تحریم‌ها همچنان سر جای خود قرار دارد/ توافق ژنو سرعت هسته‌ای ما را متوقف کرد

فواد ایزدی، کارشناس مسائل سیاست‌خارجی و استاد دانشگاه تهران در گفتگویی با خبرنگار سیاست خارجی «خبرگزاری دانشجو»، به سئوالاتی پیرامون موضوع هسته‌ای پاسخ داد.

سوال: ارزیابی کلی شما از توافقات وین و تمدید ضرب الاجل ژنو چیست؟

پاسخ: مقامات همه‌ کشورها مطرح کردند که توافق ژنو تمدید شد، اما همان‌طور که توافق ژنو در راستای منافع ملی ایران نبود، تمدید آن نیز لزوماً به نفع ایران نیست چراکه تمدیدشدن توافق ژنو وضعیت آن را بهتر نمی‌کند و نتیجه تمدید توافقی که از اول مشکل داشته قطعاً به نفع ایران نیست. مشکل اساسی توافق ژنو این است که در آن بصورت یکطرفه بیشتر به دغدغه‌‌های طرف مقابل توجه شده است. جان‌کری پس از مذاکرات لیستی ارائه کرد که شامل مباحث مثبتی بود که توافق ژنو برای آمریکا داشت.

آمریکا به سه دلیل علاقه‌مند به توافق ژنو بود؛ دلیل اول اینکه تحریم‌ها در فضایی قرار گرفته بود که در آستانه فروپاشی بود و چند روز پیش از توافق، کری به صراحت بیان می‌کند که اگر این توافق صورت نگیرد تحریم‌ها سست می‌شود. و از لفظ frail برای تحریم‌ها استفاده کرد که به معنای نحیف شدن است. این نشان می‌دهد که مجموعه کشورهای 1+5 منافع خودشان را در تحریم بیشتر ایران نمی‌دیدند اما باز آمریکایی‌ها توانستند جبهه‌ای ایجاد کنند که این کشورها را بر علیه ایران منسجم کنند. دلیل دوم این است که سرعت پیشرفت برنامه‌‌ هسته‌ای ایران متوقف شد و این توافق ژنو بود که این کار را برای آمریکایی‌ها انجام داد. در این مدت غنی سازی 20 درصد انجام نشد و در خیلی از حوزه‌ها که در دانش هسته‌ای پیشرفت داشتیم متوقف شدیم.

سومین دلیل این است که در این مدت نه تنها ایران پیشرفت هسته‌ای نداشت بلکه به عقب نیز بازگشت و این نیز نکته مهمی بود که جان کری در مصاحبه مطبوعاتی‌اش بدان اشاره کرد. کری در این مصاحبه به صراحت می‌گوید توافق ژنو موفق شد برنامه هسته‌ای ایران را متوقف کند و روال آن را به عقب برگرداند و در حوزه هسته‌ای ایران پس رفت ایجاد کند. در واقع هدف آمریکایی‌ها این بود که اهرم‌های قدرت ایران را با این مذاکرات فیزیکی از دستش بگیرند و پیشرفت سیاسی‌اش را متوقف کنند.

سوالی که خبرنگار شبکه خبر در مصاحبه مطبوعاتی دیروز از کری پرسید که چرا شما در حوزه تحریم‌ها به ایران امتیاز نمی‌دهد و کری در پاسخ گفت در توافق ژنو امتیاز دادیم؛ امتیاز این بود که پول ایران (چهار میلیارد از صد میلیارد) آزاد شد و این امتیازی بود که در نظر گرفته بودیم. در واقع ما تمام دغدغه‌های آن‌ها را در حوزه هسته‌ای جواب دادیم و به ازای آن چهار میلیارد از پول خودمان را به ما برگردانند از این جهت کری می‌گوید که ما امتیاز دادیم. دلیل علاقه آمریکا به توافق ژنو این بود که در این توافق حق غنی‌سازی مشروط ذکر شده بود و درصد آن با نظر طرفین تعیین می‌شد. یکی از دلایلی که موجب شد در مذاکرات پیشرفت نداشته باشیم این است که ما به توافق ژنو را قبول کردیم و راضی شدیم که در حوزه غنی‌سازی به همین درصد تعیین شده اکتفا کنیم.

