از نواندیشی علمی تا ضرورت تحول علوم انسانی/ چگونه می‌توان روح نوآوری علمی را در دانشگاه زنده کرد؟

گروه آزاداندیشی «خبرگزاری دانشجو»؛ مسئله تحول در علوم  برای نخستین بار در سال 1379 در جمع دانشجویان و اساتید دانشگاه صنعتی امیرکبیر از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی مطرح شد. ایشان در این دیدار یکی از وظایف دانشگاه ها را نواندیشی علمی دانسته و تصریح فرمودند که مسأله تحجّر، فقط بلای محیط های دینی و افکار دینی نیست و در همه محیط ها، تحجّر، ایستایی و پایبند بودن به جزمی‌گرایی هایی که بر انسان تحمیل شده بلا محسوب می شود. بنابراین از نظر شریف ایشان، آنچه که برای یک محیط علمی و دانشگاهی وظیفه آرمانی محسوب می‌شود، این است که در زمینه مسائل علمی، نواندیش باشد.

رهبر انقلاب در این دیدار مخاطبان نواندیشی را در سه گروه اساتید، دانشجویان و در نهایت کل محیط علمی تعریف کرده و بیان می دارند که معنای واقعی تولید علم همین نواندیشی است. تولید علم، فقط انتقال علم نیست؛ نوآوری علمی در درجه اوّلِ اهمیت است و لذا باید یک فرهنگ بشود.

برای نوآوری علمی که در فرهنگ معارف اسلامی از آن به اجتهاد تعبیر می‌شود، قدرت علمی و جرأت علمی لازم است. هوش وافر، ذخیره علمیِ لازم و مجاهدت فراوان برای فراگیری از عوامل بدست آمدن قدرت علمی است، اما این به تنهایی کافی نیست؛ چراکه چه بسیارکسانی هستند که از قدرت علمی هم برخوردارند، اما ذخیره انباشته علمی آنها هیچ جا کاربرد ندارد و کاروان علم را جلو نمی‌برد و یک ملت را از لحاظ علمی به اعتلاء نمی‌رساند.

بدین ترتیب رهبری تأکید دارند که علم باید در روند تعالی خود، با روح های قوی و استوار و کارآمدی که جرأت پیشبرد علم را داشته باشند، همراه شود تا بتواند پیش برود و ناگفته نماند که انقلاب‌های علمی در دنیا نیز این‌گونه به‌وجود آمده است.

رهبری ضمن تأکید بر لزوم فراگرفتن علوم و سپس وارد میدان نوآوری شدن، افراد را از آنارشیزم علمی و مهمل گویی علمی برحذر داشته و خاطرنشان می فرمایند که باید علم را به معنای حقیقی کلمه تولید کرد و این کار با زنده کردن روح نوآوری علمی در محیط دانشگاه ها امکان پذیر است. ایشان در این زمینه تذکر می دهند آن وقتی که علم با هدایت ایمان، عواطف صحیح و معرفت روشن‌بینانه و آگاهانه همراه شود، معجزه‌های بزرگی می‌کند و کشور ما می‌تواند در انتظار این معجزه‌ها بماند.

رهبر انقلاب پیرامون لزوم ایجاد جنبش نرم افزاری تصریح می فرمایند که دانشگاه باید بتواند یک جنبش نرم‌افزاری همه‌جانبه و عمیق در اختیار این کشور و این ملت بگذارد تا کسانی که اهل کار و تلاش هستند، با پیشنهادها و با قالب ها و نوآوری های علمی خودی بتوانند بنای حقیقی یک جامعه آباد و عادلانه مبتنی بر تفکرات و ارزش های اسلامی را بالا ببرند.

بدین ترتیب محیط دانشگاه و جوان دانشجو باید توجّه داشته باشد که مواظب تئوری‌های وارداتی غربی که هیچ هدفی جز حفظ آن روابط تحکّم‌ آمیز غرب با کشورهایی از قبیل کشور ما را ندارد، باشند. با این نگاه می توان گفت که دانشگاه برای کشور، بسیار مهم است؛ چراکه نقطه اوج خدماتی را که می‌تواند به یک کشور ارائه شود، تأمین می‌کند.

