شرایط و ملزومات کار در نگاه امیرالمؤمنین(ع)/ چه نحوه ورود به کار عین بی‌خردی است؟

گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو» - راحیل طهوری؛ روح انسان نیز همچون جسم او به تغذیه و خوراک نیاز دارد؛ اسلام و ائمه با توجه به شناخت جامع و کاملی که از انسان و نیازهای جسمی و روحی او دارند، امور مختلفی را به عنوان تأمین کننده نیازهای روحی به او پیشنهاد می‌کنند؛ این امور روح انسان را از سستی و خمودگی نجات می‌دهند و طراوت و شادابی به آن می‌بخشند که با هیچ چیز قابل مقایسه نیست، این امور نه تنها انسان ها، بلکه جوامع را از سقوط به ورطه گناه و فسادهای اخلاقی بازمی‌دارند.

کار، یکی از این اموری است که ائمه تأکید بسیاری بر آن دارند و می‌تواند به عنوان یکی از مهم‌ترین حربه‌های حکومتی تلقی شود؛ قطعاً جمعیتی که به انجام کار مفید و سالم اشتغال داشته باشند، جامعه را به سمت پویایی و کارایی بیشتری خواهند برد.

هر گاه روح جامعه فضای کار و اشتغال شود ...

وقتی فضای جامعه، فضای کار و اشتغال باشد، حکومت هزینه کمتری صرف بیماری‌های مختلف مانند افسردگی می‌کند و مسلماً در چنین جامعه‌ای جوانان به دلیل اشتغال مفید و سالم، کمتر به امور سرگرم کننده و بیهوده و در برخی موارد مضر روی می‌آورند؛ زیرا این افراد روح خود را در جای دیگری تغذیه کرده‌اند و به دنبال این نیستند تا هر نوع غذایی حتی غذای ناسالم و خراب را به روح خود تزریق کنند.

در جامعه اسلامی افراد باید آن قدر مشغول انجام کارهای مفید و تولیدی سالم باشند که دیگر به این سمت و سو نروند که خود را با مصرف و مارک کالاهای مورد استفاده شان معرفی کنند.

مؤمن بیکار نمی‌ماند

حضرت امیرالمؤمنین کار را این چنین توصیف می‌کنند:

شادى مؤمن در چهره او، و اندوه وى در دلش پنهان است، سینه‏اش از هر چیزى فراخ‏تر، و نفس او از هر چیزى خوارتر است. برترى جویى را زشت، ریاکارى را دشمن مى‏شمارد، اندوه او طولانى، و همت او بلند است، سکوتش فراوان، و وقت او با کار گرفته است، شکرگزار و شکیبا و ژرف اندیش است. از کسى درخواست ندارد و نرم‏خو و فروتن است، نفس او از سنگ خارا سخت‏تر، اما در دیندارى از بنده خوارتر است. (1)

کار آن چنان در نظر امیرالمؤمنین مهم و اساسی است که حضرت آن را به عنوان یکی از ویژگی‌های فرد مؤمن تلقی می‌کنند.

مؤمن روحاً و جسماً همیشه شاداب و سرزنده است؛ زیرا خود را دائماً با کار مشغول کرده است. وقتی افراد به کاری اشتغال دارند و زمان زیادی را صرف آن می‌کنند، دیگری جایی نمی‌ماند تا جسم آنها بتواند درد و ناراحتی یا مرضی را از خود بروز دهد؛ همچنین روح آنها این مجال را پیدا نمی‌کند که به امور غیر مهم و بیهوده بپردازد؛ زیرا تمامی وقت خود را صرف یک امر مفید و سالم کرده است.

در دنیا برای دنیا کار نکن!

مردم در دنیا دو دسته‏اند، یکى آن کس که در دنیا براى دنیا کار کرد و دنیا او را از آخرتش بازداشت، بر بازماندگان خویش از تهیدستى هراسان بوده و از تهیدستى خویش در امان است، پس زندگانى خود را در راه سود دیگران از دست مى‏دهد.

و دیگرى آن که در دنیا براى آخرت کار مى‏کند و نعمت‏هاى دنیا نیز بدون تلاش به او روى مى‏آورد، پس بهره هر دو جهان را چشیده و مالک هر دو جهان مى‏گردد و با آبرومندى در پیشگاه خدا صبح مى‏کند و حاجتى را از خدا درخواست نمى‏کند جز آن که روا مى‏گردد. (2)

آخرت؛ محور نحوه کار و خوراک و پوشاک

در اسلام محور، آخرت است و بر اساس این محور تمامی امور تعریف می‌شود؛ وقتی محور آخرت باشد، نوع نگاه به همه چیز تغییر پیدا خواهد کرد؛ این آخرت است که نحوه کار کردن ما، نحوه خوراک و غذا خوردن و لباس پوشیدن و همه چیز ما را تعیین می‌کند.