مشکل دوم توافق ژنو، در حوزه تحریم ها است. تیم مذاکره کننده قبول کرده بود که فقط تحریم‌های هسته ای برداشته شود، ولی ما در حال حاضر می گوییم همه تحریم‌ها باید برداشته شود؛ طرف مقابل هم حاضر به چنین کاری نیست و فقط تمرکز دارد بر روی تحریم های هسته ای و تحریم های بانکی و نفتی در کنگره آمریکا بر کشور ما همچنان باقی است. توافق ژنو طرف مقابل را ملزم نکرده است که در حوزه تحریم ها از خود حرکتی نشان دهد. مشکل سوم توافق ژنو، بحث موشک های ایران و نظامی بود در توافق ژنو موشک های نظامی به قطعنامه سازمان ملل پیوند زده شده است که در آنجا مباحث مرتبط با این فضا آورده شده بود.

دلیل اصلی اینکه چرا ما دیروز به توافق نرسیدیم این است که در توافق ژنو امتیازات را داده بودیم و دغدغه های طرف مقابل را برطرف کرده بودیم و طرف مقابل برای رسیدن به توافق عجله ای نداشت. توافق ژنو مشکلاتی داشت و به خاطر این مشکلات رسیدن به توافق جامع امکان پذیر نبود، بدلیل اینکه تعهداتی در ژنو داده بودیم که در حال حاضر در آن گیر کرده بودیم طرف مقابل هم توافق ژنو را پذیرفته بود و می گفت که باید به نظرات توافق ژنو توجه کرد اما ما در عمل نمی توانستیم این کار را بکنیم. توافق ژنو خیال طرف مقابل را راحت کرده است، در توافق ژنو به همه دغدغه های طرف مقابل توجه شده است اما به دغدغه های ما توجهی نشده بود.

سوال: برای رسیدن به توافق جامعه چه تضمین حقوقی وجود دارد در صورتی که نوشته‌ای انجام نشده است و چه تضمینی وجود دارد که در تاریخ گفته شده این توافق صورت گیرد؟

با توجه به گفتگوهای وین قرار است تا اول ماه مارس دو طرف به یک توافق سیاسی می رسند و تا اول ماه جولای هم قرار است به توافق نهایی برسیم این تاریخی بود که گفته شده است. 24 نوامبر همان سوم آذر دو طرف خواستار توافق بودند اما ایران یک سری خطوط قرمزی دارد که دیگر از این خطوط قرمز نمی تواند عبور کند به هر صورت در توافق ژنو آن قدر ما عقب نشینی کرده ایم که دیگر در عمل نمی توانیم عقب نشینی کنیم. طرف مقابل هم برای خودش یک سری خطوط قرمز دارد که خیلی جلوتر از آن چیزی است که باید باشد و فراتر از خواسته هایش است، حتی فراتر از قراردادهای ام پی تی و بین المللی. غرب خواهان ایجاد تبعیض است بدلیل اینکه همه کشورهای دنیا می توانند یک سری کارها را انجام دهند اما به ایران اجازه نمی دهند، این تبعیضی است که از سوی آمریکایی ها اعمال شده است.

همچنان "تحریم ها سر جای خودش است"، به این نکته باید توجه شود که اگر خطوط قرمز را هم رد کنیم کمابیش تحریم ها وجود دارد و طرف مقابل هیچ نیازی ندارد که بخواهد تحریم ها را بردارد زیرا دلیلی برای برگرداندن تحریم ها ندارد. همواره به دغدغه های طرف مقابل توجه شده است و عجله ای ندارد. اما ما هستیم که باید فعالیت هسته ای و برنامه هسته ای صلح آمیز داشته باشیم اما طرف مقابل سیاستی را اعمال کرده است "سیاست تحریم" که در نگاه خودش جواب داده است چرا باید سیاستی را که جواب داده است "تحریم" را بردارد.

بعضی از دوستان در داخل کشور متاسفانه تصوری در ذهن طرف مقابل ایجاد کردند که این تحریم ها بوده که ایران را به پای میز مذاکره آورده است. در مصاحبه ها و سخنرانی ها بیان کردند، تحریم ها را بردارید تا چرخ زندگی مردم بچرخد. گره زدن چرخ زندگی مردم با مذاکرات خارجی از سوی بعضی از مسئولان در داخل، که تصمیم گرفته شد با دنیا رابطه مان را خوب کنیم؛ اما این دنیا است که با مسئله هسته ای ما مشکل دارد! دنیا چهار کشور(آمریکا، انگلیس، فرانسه و اسرائیل) است؟ خیر . ما بیش از 200 کشور داریم.  بعضی از مسئولان کشور ما این تفکر را پیدا کرده اند که دنیا یعنی آمریکا، دنیا یعنی کدخدا! بنابراین پای میز مذاکره افرادی که این تفکر را دارند مشخص نیست که چه قدر بتوانند به حقوق کشور توجه کنند.

