اعتکاف به نمایندگی از همه اهل محل!/ تا هدیه نگیریم افطار نمی‌کنیم!

گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»؛ ماه رمضان، ماه مهمانی خداست و در این مهمانی همه مردم دعوت هستند. هر چند آداب و شرایط خاصی برای عبادت در ماه رمضان در دین اسلام آمده است اما مردم هر شهر و هر کشوری به تناسب آداب و رسوم محلی خود به این احکام ثابت دین اسلام رنگ و بویی محلی و منطقه‌ای داده‌اند. در ادامه با سنت‌ها و آداب مردم شهرهای مختلف ایران در ماه مبارک رمضان آشنا می‌شویم.

ماه رمضان در شیراز

سحری که مردم شیراز تهیه می‌کنند اغلب انواع پلوها و خورشت‌ها می‌باشند که بعد از خوردن آن به نماز و نیایش می‌پردازند. روزها ختم قرآن در مساجد برپا می‌کنند و بعد از ختم قرآن به نماز جماعت می‌پردازند. برای افطار در شیراز مردم از غذاهای خاصی که فقط مخصوص این ماه است استفاده می‌کنند که ترحلوا و زولبیا و بامیه و رنگینک جزء آنها می‌باشد و بعد از افطار به دیدن یکدیگر می‌روند و این دید و بازدید را «ماه رمضانی» می‌گویند.

شیرازی‌ها آخرین جمعه قبل از ماه مبارک رمضان را «کلوک اندازون» می‌گویند. در این روز رسم است که اگر ماه رمضان در تابستان افتاده باشد مردم دسته دسته به گردشگاه‌های اطراف شهر مثل باغ‌های سرسبز قصردشت و مکان‌های دیدنی شیراز می‌روند و آن روز را به خوبی و خوشی به شام می‌رسانند چون معتقدند که ماه مبارک رمضان ماه عبادت است و در این ماه تنها باید به عبادت پرداخت و بس.

در ایام ماه مبارک رمضان بعضی نذر دارند و افطاری می‌دهند و بطور کلی مهمانی‌ها در این ماه بصورت افطاری برگزار می‌شود. چه بسا اتفاق می‌افتد که تا هنگام سحر دور هم نشسته به صحبت از این طرف و آن طرف می‌پردازند که بدان شبچره می‌گویند. شبچره تنقلاتی است که در این شب‌ها مصرف می‌کنند مثل رنگینک و زولبیا و بامیه.

افطاری پدر و مادر عروس در اولین سال ازدواج

خانواده‌هایی که دختری را به شوهر داده باشند در اولین ماه مبارک رمضان بعد از عروسی پدر و مادر دختر موظف هستند که یک افطاری کامل تهیه دیده همراه با گلی (در شیراز هر نوع کادو عروسی را گل GOL می‌گویند) مثل گوشواره، انگشتری، سینه ریز، النگو و ... به خانه داماد بفرستند. به این افطاری در شیراز «روز والون» می‌گویند.

خوراکی‌های ویژه ماه رمضان در شیراز، رنگینک، ترحلوا، کوفته هلو، کشمش پلو و قنبر پلو هستند. به طور کلی خوراک‌هایی در این ماه بیشتر مصرف دارند که چاشنی داشته باشند. از شیر نی‌ها در این ماه زولبیا و بامیه است که بین مردم رواج کامل دارد. نان شیرینی‌فروش‌ها هم در این ماه بازار گرمی دارند، نوعی نان شیرینی تهیه می‌کنند به نام نان چاهی که هنگام افطار قبل از این که خوراک را بخورند این نان را با چای میل می‌کنند. کسی که از روزه در می‌آید ابتدا یک استکان عرق گاوزبان می‌خورد. مردم شیراز می‌گویند روزه سرد است عرق گاوزبان گرم را می‌خورند که سردی آن را از بین ببرد. (1)

ماه رمضان در استان مرکزی

متداول‌ترین سنت که در شهرها و روستاهای استان مرکزی با گذشت زمان هنوز دستخوش تغییر نشده، تهیه نان مخصوص «فتیر» است. هنوز هم بسیاری از کدبانوهای شهری و روستایی در تنورها یا فرهای خانگی، اقدام به طبخ این نان شیرینی سنتی برای سفره افطار می‌کنند. گوش فیل، شیرینی مرسوم مردم استان در ماه رمضان است که از هفته قبل از حلول ماه در قنادی‌ها دیده می‌شود. هنوز هم بسیاری از مردم استان «آش رشته» غذای اصلی هر روزه سفره افطارشان است و زیره جوش و شله‌زرد نیز دسر نیروبخش در کنار آش به شمار می‌آید.

هنوز هم مردم شهر و روستاهای خنداب، هنگام سحر با صدای چوبی که نوجوان قنوت‌گوی مسجد بر تشت می‌کوبد و صدای مناجات پیرترین اذان‌گو که فرازهایی از دعای خواجه عبدا...انصاری را با بانگ بلند در کوی و برزن می‌خواند با ندای «برخیزید سحر از راه رسید» از خواب برمی‌خیزند. پیرمرد در جلو و نوجوان در پیش از کوچه‌های شهر یا روستا یک به یک می‌گذرند و تا روشن شدن چراغ خانه بر سر در هر خانه می‌ایستند.

