به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، نگاهی به عملکرد دولت در هدایت و کنترل اقتصاد کشور نشان می‌دهد طی سال‌های اخیر سیاست‌های مبتنی‌بر مصرف و واردات بر سیاست افزایش تولید و اشتغالزایی داخلی غلبه کرده است. به‌عبارت دیگر، با وجود اینکه دولت همواره شعار رونق تولید و حمایت از کالا‌های تولید داخل را سر داده، اما واقعیت اقتصاد کشور غیر از آنچه را ادعای دولت است نشان می‌دهد. متاسفانه این رفتار دولت را می‌توان به تمامی حوزه‌های صنعت و تولید در کشور تعمیم داد و مصداق بارز آن را در رکود، ورشکستگی، تعطیلی و به‌طور کلی کاهش تولید محصولات داخلی در کشور مشاهده کرد. آنچه قرار است در این گزارش به‌عنوان نمونه‌ای از سیاست‌های به‌ظاهر حامی تولید، اما به‌واقع ضدتولید دولت مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد، محصول باارزشی به‌نام چای است؛ محصولی که تولیدکنندگان ایرانی را در زمره تولیدکنندگان برتر دنیا قرار داده است، اما طی سال‌های اخیر ظرفیت‌های موجود در صنعت چای به دلایلی که در این گزارش مورد بررسی قرار گرفته، با سیاستگذاری‌های نادرست دولت مغفول مانده است. همین امر موجب شده بازار فروش این محصول نابسامان و انواع چای به‌ویژه چای خارجی با قیمت‌های نجومی در بازار عرضه شود.
رشد ۱۱۱ درصدی قیمت چای در بازار
خبرگزاری «ایسنا» دیروز در گزارشی از وضعیت بازار چای تهران نوشت: «قیمت چای ایرانی و خارجی از کیلویی ۳۰ هزار تومان تا ۱۲۰ هزار تومان متفاوت است. این فاصله چهاربرابری نرخ‌ها در حالی اتفاق افتاده که بسیاری از فروشندگان چای، قیمت‌های بالای خود را روی محصول درج نمی‌کنند و درواقع هرجور دل‌شان بخواهد، آن را می‌فروشند! در هفته‌های گذشته قیمت چای خارجی در بازار افزایش یافت که به گفته حبیب جهان‌ساز، رئیس سازمان چای کشور حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی واردات این محصول دلیل افزایش قیمت آن بوده است. در حال حاضر قیمت هر کیلوگرم چای ایرانی در بازار تهران از حدود ۳۰ هزار تومان تا کیلویی ۶۰ هزار تومان متفاوت است و قیمت چای خارجی هم از کیلویی ۵۰ هزار تومان شروع می‌شود و تا ۱۲۰ هزار تومان نیز در بازار چای تهران فروخته می‌شود.» این در حالی است که گفته می‌شود بسیاری از واحد‌های صنفی فروشنده چای در بورس چای تهران واقع در خیابان مولوی، روی محصولاتی که قیمت‌های بالاتر از ۱۰۰ هزار تومان دارد، اتیکت قیمت نمی‌گذارند.
این اعداد و ارقام در حالی عنوان شده که کاوه زرگران، دبیرکل کانون صنایع غذایی ایران معتقد است بخش عمده مردم ایران تمایل بیشتری به مصرف چای‌های خارجی دارند، اما از زمانی که اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی در پایان فروردین‌ماه برای واردات چای حذف شد، افزایش سه‌برابری قیمت چای دور از تصور نبود. به‌عبارت دیگر، با حذف ارز دولتی واردکنندگان ناچارند که این کالا‌ها را با ارز نیمایی یا آزاد تامین و وارد کشور کنند که با توجه به فاصله قیمت ارز آزاد نسبت به ارز دولتی، به‌نظر می‌رسد افزایش سه‌برابری قیمت چای خارجی منطقی است.
در آمار بانک مرکزی که تا پایان سال گذشته به‌صورت ماهانه از متوسط قیمت خرده‌فروشی برخی مواد خوراکی در تهران منتشر می‌شد، قیمت یک بسته چای ۵۰۰ گرمی خارجی در مردادماه سال ۹۷ را ۲۸ هزار و ۱۵۰ تومان ذکر کرده، این در حالی است که یک بسته چای ۵۰۰ گرمی خارجی در فروشگاه‌های شهروند یا رفاه، ۱۲ مرداد با قیمت ۵۹ هزار و ۵۰۰ تومان عرضه شده است. به‌عبارت دیگر، قیمت یک بسته چای ۵۰۰ گرمی در مردادماه امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته، ۱۱۱ درصد رشد داشته است.