سوال: در توافق ژنو قید شده بود در یک سالی که طرفین به یک توافق برسند، بعد از یک سال به توافق جامع رسیده شود که این امکان پذیر نشد آیا از نظر حقوقی تمدید مذاکرات ایراد ندارد و ضرب الاجلی که تا اسفند ماه و مرحله دوم آن در تابستان است، آیا آخرین مراحل مذاکرات است و تضمینی وجود دارد که به مراحل بعدی و بعدی موکول نشود؟

پاسخ: در گفتگوی پایانی جان کری گفت که ما پیرامون توافق ژنو زندگی می کنیم. یعنی با توافق ژنو کار را ادامه می دهیم که این برخلاف متن توافق نامه است. در نهایت هفت کشور دوباره آمدند و همین روش را ادامه دادند که این از نظر حقوقی قاعدتا نباید مشکل خاصی داشته باشد چون توافق ژنو بین هفت کشور بوده و در حال حاضر این هفت کشور به توافق رسیده اند که این روند ادامه پیدا کند. نقض جمله در توافق ژنو مشخص است ولی تمام اعضا با این موضوع مشکلی نداشتند چراکه آمریکایی ها بسیار هنرمندانه در بازی با این مباحث، امکان تمدید را  بوجود آوردند.

سوال: آیا توافق نامه ژنو منع قانونی داشته است؟

پاسخ: منع قانونی نبوده است. توافق ژنو بین هفت کشور صورت گرفته است و در نهایت قانونی نبوده است که بخواهد نقض شود. توافقی نقض شد که هر هفت کشور راضی بودند نقض شود و آمریکایی ها این هنر را دارند که پس فردا اگر خلاف توافق ژنو عملی انجام دهند خواهند گفت که توافق ژنو یک ساله بوده است.

 سوال: ‌سوالی دیگری هم که مطرح است این است که آیا توافق اخیر که انجام شده مکتوب بوده و اینکه این هفت کشور تحت توافق ژنو همین مسیر را خواهند رفت یا خیر یعنی اینکه مکتوب شده است؟

پاسخ: اگر در جلسه فقط صحبتی شده باشد، دست آمریکایی ها باز خواهد بود برای نقض در مفادی که در توافق ژنو آمده است، که همین توافق ژنو را نیز آمریکایی ها بارها نقض کرده اند.

سوال: در اذهان عمومی سوالی مطرح است که آیا ایران راهی جز قبول تمدید مذاکرات داشته یا خیر؟ آیا رسانه های غربی موجی راه انداخته اند که مذاکرات تمدید شود و از این طرف مسئولین خود ما اصرار داشتند که اگر به نتیجه نرسیدیم به سمت تمدید مذاکرات برویم و این موج را نیز در ایران شاهد بودیم و این مقابله را می دیدیم که افکار عمومی تحت فشار بودند و راهی جز این نداشته اند.

پاسخ: دوستان نباید توافق ژنو را انجام می‌دادند چراکه مشکلاتی که در حال حاضر ما داریم به خاطر ضعیف بودن توافق ژنو است؛ اما حالا توافق ژنو انجام شده و از آن طرف دوستان نباید در مصاحبه های مطبوعاتی اعلام کنند که توافق انجام می شود و از سوی دیگر شاهد هستیم که از اوباما می پرسند که توافق صورت می گیرد یا خیر می گوید که 50-50 است. اما بعضی از مسئولین کشور گفتند که قطعا توافق صورت می گیرد. این کار فشار را برروی سیستم ایجاد می کند. طرف مقابل سیستم ما را رصد می کند و احساس می کنند که با توجه به قولی که فلان مسئول ارشد ما داده است در حال حاضر زمان گرفتن امتیاز است؛ اما آن امتیاز را نمی توانند بگیرند و بعد هم توافق نمی شود و شکست می خورند.