شب‌زنده‌داری جوانان خمین برای رویت هلال ماه

در شهر و روستاهای خمین نیز برخی مراسم بدون تغییر مانده است و جوانان از ٣ روز مانده به این ماه مبارک در بلندترین ارتفاع شهر یا روستای خود در انتظار حلول ماه شب‌زنده‌داری می‌کنند و پس از رویت ماه با ندای الله‌اکبر، خبر از حلول ماه مبارک رمضان می‌دهند و پس از آن که رویت ماه از سوی معتمدان و روحانیان تایید شد، فصل عبادت آغاز می‌شود. آن‌گاه مراسم سحرخوانی بر پشت بام‌ها با کوبیدن بر پشت تشتی وارونه و مناجات شروع می‌شود.

براساس رسم بسیاری از روستاهای شهرستان خمین هر شب نوجوانی بر بام محله خود بر تشت می‌کوبد و هر چه زمان به پایان سحر و طلوع خورشید نزدیک می‌شود زمان کوبش چوب بر تشت نزدیک‌تر می‌شود تا روزه‌داران بدانند باید از خوردن امساک کنند و برای ایستادن به نماز آماده شوند و همان نوجوان سپس بر بام خانه اذان می‌دهد. (2)

ماه رمضان در همدان

قدمت سنت‌های ویژه ماه مبارک رمضان در همدان به تاریخ اسلام برمی‌گردد و با وجود گذشت سالیان متمادی، بسیاری از این سنت‌ها هم چنان پابرجاست. یکی از سنت‌های قدیمی این ماه در همدان، مراسم کیسه برکت در روز ٢٧ رمضان است. در این روز، زنان روزه‌دار به هنگام رفتن به مسجد و اقامه نمازظهر به همراه خود پارچه، نخ و سوزن می‌برند و در بین دو نماز ظهر و عصر با استفاده از این وسیله‌ها به کار دوختن یک یا چند کیسه برکت مشغول می‌شوند. به اعتقاد مردم همدان هر فردی که داخل این کیسه پول بریزد، خداوند به وی مال و دارایی زیاد می‌بخشد.

از دیگر آداب مخصوص این ماه در همدان، آیین توزیع آجیل مشکل‌گشا به هنگام افطار به قصد نیت و طلب حاجت است. یکی دیگر از رسوم مردم همدان در ماه مبارک رمضان جمع‌آوری خرده‌های نان سفره افطاری است. پختن غذاهای مخصوص هم از دیگر آیین‌های ماه مبارک مردم استان همدان به شمار می‌آید. (3)

ماه رمضان در مازندران

بسیاری از مردم مازندران برای برآورده شدن آرزوها و ارتباط معنوی با خدا 3 روز مانده به ماه مبارک رمضان را روزه می‌گیرند. نذر حلوا از نذورات مردم این منطقه است که در شب 15 ماه مبارک رمضان همزمان با میلاد امام حسن مجتبی(ع) زنان به‌عنوان نذر، قند، چای، خرما و زغال به مسجد می‌برند که این کار تا پایان ماه مبارک رمضان ادامه دارد. همچنین در کنار این مواد حلوا، آش، زولبیا و بامیه سنتی، فرنی، آبگوشت و باقلای پخته با پلو به میان روزه‌داران می‌برند. در ساری در زمان افطاری هر کسی که نذر داشت مجمعه‌ای از تمام نذورات خود را به‌عنوان افطاری درست می‌کرد و به زندان شهر می‌برد.

تا هدیه نگیریم افطار نمی‌کنیم!

کسانی که در مازندران برای نخستین بار به سن تکلیف می‌رسند و روزه می‌گیرند تا زمانی که از جانب بزرگ‌ترها به‌عنوان روزه‌سری هدیه‌ای نگیرند، افطار نمی‌کنند. معمولاً این هدایا شامل چادر نماز و طلاجات برای دختران، پول و انواع نقره‌جات قدیمی برای پسران است. (4)

ماه رمضان در بلوچستان

مردم بلوچ از نیمه دوم ماه شعبان، خود را برای استقبال از ماه مبارک رمضان آماده می‌کنند و خانه و کاشانه خویش را غبارروبی کرده و زمینه برگزاری آداب و رسوم رایج این قوم در ماه رمضان را فراهم می‌کنند. اکثر زنان بلوچ بویژه مادربزرگ‌ها قبل از آغاز ماه مبارک رمضان افزون بر تمیز کردن خانه خود نظافت مساجد محله یا روستای خود را نیز برعهده می‌گیرند. مردان نیز با نصب چادر و تفکیک مکان زنان و مردان در مساجد، زمینه حضور زنان را برای بهره جستن از فضائل این ماه فراهم می‌سازند.