گرانی چای؛ نتیجه حذف ارز دولتی
پس از آنکه در فروردین‌ماه سال ۹۷ نرخ ارز به‌صورت دستوری ۴۲۰۰ تومان اعلام شد، برخی اقلام و کالا‌های اساسی مشمول دریافت ارز دولتی شد. چای نیز به‌عنوان یکی از پرمصرف‌ترین کالا‌های موجود در سبد خانوار و همچنین به‌دلیل عدم تامین چای مورد نیاز از طریق تولید داخل، در زمره کالا‌های دریافت‌کننده ارز ۴۲۰۰ تومانی قرار گرفت. این روند تا اواخر فروردین‌ماه سال جاری ادامه داشت تا اینکه وزارت صنعت، معدن و تجارت در اردیبهشت‌ماه، اختصاص ارز دولتی برای واردات چای را متوقف کرد. توقف واردات چای با ارز دولتی و واردات این کالا با ارز نیمایی، موجب افزایش قیمت چای در بازار داخل شد. نکته قابل‌توجه اینکه پیش از حذف ارز دولتی برای واردات چای، برخی واردکنندگان چای خارجی را با ارز ۴۲۰۰ تومانی وارد کشور کرده، اما به نرخ دلار ۱۲ هزار تومانی در بازار توزیع می‌کردند. درواقع تخصیص ارز دولتی باعث شد به‌جای توزیع کالای ارزان بین مردم، عده‌ای زمینه را برای کسب سود‌های کلان فراهم دیده و از این رهگذر سود‌های فراوانی کسب کنند. این اتفاقات نشان می‌دهد دولت نه با اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی و نه با حذف آن نتوانست قیمت این کالا را در بازار داخل کشور تنظیم کند.
واردات اجتناب‌ناپذیر است
ذکر یک نکته در زمینه صنعت چای کشور، واردات و نیاز داخلی ضروری است و آن اینکه در شرایطی که تولید داخل کفاف نیاز بازار را نمی‌دهد، واردات امری اجتناب‌ناپذیر است؛ اما واردات چای می‌تواند دو پیامد مثبت و منفی به‌همراه داشته باشد. دستاورد مثبت واردات چای می‌تواند این باشد که تولیدکننده را به افزایش کیفیت محصول خود ترغیب کند تا محصول تولیدی قابلیت رقابت با محصولات خارجی را داشته باشد، اما از سوی دیگر واردات چای می‌تواند تولیدات داخلی را از گردونه خارج کند و بازار به‌طور کل در اختیار خارجی‌ها قرار گیرد. این اتفاق با توجه به تمایل ایرانی‌ها به مصرف چای خارجی، خطر کمرنگ‌شدن تولید چای ایرانی را تقویت می‌کند.
برای جلوگیری از این پیشامد، کارشناسان صنعت چای معتقدند در وهله نخست باید حجم زمین‌های زیرکشت چای افزایش یابد، اما به‌دلیل مقرون‌به‌صرفه نبودن این اقدام، اکنون باغات چای به‌جای توسعه و گسترش از بین رفته و به ویلا تبدیل می‌شود. در مواردی نیز فعالیت‌های سودده دیگری در باغات چای انجام می‌شود.
اقدامات دولت؛ معضل اصلی صنعت چای
حمیدرضا موثقی، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان، بازرگانان و صنایع بسته‌بندی چای کشور در این ارتباط گفته است: «مشکل اصلی، دولت است. مدیریت صنعت چای با دولت است و کاری که توسط دولت انجام گیرد خروجی خوبی نخواهد داشت. دولت سازمان چای را که منحل شده بود بار دیگر احیا کرد، سپس بودجه را به این سازمان می‌دهند و این سازمان خرید تضمینی برگ سبز انجام می‌دهد. این یعنی هر چای با هرکیفیتی، به‌طور حتم توسط دولت خریداری می‌شود. آیا در چنین شرایطی کسی به کیفیت فکر می‌کند؟ این موضوع آفت دیگری هم دارد، قیمت تضمینی بسیار پایین و قیمت چای همیشه پایین است و کشاورز ما لنگ نان شب خود است. به این ترتیب و با این سیاست، نه کشاورز راضی است؛ نه کارخانه‌دار و نه بازار.»
