مهمانی خدا در چهار گوشه ایران؛
گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، ماه رمضان، ماه مهمانی خداست و در این مهمانی همه مردم دعوت هستند. هر چند آداب و شرایط خاصی برای عبادت در ماه رمضان در دین اسلام آمده است، اما مردم هر شهر و هر کشوری به تناسب آداب و رسوم محلی خود به این احکام ثابت دین اسلام رنگ و بویی محلی و منطقه‌ای داده‌اند. در ادامه با سنت‌ها و آداب مردم شهرهای مختلف ایران در ماه مبارک رمضان آشنا می‌شویم.
ماه رمضان در آذربایجان شرقی
مردم آذربایجان شرقی با خانه‌تکانی به استقبال ماه رمضان میروند و یکی دو روز مانده به آغاز ماه، مردم روستاهای آذربایجان شرقی فطیری به نام «نزیه»درست میکنند. نزیه یک نوع نان محلی مغزدار است که روی آن با چنگال و ته استکان بزک شده است. این فطیر از شیرینی‌های مخصوص ماه رمضان است.
نگاه کردن به آیینه بعد از رویت هلال ماه رمضان
رسم پیشواز از ماه رمضان در میان متدینین وجود دارد که به آن «قاباخلاما» میگویند. آنها دو یا سه روز قبل از رویت هلال به پیشواز ماه رمضان میروند و روزه می‌گیرند. قبل از آن که رادیو و تلویزیون آغاز ماه مبارک را اعلام کنند خود مردم به رویت هلال ماه می‌پرداختند و بزرگترها بعد از رویت هلال ماه رمضان، به چهره یک کودک معصوم یا یک فرد مومن و نمازخوان نگاه می‌کردند و اعتقاد داشتند که نگریستن به صورت آدم‌های بی‌نماز و روزه‌خوار، خوش‌یمنی در پی نخواهد داشت. نگاه کردن به آیینه و فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد (ص) بعد از رویت هلال ماه هنوز هم به عنوان یک رسم در بین پیرمردان مناطق روستایی استان، مرسوم است.
افطاردهی در آذربایجان شرقی از هفته دوم ماه رمضان مرسوم است و معمولا فقرا را به مراسم افطاری دعوت میکنند و از افراد فامیل نیز وعده گرفته میشود. در گذشته آبگوشت از غذاهای مرسوم افطاری بوده است، اما امروز افطاری‌ها تفاوت چندانی با دیگر نقاط کشور ندارد، فقط آش دوغ و آش رشته مرسوم است و اخیرا گذاشتن سوپ هم بر سر سفره افطار در تبریز مرسوم شده است.
همسایه‌هایی که سحرها به دیوار هم می‌کوبند!
سحری خوردن و سحری بلند شدن هم برای خود در آذربایجان و به ویژه در روستاهای آن آدابی دارد. هنوز هم که هنوز است روستائیان و عشایر آذربایجان با صدای ضربه همسایه بر دیوار خانه‌شان از خواب بیدار می‌شوند. اگر سحرگاهان که در روستاهای دور افتاده آذربایجان بر روی پشت بام خانهای قرار بگیری می‌بینی که چه شور و نشاط مبرهنی در روستاها حاکم است. چراغ خانهها یکی یکی روشن می‌شوند و همسایه‌های دیوار به دیوار زنجیروار یکدیگر را به فریضه الهی فرا میخوانند.
سوزن زدن به کیسه لعن ابن ملجم
رسم کیسه‌دوزی 27 ماه رمضان هنوز در برخی مناطق این استان زنده است. معروف است که روز 27 ماه رمضان شب قصاص ابن ملجم است. در این روز زنان برخی مناطق کیسه‌ای می‌دوزند که به کیسه لعن ابن ملجم یا کیسه مراد معروف است. در شب بیست و هفتم ماه رمضان با هر سوزنی که به این کیسه می‌زنند، یک بار به ابن ملجم لعنت می‌فرستند.
در برخی از مناطق روستایی و شهری در روز پایانی ماه رمضان بعد از ادای فریضه مغرب و عشا، آیین خداحافظی ماه رمضان برگزار میشود که این آیین شامل نمازهای مستحبی و دعاهاست. در میان مردم آذربایجان شرقی رسم است که مادر خانواده، کاسه‌ای را پر از گندم می‌کند و از بزرگ تا کوچک بر روی آن دست می‌زنند. همه سعی میکنند در هنگام اعلام عید در خانه‌های خود باشند تا فطریه‌شان به گردن کس دیگری نیفتد. مردم استان معتقدند که باید فطریه را در همان روز اول به فقرا بدهند. بعد از برگزاری نماز عید در مسجد محل، مردم به دید و بازدید میروند و خصوصا به کسانی سر می‌زنند که نوعید دارند. (1)
ماه رمضان در گیلان
در گیلان، چند روز قبل از آغاز ماه رمضان، مردم به نظافت و پاکسازی خانهها، محله‌‌ها، بازارها، دکان‌ها، تکیه‌‌ها، مساجد و حسینیه‌ها می‌‌پردازند، خانه تکانی، تمیز کردن و تهیه مایحتاج ماه رمضان از دل مشغولی‌های این روزهای مردم است. در برخی شهرهای گیلان از جمله رشت، رودسر، بندرانزلی و سایر مناطق به پیشواز رفتن ماه رمضان را «پیشاشو» میگویند و اکثر مردم پیشواز ماه رمضان را مستحب می‌‌دانند و بر انجام این امر مصر هستند.
