رسیدن به بهشت غایت جایگاه انسان نیست

به گزارش خبرنگار دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، حجت الاسلام مرتضی جوادی آملی استاد حوزه علمیه قم در نشست «تمام شدگی مدرنیته و ناتمامی صیرورت در انقلاب اسلامی» که در جهاد دانشگاهی برگزار شد، به ارائه سخنانی پیرامون انسان‌شناسی در قرآن با تأکید بر آرای آیت الله جوادی آملی پرداخت.

استاد حوزه علمیه قم با اشاره به اینکه هیچ موضوعی به پیچیدگی انسان نیست، گفت: حکما می‌گویند ارزش علوم به ارزش موضوعات آن است لذا ارزشمندترین علم، علم توحید است، چون موضوع آن خداوند و اسماء الهی می‌باشد.

وی افزود: این درحالی است که به لحاظ نافع بودن علم نفس و انسان‌شناسی به عنوان انفع معارف در آموزه‌های وحیانی ما آمده است، چون انسان اگر خوب را نشناسد به مقصد خود راه نمی‌برد.

جوادی آملی در ادامه گفت: تا مبداء که انسان را آفریده به میدان نیاید و انسان را تحلیل نکرده و آغاز و انجام او را معرفی نکند هیچ شناخت درستی پیدا نخواهد شد.

جوادی‌آملی خاطرنشان کرد: هر چیزی بخواهد موجود شود وجود او از ناحیه مبداء است و طبیعتا علم به او نیز همین‌گونه خواهد بود.

وی با اشاره به اینکه حکما قائلند که از چهار علت برای شناخت هر شیء، باید نام برده شود تصریح کرد: این علل عبارت‌اند از علت مادی، سوری، علت فاعلی و علت غایی.

جوادی آملی در خصوص علت فاعلی گفت: در علت فاعلی این مسئله مطرح می‌شود که خدا خالق و آفریده انسان و همه هستی است گرچه خدا فعال همه اشیاء است و توحید فاعلی هم همین را اقتضاء می‌کند، اما آفریدگاری که خداوند نسبت به انسان دارد نسبت به سایر موجودات ندارد.

استاد حوزه علمیه قم با بیان اینکه آن‌قدر خالقیت خدا در آفرینش انسان عظیم است که می‌فرماید تبارک‌الله احسن الخالقین خاطرنشان کرد: چون موجودات طبقه‌بندی دارند در نحوه آفرینش آنها تفاوت‌های وجود دارد و در خصوص آفرینش انسان هم این بحث به‌صورت جدی مطرح است.

رئیس بنیاد اسراء افزود: مراد از خلافت انسان این نیست که خدا خودش ملکوت را اداره می‌کند و ملک را به انسان می‌سپارد بلکه حتی بیان و سکوت و نگاه انسان نیز الهی است.

وی در ادامه تصریح کرد: خدا از آن جهت که خالق انسان است باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد و به این مسئله توجه شود که خداوند با چه شأن و ویژگی‌هایی در جایگاه خالق انسان قرار گرفته است.
 

استاد حوزه علمیه قم با اشاره به علت غایی خاطرنشان کرد: علت غایی نیز در اینکه انسان به درستی شناخته شود و باید توجه داشت که چه غایتی برای انسان وجود دارد و انسان می‌خواهد به کجا برسد.

آملی با بیان اینکه هدفی که قرآن ذکر می‌کند یک هدف متعالی است تاکید کرد: خداوند در جایی می‌فرماید جایگاه انسان جایگاهی است که در پیشگاه سلطنت حضرت پروردگار قرار گیرد در واقع غایت انسان جایی نیست که به بهشت برسد و حور نصیب او شود این هدف‌ انسان‌های متعالی نیست.

وی در ادامه گفت: بهشتی که برای انسان‌های متعالی است بهشت لقاء خداوند است که در آنجا انسان در اسماء و صفات بی‌نهایت خداوند غرق است آنجا جایگاه شهود محض است که انسان در آنجا فانی می‌باشد و به این مرحله وحدت شهودی می‌گویند.

جوادی آملی با اشاره به علت مادی گفت: خداوند می‌فرماید انسان را از خاک آفریده است و تمام آنچه اقتضاء عالم طبیعیت است در انسان وجود دارد این در حالی است که بسیاری از غربیان حوزه شناخت خود را به این بخش از وجود انسان معطوف کرده‌اند.

استاد حوزه علمیه قم در ادامه افزود: البته آنچه می‌گویند درست است اما همه طبیعت انسان این‌گونه نیست، خواستگاه طبیعی تأمین کننده علت مادی وجود انسانی است و باید همه وجوه علت مادی انسان شناخته شود حتی وقتی خداوند می‌فرماید انسان از سنگ کمتر است به این دلیل است که انسان ریشه در طبیعت دارد و خواستگاه او طبیعت است.

رئیس بنیاد اسراء با اشاره به علت صوری خاطرنشان کرد: ما از علت صوری به‌عنوان نفس انسانی یاد می‌کنیم و بین نفس و روح تفاوت وجود دارد روح موجودی است که ذاتا مجرد است و موجود مجرد آن است که ذاتا و فعلا مجرد می‌باشد مثلا فرشته می‌نویسد اما نه با دست.

وی ضمن بیان تعریف نفس تصریح کرد: نفس موجودی است که ذاتا مجرد است اما فعلا مادی نیست و هیچ کس نمی‌تواند نفس را ببیند و حس کند مثلا وقتی از حیات نباتی صحبت می‌کنیم یعنی درخت جوهری دارد که جوهر بدن درخت را حفظ می‌کند و اگر جایی از درخت زخمی شود جوهر آن تلاش می‌کند پوست تازه‌ ایجاد کند.

استاد حوزه علمیه قم نفس نباتی را قابل اثبات دانست و گفت: نفس، نفس است و از آن جهت که مدبّر بدن است و ما نفس بدن نداریم این فعلیت در این قوه که بدن است می باشد. اگر نفسی وجود دارد باید بدنی باشد که با آن بدن باشد.
 

وی با بیان اینکه مسئله، ترکیب بین نفس و بدن است تصریح کرد: موجودات عالم انواع، یعنی فرشتگان پیچیدگی ندارند و کار و شأن آنها مشخص است، اما انسان دو سرحلقه هستی را به هم پیوند می‌زند. از سویی از خاک برآمده، از سویی از عالم عرش آمده و طُرفه معجون انسانیت در اینجا شکل می‌گیرد.

جوادی آملی با طرح این سوال که این موجود مرکب از نفس و بدن که حقیقت واحدی به نام انسان تشکیل داده چگونه موجودی است گفت: تمام آنچه اقتضائات طبیعی عالم ماده است در انسان وجود دارد و خواستگاه او طبیعت است، بلکه این اقتضائات را در حد نهایت دارد چون جنبه‌هایی مانند عقل را نیز در جهت اقتضائات طبیعی خود به کار می‌گیرد.

وی افزود: از سوی دیگر فطرتی برای انسان نهاده شده که تمام اقتضائات عالم تجرد در آن وجود دارد.
 

استاد حوزه علمیه قم در خاتمه گفت: اگر بعد فطری انسان تقویت شود از فرشته برتر می‌شود، اما اگر بعد مادی او تقویت شود و جنبه‌های ملکوتی در خدمت بدن قرار گیرد از حیوان نیز پست‌تر می‌شود.