به‌نظر می‌رسد با توجه به چنین وضعیتی، صنعت چای ایران شرایط مساعدی ندارد. شاید بتوان گفت: دو ضلع از سه ضلع این صنعت یعنی کشاورز و کارخانه‌دار، توانایی هدایت و کنترل صنعت و بازار چای را به‌خوبی داشته باشند، اما ضلع سوم یعنی بخش بازرگانی و تبلیغات که زیرنظر دولت اداره می‌شود طی سال‌های اخیر نشان داده که توانایی مدیریت صنعت چای برای رشد این صنعت و افزایش بازار‌های هدف صادرات را نداشته است. موید این ادعا، انبارشدن ۲۰۰ هزار تن چای خریداری‌شده توسط دولت است که همچنان در انبار‌ها باقی‌مانده و به‌مرور زمان در حال فاسد شدن است در حالی که در اوضاع کنونی و در شرایط جنگ اقتصادی، تکیه به تولیدات داخل و حمایت از تولیدکنندگان و صنعتگران، علاوه‌بر اینکه می‌تواند مانع خروج ارز از کشور شود، زمینه رشد صادرات و ارزآوری را نیز برای کشور فراهم می‌کند. مصرف چای ایرانی، اگرچه باب میل قشر معدودی از جامعه است، اما بی‌تردید حمایت از تولید داخل، تولیدکننده را به بهبود کیفیت تولید و طبق سلیقه بازار ترغیب می‌کند.
نیاز به واردات ۸۵ هزار تن چای
براساس آمار ارائه‌شده از سوی سازمان چای کشور، سالانه ۱۱۰ هزار تن چای در کشور مصرف می‌شود که از این میزان حدود ۲۵ هزار تن در داخل کشور تولید و حدود ۸۵ هزار تن از طریق واردات از مبادی رسمی و غیررسمی تامین می‌شود. میزان واردات رسمی به‌طور متوسط ۵۵ هزار تن اعلام شده است. آمار گمرک ایران نیز نشان می‌دهد در سال ۹۷ معادل ۶۲ هزار و ۲۸۹ تن انواع چای سبز، سیاه و کیسه‌ای به ارزش ۲۹۲ میلیون دلار از کشور‌های سریلانکا، هند، امارات متحده عربی، ترکیه و کنیا وارد کشور شده و ۱۶ هزار و ۳۲۶ تن انواع چای به ارزش ۱۹ میلیون و ۸۴۷ هزار دلار به کشور‌های عراق، هند، ازبکستان، ترکیه و امارات متحده عربی صادر شده است. ایران رتبه نهم در میان کشور‌های واردکننده چای در جهان را پس از آلمان و قبل از لهستان در اختیار دارد. در فهرست کشور‌های واردکننده چای، روسیه، انگلستان، آمریکا، پاکستان، مصر، مراکش و افغانستان در جایگاه اول تا هفتم قرار دارند.
همان‌طور که گفته شد سالانه به‌طور متوسط بیش از ۵۵ هزار تن انواع چای وارد کشور می‌شود. این در حالی است که طبق آمار ارائه‌شده از سوی جهاد کشاورزی، از سطح کشت‌شده چای در سال‌های گذشته به‌ویژه در سال‌های ۹۵ و ۹۶ به‌طور میانگین هفت‌هزار هکتار زمین قابل کشت چای بلااستفاده بوده است. بر این اساس، در سال ۹۰ بیش از ۲۷ هزار هکتار از مزارع شمال کشور زیر کشت چای قرار داشته در حالی که در سال‌های ۹۵ و ۹۶ سطح کشت‌شده چای با کاهش ۱۰ هزار هکتاری به ۱۷ هزار هکتار رسیده است. بدیهی است استفاده از ظرفیت‌های مغفول‌مانده در این صنعت، علاوه‌بر تامین نیاز داخل، فرصت صادرات و ارزآوری را به‌همراه دارد.
