قیمت‌گذاری پلکانی نرخ خوراک گاز، کلید توسعه زنجیره ارزش در پتروشیمی‌های گازی

به گزارش گروه اقتصادی «خبرگزاری دانشجو»، شبکه کانون های تفکر ایران (ایتان) با انتشار یادداشتی تحلیلی به بررسی وضعیت بازار جهانی محصولات پتروشیمی های گازی با تاکید بر متانول پرداخته است و با توجه به همین موضوع، راهکاری برای قیمت گذاری بلندمدت خوراک گاز واحدهای پتروشیمی ارائه داده است. در بخشی از این گزارش آمده است: بازار جهانی محصولات پتروشیمی های گازی مانند متانول هم اکنون و در سال های آتی نیز با مازاد ظرفیت تولید قابل توجهی مواجه خواهند بود که امکان فروش این محصولات در بازار جهانی را برای کشورمان مبهم می نماید. در نتیجه، توقف و تعدیل در میزان افزایش ظرفیت تولید برخی از محصولات پتروشیمی در کشور برای طرح های با پیشرفت فیزیکی اندک ضرورتی انکارناپذیر است. از آنجا که عامل ناهمگونی بوجود آمده در توسعه صنعت پتروشیمی کشور، ارزانفروشی گاز است، بنابراین پیشنهاد می شود مطابق با هزینه-فرصت های کشور در زمینه گاز، قیمت خوراک گاز بر اساس کف قیمتی ۱۳ سنت مربوط به سال ۹۳ اعمال شود و روند اصلاح بصورت پلکانی تا سقف قیمتی گاز مطابق با سناریوهای مختلف اجرا شود.

متن کامل این یادداشت تحلیلی از اینجا قابل دانلود است و متن چکیده تفصیلی این گزارش در ادامه آمده است.

قیمت گذاری  پلکانی نرخ خوراک گاز، کلید توسعه زنجیره ارزش در پتروشیمی های گازی

۱.    مقدمه

بررسی روند صادرات محصولات پتروشیمی در سال های اخیر نشان می دهد که در حال حاضر بیش از ۶۰% محصولات پتروشیمی نظیر اوره و متانول به صورت خام صادر می‌شود. لذا وضعیت کنونی پتروشیمی‌های داخلی و طرح‌های توسعه‌ای پتروشیمی نشان‌دهنده آن است که صنعت پتروشیمی ایران به یک فروشنده مواد خام پتروشیمی در جهان تبدیل شده است. همچنین با استناد به گزارش شماره ۱۳۶۶۱ مرکز پژوهش های مجلس، ارزش هر تن کالای پتروشیمیایی صادراتی کشور در سال ۹۱ حدود ۷۵۴ دلار و معادل ۳۰% ارزش واردات همین گروه بوده است ، که عامل اصلی این تفاوت فاحش را باید در سهم بسیار بالای تولیدات بالادستی بر پایه گاز در سبد محصولات این صنعت برشمرد. برای اصلاح این روند، باید به بررسی روند افزایش ظرفیت توسعه صنعت پتروشیمی در سال های آتی پرداخت.

ظرفیت فعلی تولید محصولات پتروشیمی کشور ۶۰ میلیون تن در سال است و قرار است با تکمیل طرح های در دست ساخت به زودی به ۱۰۰ میلیون تن در سال برسد. بخش عمده این طرح ها، به تولید متانول به عنوان یکی از محصولات بالادستی یا خام پتروشیمی اختصاص دارد که بر پایه خوراک گاز طبیعی تولید می شود. مطابق با گزارش شرکت ملی صنایع پتروشیمی، ظرفیت فعلی تولید این محصول در کشور ۵ میلیون تن در سال است که بیش از ۹۵% آن صادر می شود. قرار است با تکمیل پروژه های در دست ساخت متانول های هفتم تا شانزدهم، ظرفیت تولید متانول کشور تا پنج سال آینده به ۲۴ میلیون تن برسد. همچنین با راه اندازی طرح های متانولی شرکت توسعه نگر مکران که در سواحل دریای عمان در دست پیگیری است، به میزان ۱۰.۵ میلیون تن دیگر به ظرفیت تولید این محصول در کشور اضافه می شود و مجموعاً ظرفیت تولید متانول کشور به حدود ۳۴.۵ میلیون تن در سال خواهد رسید. حال با توجه به صادراتی بودن متانول، لازم است تا وضعیت عرضه و تقاضای جهانی این محصول را مورد بررسی قرار گیرد.