شهری که پاداش اولین روزه‌داری در آن نصف سهم گاو و گوساله است
در ماه مبارک رمضان رسم پسندیده و شایسته‌ای در بخش‌های کوهستانی استان گیلان رواج دارد. بدین شکل که بچه‌های نوجوان خانواده که برای نخستین بار روزه می‌گیرند از سوی پدربزرگ یا پدر خانواده مورد تشویق قرار می‌گیرند. در مناطق کوهستانی که مردم بیشتر دامدار هستند و زندگی آنها وابسته به پرورش دام است نوجوان بعد از خوردن سحری و خواندن نماز صبح اولین روزه زندگی خود را می‌گیرد.
پدربزرگ یا پدر خانواده در نزدیکی‌های اذان مغرب از مادر خانواده می‌پرسد که آیا روزه را کامل گرفته است یا نه؟ اگر جواب مثبت شد پدربزرگ یا پدر خانواده نصف سهم گاو و گوساله را به نام نوجوان روزه‌دار می‌کند و قبل از افطار دست او را می‌گیرد و به طرف طویله می‌برد و گاوی که با او شریک شده را به نوجوان نشان می‌دهد. پاداش نوجوان روزه‌دار قبل از افطار به او داده میشود.
بعد از مناجات دعای سحر میخوانند و اذان میگویند و اغلب برای نماز صبح به مساجد میروند. بعد از نماز صبح به خانه برمیگردند و تا ساعت 10 صبح میخوابند. سپس مردها به دنبال کار روزانه میروند و زن‌های محله در خانهای جمع می‌شوند و «عشرخوانی» (قرآن خوانی) میکنند. مردم بعد از انجام فرایض نماز ظهر و عصر را بدون وقفه میخوانند و به خانه برمیگردند و میخوابند. یکی دو ساعت مانده به افطار بیدار می‌شوند و به مسجد میروند و بعد از نماز مغرب و عشا افطار میکنند.
دعوت از تازه عروس و دامادها برای افطاری
برای افطار نیز در گیلان رسم‌هایی وجود دارد. افطاری دادن به عنوان نذری و دعوت از خویشاوندان عروس یا داماد به ویژه در دوران نامزدی تقریبا در تمام نقاط استان گیلان در ماه مبارک رمضان معمول است. در برخی مناطق و روستاهای استان گیلان مانند نومندان برای خیرات به اصطلاح «احسان آش» می‌‌پزند و «افطار آشی» می‌‌دهند.
یکی از آداب ماه رمضان دعوت از یک روحانی از سوی هیئت امنای مساجد روستاها از شهرهای بزرگ است، اهالی از قبل برای روحانی خانهای در روستا یا شهر اجاره میکنند و اجاره خانه و غذای او را هیئت امنا تهیه می‌کند، بین دو نماز ظهر و عصر یک نفر از زنان و مردان از تمام نمازگزاران پولی به عنوان «مال امام» برای ساخت و تعمیرات مساجد و تامین مخارج روحانی جمع میکنند. (2)
ماه رمضان در بوشهر
یکی از سنت‌های قدیمی مردم بوشهر که بیشتر در محلات قدیمی این شهر و در چهارمحل قدیمی این شهر برگزار می‌شده سنت قدیمی«دم دم سحری» است. این سنت قدیمی در زمانی که امکانات پیشرفته‌ای مثل ساعت زنگ‌دار، رادیو، تلویزیون نبوده که در سحرهای ماه مبارک رمضان، مردم با صدای آن بیدار شوند، اجرا می‌شده است. افرادی که دم دم سحری اجرا می‌کردند، معمولا سه تا چهار نفر بودند و درحالی که یکی چراغ فانوسی به دست دارد و دیگری دمامی را به دوش می‌کشد به صورت گروهی اشعاری در وصف ماه رمضان می‌خواندند.
شعر «خداوندا تو ستاری / همه خوابند تو بیداری / به حق لا اله الاالله / همه عالم نگهداری» یکی از معروف‌ترین اشعاری است که در این سنت بسیار دیرینه خوانده میشود. در حال حاضر به خاطر زندگی ماشینی و ظهور امکانات این رسم کمرنگ شده ولی در بعضی از محله‌های قدیمی از جمله محله دهدشتی، کوتی، بهبهانی، شنبدی، جبری و بعضی از محله‌های قدیمی دیگر این رسم زنده نگه داشته شده است.
باز شدن گره‌ها در شب میلاد امام حسن مجتبی (ع)
آیین شبانه «گلی گشو» یا «گره گشای» یکى دیگر از سنت‌هاى به جاى مانده گذشتگان بوشهر است که در شب 15 ماه مبارک رمضان در میان اهالى مرسوم است. مراسم گلی گشو که به معنی گشوده شدن گره، باز شدن گره، مجازا برطرف شدن مانع و آسان شدن کار است، هرچند دیگر در مرکز استان به فراموشی سپرده شده اما رگه‌هایی از آن را می‌توان در برخی شهرستان‌های استان به ویژه در روستاها دید.