گردش مالی ۲ تا ۳ هزار میلیارد تومانی صنعت چای
چای به‌عنوان یکی از اقلام اساسی در سبد غذایی و پذیرایی خانوار‌های ایرانی همواره از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. براساس آمار ارائه‌شده از سوی سازمان چای کشور، گردش مالی صنعت چای در کشور دو تا سه‌هزار میلیارد تومان برآورد شده است. این حجم قابل‌توجه از گردش مالی نشان‌دهنده اهمیت این محصول در بخش کشاورزی، معیشت کشاورزان، اشتغالزایی، رونق بازار و ارزآوری آن است. طبق آمار موجود، در حال حاضر سهم تجارت جهانی چای سالانه حدود ۳۸ میلیارد دلار برآورد شده است و کشت چای در حدود ۵۰ کشور جهان انجام می‌شود. همچنین بیش از سه‌میلیارد نفر در بیش از ۱۶۰ کشور جهان از چای به‌عنوان دومین نوشیدنی پس از آب استفاده می‌کنند و به‌نوعی به نوشیدن چای عادت دارند. در میان این کشورها، تنها روسیه ۱۰ درصد از سهم مصرف چای در جهان را به خود اختصاص داده است.
مصرف چای در فرهنگ و عادت مردم کشور‌های پاکستان، ترکیه، عراق، افغانستان و کشور‌های حوزه خلیج‌فارس نیز به شکل قابل‌توجهی رواج دارد که این کشورها سالانه بخش قابل‌توجهی از نیاز خود را به چای از طریق واردات از سایر کشورها تامین می‌کنند. در نتیجه و با وجود چنین ظرفیتی در منطقه، می‌توان ایران را به هاب منطقه‌ای برای فرآوری و صادرات چای تبدیل کرد. رئیس سازمان چای کشور معتقد است ظرفیت تولید سالانه ۵۰ هزار تن چای در داخل کشور وجود دارد، اما تحقق این امر نیازمند حمایت دولت و عزم ملی است.
ارتزاق ۲ هزار خانوار از صنعت چای
در حال حاضر بیش از ۲۵ هزار هکتار سطح زیرکشت چای در دو استان گیلان و مازندران وجود دارد که از این مقدار از سال ۹۰ تاکنون به‌طور میانگین سالانه حدود ۲۱ هزار هکتار مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. باغات چای ایران در ۱۰ شهر استان گیلان و مازندران و در بیش از ۹۰۰ روستا پراکنده شده است. در این راستا هرساله حدود ۱۶۰ کارخانه چای‌سازی از طریق عقد قرارداد با سازمان چای کشور، چای خشک تولید می‌کنند. برآورد‌ها نشان می‌دهد افزون بر ۵۵ هزار خانوار چای‌کار در دو استان گیلان و مازندران از کشت چای و حدود دو هزار خانوار در بخش صنعت تولید چای خشک و مشاغل مربوط به آن ارتزاق می‌کنند.
نکته قابل‌توجه در کشت چای این است که بیش از ۷۰ درصد باغات چای ایران در نقاط شیب‌دار قرار دارند؛ نقاطی که معمولا امکان کشت هیچ محصولی غیر از چای را ندارد. درواقع کشت هیچ محصولی در سطح شیب‌دار، از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه نیست مضاف بر اینکه به گفته کارشناسان کشاورزی، برگ سبز چای موجب حفظ محیط‌زیست و جلوگیری از فرسایش خاک می‌شود.
سال زراعی کشت چای در ایران معمولا از ابتدای اردیبهشت‌ماه هر سال آغاز می‌شود و تا پایان مهرماه ادامه پیدا می‌کند. در حال حاضر ایران از نظر تولید و سطح زیر کشت چای در رتبه پانزدهم و از نظر مصرف رتبه دوازدهم جهان را دارد. البته بیش از ۵۰ کشور در امر تولید و صادرات چای مشارکت دارند، اما بیشترین تولید و صادرات در اختیار چهار کشور چین، هند، سریلانکا و کنیا قرار دارد و در سال‌های اخیر کشورهایی، چون ویتنام و اندونزی نیز توانسته‌اند سهم قابل‌قبولی در تولید و صادرات چای به دست آورند.