۲.    نگاهی به وضعیت بازار عرضه و تقاضای جهانی متانول تا سال ۲۰۲۳

بررسی های مؤسسه IHS  نشان می دهد که وضعیت عرضه و تقاضای متانول در سطح جهان از سال های ۲۰۰۸ با روند افزایشی همراه بوده است، بگونه ای که همواره مازاد ظرفیت تولید مازاد متانول در جهان وجود داشته است. بر اساس این گزارش در سال ۲۰۱۳ میلادی ظرفیت تولید سالیانه متانول ۹۸ میلیون تن و میزان مصرف آن برابر با ۵۹.۵ میلیون تن بوده است، بنابراین ظرفیت خالی تولید این محصول در جهان برابر با ۳۸.۵ میلیون تن در سال است. بررسی های انجام شده توسط این مؤسسه نشان می دهد که میزان تولید و مصرف متانول در جهان تا سال ۲۰۲۳ بگونه ای خواهد شد که ظرفیت خالی تولید این محصول در جهان مطابق نمودار ۱ برابر با ۳۶.۲ میلیون تن در سال خواهد شد. طبق این گزارش میزان تولید متانول ایران در سال ۲۰۲۳ برابر با ۸.۸ میلیون تن در سال پیش بینی شده است و این در حالی است که این برآورد با میزان تولید طرح های متانولی در حال پیگیری کنونی اختلاف دارد و تقریباً معادل با ۲۵% ظرفیت تولید متانول کشور است. بنابراین در صورت افزایش ظرفیت تولید سالیانه متانول ایران به رقم ۳۴.۷ میلیون تن تا سال ۲۰۲۳، میزان ظرفیت خالی تولید این محصول به بیش از ۶۰ میلیون تن در سال خواهد رسید.

 
نمودار ۱. وضعیت تولید و مصرف متانول در جهان از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۲۳ (میلیون تن در سال)

همچنین وضعیت ظرفیت خالی در پتروشیمی های متانولی دنیا مطابق نمودار ۲ نشان می دهد که کشورهای اروپایی، ایالات متحده آمریکا و کشورهای شرق آسیا علیرغم ظرفیت تولید و همچنین مصرف بالای متانول، با اطمینان از تلاش کشورهای خاورمیانه برای افزایش ظرفیت تولید این محصول، بخش زیادی از نیاز خود را به کمک واردات از این کشورها تأمین نموده اند.

 
نمودار ۲- وضعیت متانول جهان و ایران در سال ۲۰۱۳ بر اساس گزارش مؤسسه HIS (میلیون تن در سال)

بنابراین با توجه به مازاد قابل توجه متانول در بازارهای دنیا (با صرفنظر نسبی از برنامه های افزایش ظرفیت تولید متانول ایران ) و همچنین رشد اندک تقاضای مصرف برای وارد کنندگان اصلی جهان مانند چین، افزایش ظرفیت تولید سالیانه متانول ایران به ۳۴.۷ میلیون تن باعث کاهش شدید قیمتی این محصول در جهان می شود و یا حتی احتمال دارد ایران برای فروش متانول خود در بازارهای جهانی با مشکلات جدی مواجه شود. در نتیجه، امید بستن به بازارهایی مانند چین، توجیه فنی و اقتصادی ندارد و لازم است در شرایط فعلی به صورت جدی به فکر تعدیل در میزان افزایش ظرفیت تولید متانول کشور برای طرح های با پیشرفت فیزیکی اندک و همچنین تکمیل زنجیره ارزش متانول برای سایر طرح ها و استفاده از محصولات آن بود. 

۳.    مقایسه زنجیره ارزش متانول در ایران و جهان

بررسی های صورت گرفته نشان می دهد که کمتر از ۵% متانول تولیدی کشور در داخل مصرف شده و تبدیل به اسیداستیک و MTBE می شود. همچنین اظهارات مدیران ارشد شرکت ملی صنایع پتروشیمی نیز نشان می دهد که برنامه کشور برای توسعه زنجیره ارزش متانول، تبدیل این محصول به پروپیلن (MTP) است. این در حالی است که مطابق با نمودار ۴، تمرکز زنجیره ارزش متانول دنیا در سال ۲۰۱۳ بر روی محصولات فرمالدهید، دی متیل اتر، اسیداستیک و MTBE بوده است، در صورتی که پروپیلن (MTP) سهمی کمتر از ۲% دارد. بررسی های موسسه IHS نشان می دهد که این زنجیره تا سال ۲۰۲۳ بگونه ای دنبال می شود که سهم MTP همچنان پایین خواهد بود. نکته قابل تأمل برای تکمیل زنجیره ارزش متانول از طریق MTP این است که صرفاً کشور چین در جهان این زنجیره را دنبال می کند و هیچ کشور دیگری به دنبال تولید پروپیلن از متانول نیست و حتی تا سال ۲۰۲۳ هم برنامه ای برای انجام این کار ندارد. کشور چین نیز با متانول تولیدی از خوراک ذغال سنگ به سراغ این زنجیره ارزش رفته است.