در واقع هر چند اسلام به کار کردن سفارش زیادی می‌کند، اما انسان را در کار خلاصه نمی‌کند؛ انسان باید در کار کردن به برخی امور توجه خاصی داشته باشد و براساس آن اصول، کار خود را تنظیم و برنامه‌ریزی کند.

نباید کار انسان تمام امورات او را تحت‌الشعاع قرار دهد؛ برای مثال برخی افراد آن قدر غرق در کار می‌شوند که گذر ساعات را متوجه نمی‌گردند و از انجام مسئولیت‌های خانوادگی خود بازمی‌مانند یا بسیار دیر به خانه بازمی‌گردند؛ این نوع کار کردن مضرات و آسیب‌های خاص خود را دارد؛ طبق سفارشات رسول خدا باید برنامه روزانه خود را به نحوی تنظیم کنیم که به همه امورات مان (امورات معنوی و اخروی، امورات خانوادگی و کار و شغل مان) برسیم.

چنین فردی را خداوند تمام و کمال پشتیبانی می‌کند و نیازهای مادی و معنوی او را برآورده می‌سازد.

شرایط و ملزومات انجام کار

هر چیزی شرایط و ملزوماتی دارد و کار نیز از این امر مستثنی نیست؛ حضرت امیر در نهج البلاغه برخی از شرایط و ملزومات کار را ذکر کرده‌اند.

چگونه وارد شدن به کار، بی‌خردی است؟

امام علی علیه السلام فرمودند: شتاب پیش از توانایى بر کار، و سستى پس از بدست آوردن فرصت از بى‏خردى است. (3)

انسان ها همواره باید در به عهده گرفتن یا انتخاب کارها و مسئولیت‌ها به این توجه کنند که انجام آن کار نیاز به چه توانایی‌هایی دارد، یعنی اگر می‌توانند آن توانایی‌ها را کسب کنند، قبل از به عهده گرفتن کار برای کسب آن توانایی تلاش کنند و سپس به کار روی بیاورند؛ در این صورت می‌توانند کار شایسته‌ای ارائه دهند، اما زمانی که افراد بدون توجه به توانایی های خود و متعاقباً توانایی‌های مورد نیاز برای شغل، به کاری روی ‌آورند، چنین کارهایی قطعاً محتوم به شکست خواهد بود.

در بسیاری موارد نیز انسان‌ها با وجود آن که دارای تمامی امکانات هستند، اما باز هم بهترین فرصت‌های زندگی خود را از دست می‌دهند؛ در نگاه حضرت، این افراد بی‌خرد هستند؛ زیرا توانایی شناخت و شناسایی فرصت‌ها را نداشته‌اند.

استمرار در کار

امام علی علیه السلام می‌فرمایند: کار اندکى که ادامه یابد، از کار بسیارى که از آن به ستوه آیى امیدوارکننده‏تر است. (4)

تمام امورات زندگی نیازمند تأنی و حوصله است؛ اگر در انجام کارها حوصله به خرج دهیم و در انجام آنها استمرار داشته باشیم، قطعاً نتایج بهتری دریافت خواهیم کرد. بسیاری از امور در کوتاه مدت نتیجه نمی‌دهند، بلکه نیازمند استمرار بیشتری در کار هستند؛ در واقع می‌توان گفت، در نگاه حضرت، کار مستمر از کار کوتاه مدت ارزش بیشتری دارد.

کاری که با ناخشنودی در انجام آن بکوشی

و حضرت امیرالمومنین (ع) فرمود: بهترین کارها آن است که با ناخشنودى در انجام آن بکوشى. (5)

در زندگی همه ما پیش آمده است که انجام برخی کارها را دوست نداریم؛ حضرت در مورد این کارها سفارش می‌کنند که با وجود این که از انجام آنها احساس نارضایتی دارید، اما باز هم نفس خود را مجبور به انجام چنین کارهایی بکنید. در این صورت نفس شما قوی و محکم پرورش خواهد یافت.

پی‌نوشت ها:

1. نهج البلاغه/ ترجمه دشتى/ 709 / روانشناسى مؤمن ... ص 709
2. نهج البلاغه/ ترجمه دشتى/ 695 / روش برخورد با دنیا ... ص 695
3.نهج البلاغه/ ترجمه دشتى؛ ص715
4.نهج البلاغه/ ترجمه دشتى/ 697 / ارزش تداوم عمل ... ص 697
5.نهج البلاغه / ترجمه دشتى ؛ص681 حکمت 249
6. نهج البلاغه / ترجمه دشتى / 671 / راه به کار گرفتن قلب ... ص : 671