رشد ۱۱۱ درصدی قیمت چای در بازار
خبرگزاری «ایسنا» دیروز در گزارشی از وضعیت بازار چای تهران نوشت: «قیمت چای ایرانی و خارجی از کیلویی ۳۰ هزار تومان تا ۱۲۰ هزار تومان متفاوت است. این فاصله چهاربرابری نرخ‌ها در حالی اتفاق افتاده که بسیاری از فروشندگان چای، قیمت‌های بالای خود را روی محصول درج نمی‌کنند و درواقع هرجور دل‌شان بخواهد، آن را می‌فروشند! در هفته‌های گذشته قیمت چای خارجی در بازار افزایش یافت که به گفته حبیب جهان‌ساز، رئیس سازمان چای کشور حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی واردات این محصول دلیل افزایش قیمت آن بوده است. در حال حاضر قیمت هر کیلوگرم چای ایرانی در بازار تهران از حدود ۳۰ هزار تومان تا کیلویی ۶۰ هزار تومان متفاوت است و قیمت چای خارجی هم از کیلویی ۵۰ هزار تومان شروع می‌شود و تا ۱۲۰ هزار تومان نیز در بازار چای تهران فروخته می‌شود.» این در حالی است که گفته می‌شود بسیاری از واحد‌های صنفی فروشنده چای در بورس چای تهران واقع در خیابان مولوی، روی محصولاتی که قیمت‌های بالاتر از ۱۰۰ هزار تومان دارد، اتیکت قیمت نمی‌گذارند.
این اعداد و ارقام در حالی عنوان شده که کاوه زرگران، دبیرکل کانون صنایع غذایی ایران معتقد است بخش عمده مردم ایران تمایل بیشتری به مصرف چای‌های خارجی دارند، اما از زمانی که اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی در پایان فروردین‌ماه برای واردات چای حذف شد، افزایش سه‌برابری قیمت چای دور از تصور نبود. به‌عبارت دیگر، با حذف ارز دولتی واردکنندگان ناچارند که این کالا‌ها را با ارز نیمایی یا آزاد تامین و وارد کشور کنند که با توجه به فاصله قیمت ارز آزاد نسبت به ارز دولتی، به‌نظر می‌رسد افزایش سه‌برابری قیمت چای خارجی منطقی است.
در آمار بانک مرکزی که تا پایان سال گذشته به‌صورت ماهانه از متوسط قیمت خرده‌فروشی برخی مواد خوراکی در تهران منتشر می‌شد، قیمت یک بسته چای ۵۰۰ گرمی خارجی در مردادماه سال ۹۷ را ۲۸ هزار و ۱۵۰ تومان ذکر کرده، این در حالی است که یک بسته چای ۵۰۰ گرمی خارجی در فروشگاه‌های شهروند یا رفاه، ۱۲ مرداد با قیمت ۵۹ هزار و ۵۰۰ تومان عرضه شده است. به‌عبارت دیگر، قیمت یک بسته چای ۵۰۰ گرمی در مردادماه امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته، ۱۱۱ درصد رشد داشته است.
گرانی چای؛ نتیجه حذف ارز دولتی
پس از آنکه در فروردین‌ماه سال ۹۷ نرخ ارز به‌صورت دستوری ۴۲۰۰ تومان اعلام شد، برخی اقلام و کالا‌های اساسی مشمول دریافت ارز دولتی شد. چای نیز به‌عنوان یکی از پرمصرف‌ترین کالا‌های موجود در سبد خانوار و همچنین به‌دلیل عدم تامین چای مورد نیاز از طریق تولید داخل، در زمره کالا‌های دریافت‌کننده ارز ۴۲۰۰ تومانی قرار گرفت. این روند تا اواخر فروردین‌ماه سال جاری ادامه داشت تا اینکه وزارت صنعت، معدن و تجارت در اردیبهشت‌ماه، اختصاص ارز دولتی برای واردات چای را متوقف کرد. توقف واردات چای با ارز دولتی و واردات این کالا با ارز نیمایی، موجب افزایش قیمت چای در بازار داخل شد. نکته قابل‌توجه اینکه پیش از حذف ارز دولتی برای واردات چای، برخی واردکنندگان چای خارجی را با ارز ۴۲۰۰ تومانی وارد کشور کرده، اما به نرخ دلار ۱۲ هزار تومانی در بازار توزیع می‌کردند. درواقع تخصیص ارز دولتی باعث شد به‌جای توزیع کالای ارزان بین مردم، عده‌ای زمینه را برای کسب سود‌های کلان فراهم دیده و از این رهگذر سود‌های فراوانی کسب کنند. این اتفاقات نشان می‌دهد دولت نه با اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی و نه با حذف آن نتوانست قیمت این کالا را در بازار داخل کشور تنظیم کند.