سال ۲۰۲۳	سال ۲۰۱۳

      
نمودار ۴. وضعیت زنجیره ارزش متانول در جهان برای سال های ۲۰۱۳ و ۲۰۲۳

بنابراین حرکت کشورمان به سمت MTP با توجه به سیاست های تکمیل زنجیره ارزش در دنیا و همچنین نوظهور بودن تجربه چین از سال ۲۰۱۱ در این زمینه و آن هم از طریق ذغال سنگ، به لحاظ اقتصادی و فنی ریسک بالایی دارد؛ بخصوص آنکه نگاه مثبتی نسبت به فناوری چینی نیز در صنعت پتروشیمی ایران وجود ندارد. بنابراین لازم است به جای حرکت به سمت MTP، زنجیره ارزش متانول را به سمت محصولات ارزشمندتر و کم  ریسک تری مانند فرمالدهید، دی متیل اتر و اسیداستیک راهبری نمود. 

۴.    جمع بندی و پیشنهاد

عامل اصلی و تشدید کننده توسعه نامتوازن در صنعت پتروشیمی و تبدیل صنعت پتروشیمی ایران به فروشنده بزرگ مواد خام در جهان، ارزان فروشی گاز است. این در حالی است که براساس پیش بینی های مراکز معتبر بین المللی مانند IHS، بازار جهانی محصولات پتروشیمی های گازی مانند متانول هم اکنون و در سال های آتی نیز با مازاد ظرفیت تولید قابل توجهی مواجه خواهند بود که امکان فروش این محصولات در بازار جهانی را برای کشورمان مبهم می نماید. در نتیجه، تعدیل در میزان افزایش ظرفیت تولید برخی از این محصولات در کشور برای طرح های با پیشرفت فیزیکی اندک و همچنین تکمیل زنجیره ارزش این محصولات برای سایر طرح ها، ضرورتی انکارناپذیر است. بنابراین از آنجا که وجود چشم انداز روشن برای سرمایه گذاری و کاهش ریسک با تعیین یک سازوکار بلندمدت برای نرخ خوراک گاز پتروشیمی ها امری معقول است، بنابراین پیشنهاد می شود مطابق با هزینه-فرصت های کشور در زمینه گاز، قیمت بر اساس کف قیمتی ۱۳ سنت مربوط به سال ۹۳ اعمال شود و روند اصلاح پلکانی تا سقف قیمتی گاز، بر مبنای نسبت معقولی از قیمت گاز صادراتی ایران (حداقل ۷۰%) ادامه داشته باشد. روند اصلاح پلکانی با دو سناریو که در ادامه به آن ها اشاره می‌شود، قابل اجرا است.

الف) سناریو اول: اصلاح پلکانی بدون توسعه زنجیره ارزش

در این سناریو برای پتروشیمی های متانولی که اقدام به توسعه زنجیره و توسعه صنایع پائین دستی خود نمی-کنند، قیمت گاز بر اساس یک روند پلکانی اصلاح شود، بگونه ای که میتوان مبنای ۱۰ ساله برای افزایش تدریجی قیمت گاز را بدین صورت در نظر گرفت که در سال های ابتدایی این دوره، شدت افزایش قیمت گاز نسبت به سال های انتهایی این دوره کمتر باشد و بیشترین افزایش های قیمتی در سال های انتهایی اتفاق بیفتد تا فرصت تنفس اولیه ای هم برای پتروشیمی ها، به حساب آید.

ب) سناریو دوم: اصلاح پلکانی با تکمیل و توسعه زنجیره ارزش

همانند سناریو اول روند اصلاح اعمال می شود، با این تفاوت که اینگونه پتروشیمی ها هر زمانی که اقدام به تکمیل زنجیره ارزش خود کنند، در مدت زمان معقول برای اجرائی شدن طرح توسعه زنجیره ارزش (مثلاً سه سال)، خوراک را با قیمت ثابتی دریافت می کنند؛ یعنی روند اصلاح پلکانی در طول مدت زمان معقول برای اجرائی شدن طرح توسعه زنجیره ارزش، متوقف می ماند و پس از تکمیل و تولید محصولات موجود در زنجیره خود، مجدداً اصلاح پلکانی ادامه می یابد.