اشاره رهبر انقلاب به ضرورت آزاداندیشی در گسترش و توسعه واقعی فرهنگ و اندیشه و علم

رهبر انقلاب پس از مطرح کردن بحث نواندیشی علمی در سال 1379، به ضرورت آزاداندیشی برای تحقق حقیقی گسترش و توسعه واقعی فرهنگ و اندیشه و علم پرداخته و در دیدار با جمعی از اعضای انجمن قلم در سال 1381 تأکید فرمودند که اگر بخواهیم رشد کنیم، بایستی بتوانیم در فضای لایتناهی فکر بال و پر بزنیم و باید حرکت کنیم؛ ما به آزاداندیشی احتیاج داریم و محیط آزاداندیشی، محیط خاصی است که باید آن را ایجاد کرد و گفتگوی آزاد باید از حوزه و دانشگاه شروع شود.

رهبر معظم انقلاب در پاسخ به نامه جمعی از دانش آموختگان و پژوهشگران حوزه علمیه در مورد کرسی‌های نظریه‌پردازی در همان سال، از شورای محترم انقلاب فرهنگی و بویژه ریاست محترم آن درخواست کردند که  ایده کرسی های نظریه پردازی را در اولویت دستور کار شورا برای رشد کلیه علوم دانشگاهی و نقد متون ترجمه ای و آغاز «دوران خلاقیت و تولید» در عرصه علوم و فنون و صنایع و بویژه رشته‌های علوم انسانی و نیز معارف اسلامی قرار دهند تا زمینه برای این کار بزرگ بتدریج فراهم گردد و دانشگاه های ما بار دیگر در صف مقدم تمدن سازی اسلامی و رشد علوم و تولید فناوری و فرهنگ، قرار گیرند.

تأکیدات رهبری بر ضرورت تحول و ارتقاء علوم انسانی

تأکیدات مقام معظم رهبری مبنی بر لزوم نواندیشی علمی از سال 1379 ادامه داشت تا اینکه ایشان در سال 1382 لزوم تحول علوم انسانی را مطرح فرمودند. در این زمینه در دیدار با جمعی از اساتید دانشگاه ها ضمن گوشزد کردن این نکته که ما در زمینه علوم انسانی احتیاج به تحقیق و نوآوری داریم بیان شد که مسأله تولید علم فقط مربوط به علوم پایه، تجربی و ... نیست، بلکه شامل همه علوم و از جمله علوم انسانی است.

ما بخصوص در زمینه علوم انسانی، برخلاف آنچه که انتظار می‌رفت و توقّع بود، حرکت متناسب و خوبی نکرده‌ایم، بلکه مفاهیم گوناگون مربوط به این علم را به شکل وحی مُنزل از مراکز و خاستگاه های غربی گرفته‌ایم و به‌صورت فرمول های تغییر نکردنی در ذهنمان جا داده‌ایم و بر اساس آن می‌خواهیم عمل و برنامه‌ی خودمان را تنظیم کنیم. لذا در این راستا حوزه و استادان مؤمن و معتقد به اسلام می‌توانند با جستجو و تفحّص، نقش ایفا کنند؛ چراکه اگر علم به‌وسیله بندگان صالح مدیریت شد، آن‌وقت خدمت می‌کند و زیان نمی‌رساند.

رهبر انقلاب در سال 1384 در دانشگاه امام صادق (ع) ضمن تأکید بر لزوم تحول علوم انسانی، توصیه می فرمایند که در علوم انسانی، ببینید تفکر ایمانی و میراث عظیم و عمیق شما، به شما چه می‌گوید. ایشان در همین راستا در دیدار با جمعی از بانوان قرآن پژوه در سال 1388 ضمن تأکید بر این نکته که علوم انسانی غرب مبتنی بر جهان‌بینی دیگری است، تصریح کردند که ریشه، پایه و اساس علوم انسانی را در قرآن باید پیدا کرد و یکی از بخش های مهم پژوهش قرآنی همین است.