اعتکاف به نمایندگی از همه اهل محل!

در دهه آخر ماه مبارک رمضان و همزمان با شب‌های قدر، شخصی که معمولاً روحانی است به نمایندگی از همه مردم هر محله، در چادری که در گوشه‌ای از مسجد نصب شده، مراسم اعتکاف را برگزار می‌کند و شبانه‌روز به تلاوت قرآن و اقامه نماز و دعا و نیایش می‌پردازد که تا شب قبل از عید حق بیرون رفتن از مسجد را ندارد. یک شب مانده به پایان ماه مبارک رمضان و اعتکاف، اهالی محل و نمازگزاران مبلغی پول را به عنوان هدیه به فرد معتکف تقدیم می‌کنند.

در شب پایانی ماه مبارک رمضان زنان بلوچ با تهیه و آماده کردن حنا که معمولاً حنای محلی آن منطقه است، خود را برای مراسم حنا بندان آماده می‌کنند. در این مراسم که شب قبل از عید فطر برگزار می‌شود، زنان و دختران با حنا نقش‌های مختلف و زیبایی را بر روی دست‌های خود می‌کشند و کار بستن حنا بر دست زنان توسط فردی که در این زمینه مهارت خاص دارد انجام می‌شود.

عدم حضور زنان در نماز عید فطر

در روز عید فطر مردان با پوشیدن لباس نو به نزدیک‌ترین عیدگاه‌های محل سکونت که محلی برای اقامه نماز عید است، می‌روند. حضور چشمگیر کودکان به همراه پدران و نزدیکان خود در عیدگاه‌ها از نکات جالب توجه این مراسم معنوی است اما زنان نمی‌توانند در نماز عید حضور داشته باشند.

با پایان نماز عید و خواندن دعا، نمازگزاران بویژه اقوام و خویشاوندان به صورت دسته جمعی، همدیگر را در آغوش گرفته و از یکدیگر طلب بخشش و حلالیت می‌کنند. مردم بلوچستان معتقدند، اگر کسی در طول سال مرتکب خطایی شده با طلبیدن حلالیت از دیگران در روز عید فطر خداوند تمام گناهان او را می‌بخشد. (5)

ماه رمضان در سنندج

کردستانی‌های اهل سنت به ویژه اهالی مناطق شهری و روستایی سنندج در ماه مبارک رمضان آداب و رسوم منحصر به فردی دارند. مردم سنندج در ایام مختلف سال به ویژه ماه مبارک رمضان اقدام به پخش نذورات خود در بین افراد نیازمند می‌کنند و این مهم در ماه مبارک رمضان به عینه قابل مشاهد است.

آشتی کردن قبل از حلول ماه رمضان

قبل از حلول ماه مبارک رمضان رسم است که ریش سفیدان و کسبه با سابقه بازار سنندج برای آشتی دادن افرادی که در طول سال با هم کدورتی داشته‌اند پیش‌قدم شده و سعی می‌کنند جوی سرشار از همدلی و بدور از هرگونه کدورت را در بین بازاریان حاکم کنند. این فرهنگ و سنن نیز هم اکنون در جای جای شهر سنندج و استان کردستان اجرا شده و اگر بین افراد کدورت و یا نزاعی باشد سعی می‌کنند آنها را آشتی بدهند تا آمادگی عبادت در این ماه را بیشتر داشته باشند.

در شهرستان سنندج نیز همچون دیگر مناطق اهل سنت کردستان مراسم ویژه و آداب و سنن مختلفی در طول ماه رمضان اجرا می‌شود، از جمله شب‌خوانی یا سحرخوانی که در اصطلاح محلی به آن «هلا گفتن» می‌گویند. بلند شدن آواز مرحبا و الوداع در شب‌های ماه رمضان به ویژه در ساعاتی قبل از اذان صبح از دیگر برنامه‌های ویژه این ماه است که توسط هنرمندان و آوازخوانان مشهور اجرا می‌شود.

در روستاهای این مناطق، چند نفر مسئول بیدار کردن مردم هنگام سحر هستند و به طور معمول خادم مسجد که به آنها " مجیور " می گویند با خواندن یک شعر عرفانی مومنان را بیدار می کند و بعد از پایان این نوحه که به آن " سه لا " می گویند دو یا سه نفر با نواختن دف و دهل به این بیدار شدن برای خوردن سحری و اقامه نماز صبح، فضایی عرفانی و ملکوتی می دهند.

یکی دیگر از مراسمی که در این ماه برگزار می شودمراسم مولود خوانی است که زندگی نامه رسول خاتم (ص) به صورت شعر و مناجات با حضور شیفتگان بازخوانی می شود و در پایان مراسم هم بسته های نقل و شیرینی به عنوان تبرک بین حاضران تقسیم می شود(6) .

منابع:
1.  http://eshiraz.ir
2. http://www.tebyan-zn.ir
3. http://www.tebyan-zn.ir
4. hamshahrionline.ir
5. http://shahoozehi.ir
6. hamshahrionline.ir