بازی آب منطقه‌ای البرز با جان مردم / کاهش حریم طالقان رود به نفع گردشگری به ضرر طبیعت

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو- اعظم ذوالفقاری منظری؛ اقلیم ایران از دیرباز خشک و نیمه خشک بوده و دشت‌های این سرزمین پهناور را بارش‌ها و سیلاب‌ها سیراب می‌کردند. این روز‌ها هم که کارشناسان نظرات متعددی درباره تغییرات اقلیمی ارائه می‌کنند، تقریبا همه بر این قول متفق هستند که هوای ایران گرم‌تر می‌شود و باید انتظار هوای خشک‌تر هم داشته باشیم؛ اما همه هشدار می‌دهند که هیچ نشانه‌ای مبنی بر کم شدن سیلاب‌ها وجود ندارد که حتی ممکن است در سال‌های آینده بازهم با وقوع سیلاب‌هایی مانند نوروز امسال مواجه شویم.

از طرف دیگر بخش مهمی از دلایل ویرانگری این سیل‌ها را باید در عوامل انسانی جستجو کنیم؛ قطع بی رویه درختان، از بین بردن مراتع و پوشش‌های گیاهی و ساخت مسکن یا راه‌ها در مسیر سیلاب در وقایع اخیر ایران باعث شدند انسان‌ها کشته شوند و خانه‌ها در گل و لای فرو روند.

ساخت و ساز در مسیر سیلاب ها، با توجه به اینکه سال هاست کشور درگیر خشکسالی است، امری عادی تلقی شده است و حتی در گذر از روستا‌های کوچک هم می‌توانید ببینید که مردم بخش‌هایی از مسیر سیلاب را برای ساخت منازل جدید اشغال کرده اند.

یکی از مناطقی که مسیر رودخانه‌ای که حالا کم آب شده، برای ساخت و ساز اشغال شده، حاشیه رود طالقان است. چند روز گذشته اخباری از سرریز شدن سد طالقان به گوش رسید؛ با اینکه این سرریز آب کنترل شده بود و خطری روستا‌های حاشیه این رود را تهدید نکرد، اما الگو‌های بارشی که در روز‌های آینده از سوی نهاد‌های هواشناسی ارائه می‌شود، احتمال می‌دهند که سیلاب دوباره راه بیفتد و اینکه کدام مناطق درگیر این مساله خواهند شد، آنقدر‌ها هم قابل پیش بینی نیست.

 

 

خرداد سال گذشته، شرکت آب منطقه‌ای البرز طی جلسه‌ای با اعضای شورای اسلامی شهر طالقان دستورالعمل اصلاحی حرایم رودخانه‌ها و حریم مخزن سد طالقان را ابلاغ کرد که با استقبال اعضای شورای اسلامی شهر طالقان مواجه شد؛ چون از این طریق امکان توسعه ساخت و ساز اطراف این رودخانه به اعضای شورای اسلامی شهر این امکان را می‌دهد که در حوزه گردشگری سرمایه گذاری کنند.

براساس دستورالعمل اصلاحی حرایم رودخانه‌ها و حریم مخزن سد طالقان، امکان احداث مسکن روستایی در حریم کیفی سوم، یعنی ۶۵ متر ایجاد شده است. قبلا حریم کیفی به صورت مقطوع ۱۵۰ متر از حد بستر به بعد بود و به همین دلیل بسیاری از اقدامات در حوزه ساخت و ساز در حریم ۱۵۰ متری غیرقانونی بود، اما اکنون حریم رودخانه ۱۳۰ متر کاهش یافته است.

البته نکته قابل توجه این است که وزارت نیرو، در ۱۱ آبان ۷۹، آیین نامه مربوط به بستر و حریم رودخانه ها، انهار، مسیل ها، مرداب ها، برکه‌های طبیعی و شبکه‌های آب رسانی، آبیاری و زه کشی را ابلاغ کرده و براساس آن حریم کیفی برای رودخانه‌ها مقطوعا ۱۵۰ متر است و سیاهه رودخانه باید توسط سازمان‌های آب منطقه‌ای تعیین و به مردم اطلاع رسانی شود.

 

 

از طرف دیگر در ۲۳ تیر سال ۹۴، شورای عالی شهرسازی و معماری طی مصوبه‌ای اعلام کرد که بنیاد مسکن انقلاب اسلامی باید طرح امکان سنجی و مکان یابی انتقال روستا‌های حریم رودخانه و دریاچه سد طالقان را در دستور کار قرار دهد و همه طرح‌ها و پروژه‌های توسعه‌ای در حوزه آبخیز این دریاچه، اعم از طرح‌های در دست اجرا یا در مرحله مطالعه، مانند توسه شبکه راه‌ها یا مناطق نمونه گردشگری، مورد ارزیابی زیست محیطی قرار گیرند و گزارش آن جهت بازبینی طرح‌های مذکور به مراجع تصویب کننده ارائه شود.

