگی در نقش کارشناس است. مثل کارشناس دادگستری است و هیچ گاه ایرادی به قانون نمی گیرند، تنها آموزش می بیند که چگونه موارد را پیاده کنند.

 تعریف از دین دادن کار بسیار مشکلی است، بنده از دین در این مباحث، به آن بخش از گزاره ها و آموزه هایی که در منابع دینی ما آمده اند، می پردازم والا دین مجموعه رفتارها و ... است.

 

در نگاه مسیحیت تنها منابع دینی، متون دینی است. در مبنای شیعی، همه فقها غیر از اخباریون، منابع دین را کتاب ،سنت، عقل و اجماع می دانند و از نظر آقای جوادی کتاب و سنت و اجماع همه اش نقل را تشکیل می دهد، یعنی متون دینی. عقل هم در خود فقه کاربرد زیادی دارد، انواع روشهای عقلی، هم روشهای قطعی که به آن مستقلات عقلیه می گویند هم روشهای قطعی غیر مستقل، که غیر مستقلات عقلی اند مثل مقدمات واجب و بحثهای دیگر. هم روشهای ظنی معتبر، مثل عرف، شهرت . اگر دقت کنیم شهرت و عرف در فقه چیزی شبیه به پژوهشهای میدانی است در علوم انسانی است و قدمای ما بسیار از آن استفاده می کردند.

 

نکته ای درباب بستر سازی عرض می کنم.  تمام راهکارها، در نهایت به  بستر سازی ختم می شود و کتاب بنده خود مصداق تحقق علم دینی است و علم دینی هم یک شب شکل نمی گیرد. در كتابم در راستای تحقق علم دینی، هم در فلسفه دین و هم در فلسفه علم حرف جدید زده ام. علم به این شکل پیشرفت می کند که گزاره ها انباشت می شود، به حدی می رسد که دانشمندان جمع بندی شان این می شود که این انباشته به حد یک علم مستقل رسیده است. ماهیت رشد علم همین است.

 

بنده رشد علم دینی را اینگونه  می دانم که این فکر در ذهنها خطور کند که در پژوهشهایمان منبع دین را جدی بگیریم، به همان اندازه که منبع تجربه را جدی می گیریم. مثلا برای اینکه منبع تجربه را جدی بگیریم باید تا فوق لیسانس تحصیل کنیم. اما برای منبع دینی صریحا به آیات مراجعه می کنیم درصورتی که آن هم نیازمند اجتهاد و مطالعات دقیق است.