در این شب مقدس که مصادف با میلاد امام حسن مجتبى (ع) است دسته‌هاى مختلف که عمده آنان از بچه‌هاى فقیر تشکیل مى‌شود با در دست داشتن کیسه و سردادن جملاتى نظیر «گره گشو سرت بشور، با آرد شو» اهالى را از آمدن خود به منازل باخبر مى‌کنند. مردم نیز با ریختن برنج، گندم، شکلات و تنقلات دیگر در کیسه‌هایشان با هدف گشوده شدن مشکلات از آنان پذیرایى مى‌کنند.
اجرای تعزیه، راه‌اندازی دسته‌های سینه‌زنی و سنج دمام در ایام شهادت حضرت علی (ع) یکی دیگر از سنت‌هایی است که با شکوه هرچه تمام‌تر در بندر بوشهر بویژه محله‌های مرکز شهر برگزار میشود. این سنت که با شور و هیجان خاصی در بوشهر برگزار میشود یکی از سنت‌های ارزنده مردم استان بوشهر در ماه مبارک رمضان و محرم و صفر است که با وجود شیوه‌های جدید عزاداری همچنان عزاداری مورد علاقه مردم استان بوشهر است. این نوع سینه‌زنی به صورت دایره‌ای است و مداح در میان سینه‌زنان مداحی می‌کند و به صورت مواج و دایره‌ای به سینه زدن مشغول می‌شوند که بسیار تماشایی و غم انگیز برگزار میشود. (3)
ماه رمضان در میان ترکمن‌ها
ترکمن ها حداقل یک هفته قبل از حلول ماه رمضان مقدمات ورود به این ماه را فراهم می کنند. زنان بیشتر از روزهای معمول خانه و حیاط منزل را نظافت می کنند و مردان نیز خواروبار و ملزومات مورد نیاز این ماه را خریداری می کنند. رسم است که زنان و دختران ترکمن آخرین جمعه قبل از حلول ماه رمضان به شکل دسته جمعی مسجد محل خود را نظافت می نمایند، برخی از خانواده ها نیز سجاده هایی از جنس قالیچه و نمد را به مسجد محل خود اهدا می کنند.
رویت هلال ماه رمضان (آی گورمک) در میان ترکمن‌ها با هیجان خاصی صورت می‌گیرد. ترکمن‌ها اعتقاد دارند هر کس زودتر هلال ماه را ببیند ثواب بیشتری می‌برد و حتی باعث افزایش بینایی میشود. بنابراین برای دیدن هلال ماه سعی میکنند با رفتن به بلندی‌ها مانند تپه‌ها و پشت‌بام‌ها آن را زودتر از دیگران ببینند.
یکی دیگر از سنت های حسنه ترکمن ها پیش از آغاز ماه مبارک، مراسم آشتی کنان است. به این ترتیب که ریش سفیدان هر محله که به آنها «یاش اولی» می گویند بنا به ابتکار خود آنها را که در محله با هم کدورتی دارند بدون اطلاع از همدیگر برای صرف پای به منزل خود دعوت می کنند و آنها را آشتی می دهند.
روزهای ماه مبارک، شادی و نشاط را مهمان چهره‌ها می کند. هر روز قبل از اذان مغرب، کودکان هر محله در محل ورودی به مسجد محل خود تجمع میکنند و منتظر اعلام فرا رسیدن وقت افطار می‌شوند و به محض اینکه موذن مسجد آن را اعلام می کند، به سوی منازل خود رفته و با صدای بلند فرارسیدن زمان افطار را به اطلاع دیگران می‌رسانند. در بین ترکمن‌ها رسم بر این است که هر روز هر کدام از خانه‌های یک محله ، غذایی درست میکنند و آن را به مسجد محله خود می‌فرستند تا نمازگزاران با آن افطار کنند.
رسم دیگری که در ماه مبارک رمضان در بین ترکمن‌ها وجود دارد ادای «فطریه» است. طبق اعلام نظر علما برای هر فرد خانواده مبلغ معینی تعیین و به افراد نیازمند پرداخت میشود و در فقه اهل سنت پرداخت فطریه واجب است. در بین ترکمن‌ها مبنای پرداخت فطریه اکثراً گندم است که مبلغ ریالی آن از سوی علما تعیین و اعلام میشود و شهروندان ترکمن اهل‌سنت گلستان در روزهای پایانی ماه مبارک رمضان با خرید لباس نو و تهیه انواع شیرینی‌های خانوادگی به استقبال عید فطر میروند. (4)
منابع:
1. http://okhtai.blogfa.com
2. http://vishki.net
3. http://jana.ir
تعداد نظرات: ۲
ارسال نظرات
آداب و رسوم اقوام در مناسبت هاي مهم ديني بسيار حائز اهميت است و اين رسومات و احياي آن است که مي تواند فرهنگ ساز شود
بسيار عالي بود