همچنین این شورا، وزارت راه و شهرسازی را مکلف کرده تا سطح و مقیاس عملکرد توسعه شبکه راه‌ها در سطح حوزه آبخیز را با توجه به تأثیرات حساس آن در ابعاد ملی بر کل منطقه مورد بازنگری قرار دهد.

البته شورای عالی شهرسازی و معماری بر بازبینی سریع مصوبه دولت با رویکرد تغییر سطح عملکرد ملی و منطقه‌ای در منطقه نمونه گردشگری طالقان به سطح ملی و تجدید نظر در محل استقرار آن توسط سازمان میراث فرهنگی تأکید کرده است.

در میانه این ساخت و سازها، احداث جاده گردشگری طالقان نیز می‌تواند در کنار همه مزایایی که مسئولان برای آن برمی شمارند، دردسر‌هایی برای مردم داشته باشد. این جاده که مسیر دسترسی بین طالقان و هشتگرد را کوتاه‌تر می‌کند، از دل کوهستان می‌گذرد و بناست برای ایجاد منطقه گردشگری در این منطقه اثرگذار باشد.

 

علی سلاجقه، عضو هیات علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران معقتد است این شرایط در واقع بازی با جان مردم است و علاوه بر آن باعث می‌شود اثرات فرسایشی بر خاک منطقه طالقان رود می‌گذارد.

سلاجقه در گفتگو با خبرنگار ما می‌گوید: طالقان رود در منطقه‌ای کوهستانی واقع شده و حریم آن، همان محدوده‌ای است که وزارت نیرو تعیین و ابلاغ کرده است.

وی می‌گوید: تغییرات در حریم رود نباید کیلویی باشد؛ حتی اگر وزارت نیرو به شرکت‌های آب منطقه‌ای اختیاراتی داده باشد، باز هم این تغییرات باید براساس خاستگاه منطقه، جنس زمین و توپوگرافی آن باید صورت گیرد.

به گفته این استاد دانشگاه جنس سنگ منطقه طالقان «مارن» است و این املاح این سنگ بیش از ۵۰ درصد رسوبات سد سفیدرود را تأمین می‌کند.

وی توضیح می‌دهد: حوزه آبخیر طالقان رود ۱۲۰ هزار هکتار است و حوزه آبخیز سد سفید رود پنج میلیون هکتار و این منطقه ۱۲۰ هکتاری بیش از ۵۰ درصد رسوبات آن را تأمین می‌کند. این یعنی املاح سنگ‌های مارنی بسیار بالا است و با بالاآمدن آب دریاچه طالقان، همه دامنه‌های مشرف به دریاچه خیس می‌خورند و به سادگی داخل دریاچه سرازیر می‌شوند.

 

براساس این تحلیل، خاک اطراف دریاچه و رود طالقان بسیار آسیب پذیر است و هر گونه تغییر در حریم رود می‌تواند خسارت‌های زیادی را به باغات و مسکن‌ها وارد کند.

اما سلاجقه ابعاد این تخریب را بسیار بزرگتر از آسیب‌های کشاورزی و مسکونی می‌داند و می‌گوید: موضوع این است که تغییر در این اقلیم، باعث می‌شود به لحاظ ژئومورفولوژی فرسایش اتفاق بیفتد و تغییرات اقلیمی ایجاد شود.

وی ادامه می‌دهد: از طرف دیگر طالقان رود در منطقه کوهستانی قرار گرفته و، چون عرض دره‌ها کم است، عمق آب خیلی سریع بالا می‌آید و پهنه بسیار وسیع تری را دربرمی گیرد و اثرات تخریبی آن می‌تواند بسیار بیشتر از دیگر مناطق باشد.

براساس گفته‌های این عضو هیات علمی دانشگاه تهران، خطر در کمین حوزه آبخیز طالقان رود است؛ بارندگی‌های آینده می‌تواند خطرات جبران ناپذیری را برای مردم و حتی زمین این منطقه ایجاد کند.

تبدیل منطقه طالقان به منطقه‌ای گردشگری اگر بدون توجه به این نکات زمین شناسی و محیط زیستی صورت گرفته باشد، می‌تواند اثرات تخریبی زیادی داشته باشد. شاید برخی سرمایه گذاران در کوتاه مدت بتوانند با تبدیل اطراف طالقان رود به منطقه گردشگری، سود‌های بسیاری به جیب بزنند، اما اثرات تخریبی این اقدامات دامن گیر آیندگان خواهد شد.