واردات اجتناب‌ناپذیر است
ذکر یک نکته در زمینه صنعت چای کشور، واردات و نیاز داخلی ضروری است و آن اینکه در شرایطی که تولید داخل کفاف نیاز بازار را نمی‌دهد، واردات امری اجتناب‌ناپذیر است؛ اما واردات چای می‌تواند دو پیامد مثبت و منفی به‌همراه داشته باشد. دستاورد مثبت واردات چای می‌تواند این باشد که تولیدکننده را به افزایش کیفیت محصول خود ترغیب کند تا محصول تولیدی قابلیت رقابت با محصولات خارجی را داشته باشد، اما از سوی دیگر واردات چای می‌تواند تولیدات داخلی را از گردونه خارج کند و بازار به‌طور کل در اختیار خارجی‌ها قرار گیرد. این اتفاق با توجه به تمایل ایرانی‌ها به مصرف چای خارجی، خطر کمرنگ‌شدن تولید چای ایرانی را تقویت می‌کند.
برای جلوگیری از این پیشامد، کارشناسان صنعت چای معتقدند در وهله نخست باید حجم زمین‌های زیرکشت چای افزایش یابد، اما به‌دلیل مقرون‌به‌صرفه نبودن این اقدام، اکنون باغات چای به‌جای توسعه و گسترش از بین رفته و به ویلا تبدیل می‌شود. در مواردی نیز فعالیت‌های سودده دیگری در باغات چای انجام می‌شود.
اقدامات دولت؛ معضل اصلی صنعت چای
حمیدرضا موثقی، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان، بازرگانان و صنایع بسته‌بندی چای کشور در این ارتباط گفته است: «مشکل اصلی، دولت است. مدیریت صنعت چای با دولت است و کاری که توسط دولت انجام گیرد خروجی خوبی نخواهد داشت. دولت سازمان چای را که منحل شده بود بار دیگر احیا کرد، سپس بودجه را به این سازمان می‌دهند و این سازمان خرید تضمینی برگ سبز انجام می‌دهد. این یعنی هر چای با هرکیفیتی، به‌طور حتم توسط دولت خریداری می‌شود. آیا در چنین شرایطی کسی به کیفیت فکر می‌کند؟ این موضوع آفت دیگری هم دارد، قیمت تضمینی بسیار پایین و قیمت چای همیشه پایین است و کشاورز ما لنگ نان شب خود است. به این ترتیب و با این سیاست، نه کشاورز راضی است؛ نه کارخانه‌دار و نه بازار.»
به‌نظر می‌رسد با توجه به چنین وضعیتی، صنعت چای ایران شرایط مساعدی ندارد. شاید بتوان گفت: دو ضلع از سه ضلع این صنعت یعنی کشاورز و کارخانه‌دار، توانایی هدایت و کنترل صنعت و بازار چای را به‌خوبی داشته باشند، اما ضلع سوم یعنی بخش بازرگانی و تبلیغات که زیرنظر دولت اداره می‌شود طی سال‌های اخیر نشان داده که توانایی مدیریت صنعت چای برای رشد این صنعت و افزایش بازار‌های هدف صادرات را نداشته است. موید این ادعا، انبارشدن ۲۰۰ هزار تن چای خریداری‌شده توسط دولت است که همچنان در انبار‌ها باقی‌مانده و به‌مرور زمان در حال فاسد شدن است در حالی که در اوضاع کنونی و در شرایط جنگ اقتصادی، تکیه به تولیدات داخل و حمایت از تولیدکنندگان و صنعتگران، علاوه‌بر اینکه می‌تواند مانع خروج ارز از کشور شود، زمینه رشد صادرات و ارزآوری را نیز برای کشور فراهم می‌کند. مصرف چای ایرانی، اگرچه باب میل قشر معدودی از جامعه است، اما بی‌تردید حمایت از تولید داخل، تولیدکننده را به بهبود کیفیت تولید و طبق سلیقه بازار ترغیب می‌کند.
