زیارت اربعین یکی از 5 علامت مومن است / نکاتی که امام صادق (ع) در زیارت اربعین ذکر کرده‌اند

گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، زینب صارم؛ روز اربعین و زیارت امام حسین (ع) در آن روز از دیدگاه اهل بیت عصمت و طهارت از جایگاه خاصی برخوردار است؛ تا آن جا که امام صادق(ع) زیارت نامه‌ای را مخصوص این روز به شیعیان آموزش داده‌اند که حاوی معارف بلند شیعی است. همچنین در ارزش و اهمیت زیارت روز اربعین همین بس که امام حسن عسگری (ع) از آن به عنوان یکی از پنج علامت مؤمن یاد کرده‌اند.

زیارت‌نامه روز اربعین که از امام صادق (ع) روایت شده در مفاتیح‌الجنان شیخ عباس قمی و زادالمعاد علامه مجلسی نیز نقل شده است تا علاقه مندان بتوانند در روز اربعین از قرائت آن فیض و بهره لازم را ببرند.

کارکردهای مختلف زیارت‌نامه‌ها و ادعیه

همان‌طور که بر همگان روشن است؛ مناجات و زیارت نامه‌ها و ادعیه مآثوره رسیده از اهل بیت تنها کارکردی عبادی ندارند که بتوان از طریق آن‌ها صرفا به کسب ثواب و آمرزش الهی نائل شد. بلکه ادعیه و زیارت نامه‌هایی که توسط معصومین به دست شیعیان رسیده است جایگاه و ارزشی معرفت‌شناختی دارند و به سبب آن که معصوم از هرگونه خطا و اشتباهی مصون است نقل افکار ایشان می‌تواند منبع مناسبی برای فهم و یادگیری معارف و عقاید اساسی شیعه از جمله توحید، عدل، نبوت، معاد و امامت باشد.

زیارت اربعین که از امام صادق(ع) توسط صفوان جمال روایت شده است مستثنی از این موضوع نیست و می‌توان به آن نگاهی از جهت کسب معرفت و آگاهی داشت. هرچند که زیارت اربعین بسیار طولانی نیست اما به نحو مجمل و خلاصه به بسیاری از حقایق معرفتی و واقعیت‌های اجتماعی زمان سیدالشهداء اشاره کرده است.

از جمله موارد بسیار مهم و با ارزشی که در زیارت اربعین محور قرار گرفته است می‌توان به موضع‌گیری شیعیان در قبال عاشورا، امام حسین (ع) و دشمنان ایشان اشاره کرد. به دیگر بیان، امام صادق(ع) در این زیارت‌نامه چگونگی ماهیت نگاه اعتقادی شیعیان به اربعین و امام حسین(ع) را تبیین و توصیف می‌کنند.

نکاتی که امام صادق (ع) در زیارت اربعین ذکر کرده‌اند

امام صادق (ع) بعد از سلام‌هایی که جایگاه امام حسین (ع) در طول تاریخ انبیاء پیشین را توصیف می‌کند به توصیفی خاص از ویژگی‌ها و علل انحراف دشمنان سیدالشهداء(ع) می‌پردازند و در وهله نخست، وظایف و عملکرد امام (ع) را نسبت به این قشر جامعه توصیف می‌کنند.

امام صادق (ع) در فرازی از این زیارت‌نامه می‌فرمایند:
«جَعَلْتَهُ حُجَّةً عَلَى خَلْقِکَ مِنَ الْأَوْصِیَاءِ فَأَعْذَرَ فِی الدُّعَاءِ وَ مَنَحَ النُّصْحَ وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیکَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَکَ مِنَ الْجَهَالَةِ وَ حَیْرَةِ الضَّلَالَةِ وَ قَدْ تَوَازَرَ عَلَیْهِ مَنْ غَرَّتْهُ الدُّنْیَا وَ بَاعَ حَظَّهُ بِالْأَرْذَلِ الْأَدْنَى وَ شَرَى آخِرَتَهُ بِالثَّمَنِ الْأَوْکَسِ وَ تَغَطْرَسَ وَ تَرَدَّى فِی هَوَاهُ وَ أَسْخَطَ نَبِیَّکَ وَ أَطَاعَ مِنْ عِبَادِکَ أَهْلَ الشِّقَاقِ وَ النِّفَاقِ وَ حَمَلَةَ الْأَوْزَارِ الْمُسْتَوْجِبِینَ النَّارَ فَجَاهَدَهُمْ فِیکَ صَابِراً مُحْتَسِباً حَتَّى سُفِکَ فِی طَاعَتِکَ دَمُهُ وَ اسْتُبِیحَ حَرِیمُهُ اللَّهُمَّ فَالْعَنْهُمْ لَعْناً وَبِیلًا وَ عَذِّبْهُمْ عَذَاباً أَلِیماً».