در این مقطع زمانی نیاز است کسانی که در دولت یازدهم هستند به نوع ادبیاتی که استفاده می کنند بازبینی داشته باشند حداقل از طرف مقابل یاد بگیرند. طرف مقابل این ذهنیت را ایجاد می کند توافق نکردن بهتر از توافق بد است، برای ما هم همین طور است ما هم به این نظر رسیدیم که توافق نکردن بهتر از توافق بد است. زمانی که شما پوستر چاپ کردید که در آن هر توافقی بهتر از عدم توافق است. چه ذهنیتی را در طرف مقابل ایجاد می کند؟ این ذهنیت را ایجاد می‌کند که شما آن قدر نیاز به توافق دارید که حاضر هستید هر چیزی را  امضا کنید و سپس آن امضا صورت نمی گیرد و بعد هم شکست می خوریم.

گره زدن معیشت مردم به مسائل هسته ای و مساوی دانستن آسیب ها و علاقه بیش از حد به رسیدن توافق و بعد هم پیش بینی که حتما توافق می شود؛ جملاتی است که دوستان باید از آن خودداری کنند. اما متأسفانه هر دفعه که سخنرانی صورت می گیرد ما شاهد این جملات و صحبت های متفاوت و مکرر از سوی برخی از مسئولین کشور هستیم.

سوال: در حین مذاکرات اخیر "تفاهم سیاسی" مطرح شد. تفاهم‌نامه سیاسی اولین باری است که مطرح می شود این تفاهم نامه چه کمکی به توافق جامع می کند؟

 پاسخ:‌ در برخی از حوزه‌ها توافق وجود دارد، یک سری هم توافق در کلیات وجود دارد. بحث این است که ما برای مباحثی که در کلیات توافق شده است یک متن تولید کرده و توافق را اعلام کنیم و بعد برویم روی جزئیات و مشکلاتی که وجود دارد و در چند ماه آینده وقت بگذاریم که این جزئیات را حل کنیم.

پاسخ: اختلافاتی که بر سر غنی‌سازی و یا لغو زمان بندی تحریم ها وجود دارد، جزو کلیات است؟

پاسخ: در ادبیات دوستان شاهد این جمله هستیم که خیلی پیشرفت داشته‌ایم و خیلی به توافقات نزدیک شده‌ایم منتهی خیلی زمان محدود بوده و نیاز به زمان داریم اما این ادبیات را دوستان تولید کرده اند که در دو مرحله مذاکرات می تواند تأثیرگذار باشد که در مقابل هم می تواند نباشد.

سوال: در مورد فضای که ایران از مذاکرات به صورت مثبت ارائه می کند تضادی با طرف مقابل وجود دارد. ذهنیت طرف مقابل متفاوت است. این مسئله را چگونه ارزیابی می کنید؟

پاسخ: مشکل دیگری که در کشور ما از سوی مسئولین دولتی مشاهده می شود این است که مسئولین در مذاکرات خارجی نیم نگاهی به مباحث داخلی و رقابت های داخل کشور دارند. نگاه به مسائل جناحی و سیاسی داخل کشور در مذاکرات خارجی سم است؛ مسئولین ما سختشان است همان طور که جان کری صحبت کرده است صحبت کنند چراکه سرمایه گذاری آبرویی در مذاکرات داشته اند. تقریبا سه هفته پیش مقام ارشد کشور در مصاحبه مطبوعاتی گفت حتما توافق انجام می شود اما بعد از سه هفته طرف مقابل عنوان می کند که خیلی در مذاکرات پیشرفت نداشتیم و مشکلات زیاد داریم. اتفاقات که در نوع گفتمان یکی از طرفین انجام می شود مربوط به حرف های گذشته این افراد است.

سوال: جان کری در انتهای نشست در مورد تحریم ها گفت باید ببینیم کنگره آمریکا علیه ایران تحریم جدیدی وضع می کنند یا خیر. در یکسال گذشته در توافقنامه ژنو قرار بود تحریم جدید نشویم اما پنج دور تحریم شدیم. آیا احتمال دارد که در این هفت ماه نیز برای مذاکرات بعدی تحریم  جدید شویم؟

پاسخ: بله. نقض توافق ژنو از طرف مقابل بارها  انجام شده و متأسفانه دوستان ما در دولت اعتراض جدی به این مسئله نداشتند. وزارت خارجه روسیه نسبت به تحریم های جدید علیه ایران بیشتر از وزارت خارجه خود ما عکس العمل نشان داده است.