باید در زمینه‌های گوناگون به نکات و دقائق قرآن توجه کرد و مبانی علوم انسانی را در قرآن کریم جستجو کرد و پیدا کرد. این یک کار بسیار اساسی و مهمی است. اگر این شد، آنوقت متفکرین و پژوهندگان و صاحبنظران در علوم مختلف انسانی میتوانند بر این پایه و بر این اساس بناهای رفیعی را بنا کنند. البته آنوقت میتوانند از پیشرفت های دیگران، غربی‌ها و کسانی که در علوم انسانی پیشرفت داشتند، استفاده هم بکنند، لکن مبنا باید مبنای قرآنی باشد.

رهبری در سال 1390 در دیداری، علوم انسانی را روح دانش دانسته و خاطرنشان کردند که حقیقتاً همه دانش ها، همه تحرکات برتر در یک جامعه، مثل یک کالبد است که روح آن، علوم انسانی است. علوم انسانی جهت میدهد، مشخص میکند که ما کدام طرف داریم میرویم، دانش ما دنبال چیست.

وقتی علوم انسانی منحرف شد و بر پایه‌های غلط و جهان‌بینی‌های غلط استوار شد، نتیجه این می شود که همه تحرکات جامعه به سمت یک گرایش انحرافی پیش میرود. امروز دانشی که غرب دارد، شوخی نیست؛ چیز کوچکی نیست. دانش غرب یک پدیده بی‌نظیر تاریخی است؛ اما این دانش در طول سال های متمادی در راه استعمار به کار رفته، در راه برده‌داری و برده‌گیری به کار رفته، در راه ظلم به کار رفته، در راه بالاکشیدن ثروت ملت ها به کار رفته؛ امروز هم که می‌بینید چه کار دارند میکنند. این بر اثر همان فکر غلط، نگاه غلط، بینش غلط و جهتگیری غلط است که این علم با این عظمت که خود یک چیز شریفی است و یک پدیده عزیز و کریمی است، در این جهت ها به کار می‌افتد.

پس از آن در دیداری دیگر با مسئولین جشنواره عمار در سال 1391 علوم انسانی، به عنوان هوای تنفسی مجموعه‌های نخبه کشور تلقی شد که هدایت جامعه را بر عهده دارند بنابراین آلوده یا پاک بودن این هوای تنفسی بسیار تعیین کننده است. و در نهایت رهبر معظم انقلاب در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال 1392 اساسی‌ترین کار در زمینه تحول علوم انسانی را تدوین مبنای علمی و فلسفیِ تحوّل علوم انسانی دانسته و فرمودند این کار اساسی و کار اوّلی است که بایستی انجام بگیرد.

برگرفته از:
1. بیانات در جمع دانشجویان و اساتید دانشگاه صنعتی امیرکبیر، 9/12/1379
2. بیانات در دیدار با جمعی از اعضای انجمن قلم، 8/11/1381
3. پاسخ به نامه جمعی از دانش آموختگان و پژوهشگران حوزه علمیه در مورد کرسی‌های نظریه‌پردازی، 16/11/1381
4. بیانات در دیدار جمعی از اساتید دانشگاه‌ها، 8/8/1382
5. بیانات در دیدار جمعی از مسئولان جهاد دانشگاهی‌، 1/4/1383
6. بیانات‌ در دیدار اساتید و دانشجویان دانشگاه امام صادق (علیه‌السّلام)، 29/10/1384
7. بیانات در دیدار جمعی از بانوان قرآن‌پژوه کشور، 28/7/1388
8. بیانات در دیدار جمعی از نخبگان و برگزیدگان علمی، 13/7/1390
9. دیدار جمعی از مسئولان و دست‌اندرکاران جشنواره‌ی مردمی فیلم عمار با رهبر انقلاب، 1/12/1391