«خداوندا او را حجتی از انبیاء پیشین بر خلقت قرار دادی و او رفع عذر از امتت را کرد و اندرز و نصیحت امتت را با عطوفت و مهربانی انجام داد و خون پاکش در این راه ریخته شد تا بندگانت را از جهالت و گمراهی نجات دهد؛ مردمی که مغرور به دنیا شده بودند و بهره آخرتشان را به بهای ناچیز و پست فروختند و ظلم و جور کردند و در پیروی از هوای نفس هلاک شدند و پیغمبرت را به خشم آوردند.

اینان از کسانی پیروی کردند که اهل شقاق و نفاق بودند؛ در حالی که بار سنگین گناه و معاصی آنان را مستوجب آتش کرده بود. پس(سیدالشهدا) با آن ستمکاران در راه تو جهاد کرد و به اخلاص کامل صبر و تحمل کرد تا آن جا که در راه طاعت تو خون پاکش به خاک ریخت و هتک حریمش مباح شمرده شد، خداوندا تو آن قوم ستمکار را لعنت کن و به عذاب سخت مبتلا کن.»

دشمن‌شناسی امام حسین(ع) در فرازهای زیارت اربعین

این فراز از زیارت روز اربعین بسیار با اهمیت و دارای نکات بسیار مهم و با ارزشی است. در حقیقت دشمن شناسی امام حسین(ع) در این قسمت از زیارت نامه بیان شده است. امام صادق(ع) در توصیف دشمنان امام حسین (ع) چندین خصوصیت مهم را بر می شمارند.

اول آنکه آنان افرادی بودند که به دنیا مغرور شده بودند.

دوم: دنیای خود را به آخرت با بهای اندکی فروختند

سوم: ظلم و جور کردند تا آن جا که در پیروی از هوای نفس هلاک شدند

چهارم: اینان موجب غضب پیامبر(ص) شدند.

پنجم و از همه مهم تر، از کسانی تبعیت کردند که اهل نفاق بودند و امامان آن‌ها اهل آتش بودند.

سه صفت نخستی که امام صادق(ع) با آن دشمنان امام حسین (ع) را توصیف کرده است در قرآن و احادیث بسیار مذمت شده است. سوره بقره آیه 41 و 79 و 174 به افراد نگون بختی اشاره می کند که دنیای خود را به بهای اندکی به آخرت فروختند. از مصادیق این وصف امام صادق(ع) می توان به عمر بن سعد اشاره کرد که یاری امام حسین(ع) و رسیدن به سعادت و شرافت را با توهم رسیدن به امارت ری فروخت. دو وصف آخر امام صادق(ع) از دشمنان اهل بیت را می توان مهم‌ترین و اصلی‌ترین دانست؛ چرا که علت و سبب به وجود آمدن باقی شقاوت ها و گمراهی ها هستند. در حقیقت تبعیت کردن از امامان ظلم و جور سبب شد که مامومین و پیراون آن ها نیز اهل آتش شوند. 

امام در این فراز زیارت نامه با فراست بیان می‌دارند افرادی که از غیر معصومین اطاعت و پیروی می کنند سرانجامی جز آتش جهنم ندارند؛ چرا که طبق گفته امام اینان از افرادی تبعیت می کردند که بار گناهان بزرگی بر دوش آنان بود. در حقیقت دشمن شناسی که امام صادق(ع) در زیارت اربعین به شیعیان آموزش می دهد ارتباط مستقیمی با زمان بعد از رحلت پیامبر و ماجرای سقیفه دارد؛ چنان چه خود سید الشهداء نیز در آخرین لحظات عمر شریف خویش به صراحت به این موضوع اشاره داشتند و علت اصلی و زمینه ساز واقعی جنایت بزرگ عاشورا را نه تنها خاندان بنی امیه بلکه مسببین سقیفه ملعون اعلام کردند.