نیاز به واردات ۸۵ هزار تن چای
براساس آمار ارائه‌شده از سوی سازمان چای کشور، سالانه ۱۱۰ هزار تن چای در کشور مصرف می‌شود که از این میزان حدود ۲۵ هزار تن در داخل کشور تولید و حدود ۸۵ هزار تن از طریق واردات از مبادی رسمی و غیررسمی تامین می‌شود. میزان واردات رسمی به‌طور متوسط ۵۵ هزار تن اعلام شده است. آمار گمرک ایران نیز نشان می‌دهد در سال ۹۷ معادل ۶۲ هزار و ۲۸۹ تن انواع چای سبز، سیاه و کیسه‌ای به ارزش ۲۹۲ میلیون دلار از کشور‌های سریلانکا، هند، امارات متحده عربی، ترکیه و کنیا وارد کشور شده و ۱۶ هزار و ۳۲۶ تن انواع چای به ارزش ۱۹ میلیون و ۸۴۷ هزار دلار به کشور‌های عراق، هند، ازبکستان، ترکیه و امارات متحده عربی صادر شده است. ایران رتبه نهم در میان کشور‌های واردکننده چای در جهان را پس از آلمان و قبل از لهستان در اختیار دارد. در فهرست کشور‌های واردکننده چای، روسیه، انگلستان، آمریکا، پاکستان، مصر، مراکش و افغانستان در جایگاه اول تا هفتم قرار دارند.
همان‌طور که گفته شد سالانه به‌طور متوسط بیش از ۵۵ هزار تن انواع چای وارد کشور می‌شود. این در حالی است که طبق آمار ارائه‌شده از سوی جهاد کشاورزی، از سطح کشت‌شده چای در سال‌های گذشته به‌ویژه در سال‌های ۹۵ و ۹۶ به‌طور میانگین هفت‌هزار هکتار زمین قابل کشت چای بلااستفاده بوده است. بر این اساس، در سال ۹۰ بیش از ۲۷ هزار هکتار از مزارع شمال کشور زیر کشت چای قرار داشته در حالی که در سال‌های ۹۵ و ۹۶ سطح کشت‌شده چای با کاهش ۱۰ هزار هکتاری به ۱۷ هزار هکتار رسیده است. بدیهی است استفاده از ظرفیت‌های مغفول‌مانده در این صنعت، علاوه‌بر تامین نیاز داخل، فرصت صادرات و ارزآوری را به‌همراه دارد.
گردش مالی ۲ تا ۳ هزار میلیارد تومانی صنعت چای
چای به‌عنوان یکی از اقلام اساسی در سبد غذایی و پذیرایی خانوار‌های ایرانی همواره از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. براساس آمار ارائه‌شده از سوی سازمان چای کشور، گردش مالی صنعت چای در کشور دو تا سه‌هزار میلیارد تومان برآورد شده است. این حجم قابل‌توجه از گردش مالی نشان‌دهنده اهمیت این محصول در بخش کشاورزی، معیشت کشاورزان، اشتغالزایی، رونق بازار و ارزآوری آن است. طبق آمار موجود، در حال حاضر سهم تجارت جهانی چای سالانه حدود ۳۸ میلیارد دلار برآورد شده است و کشت چای در حدود ۵۰ کشور جهان انجام می‌شود. همچنین بیش از سه‌میلیارد نفر در بیش از ۱۶۰ کشور جهان از چای به‌عنوان دومین نوشیدنی پس از آب استفاده می‌کنند و به‌نوعی به نوشیدن چای عادت دارند. در میان این کشورها، تنها روسیه ۱۰ درصد از سهم مصرف چای در جهان را به خود اختصاص داده است.
مصرف چای در فرهنگ و عادت مردم کشور‌های پاکستان، ترکیه، عراق، افغانستان و کشور‌های حوزه خلیج‌فارس نیز به شکل قابل‌توجهی رواج دارد که این کشورها سالانه بخش قابل‌توجهی از نیاز خود را به چای از طریق واردات از سایر کشورها تامین می‌کنند. در نتیجه و با وجود چنین ظرفیتی در منطقه، می‌توان ایران را به هاب منطقه‌ای برای فرآوری و صادرات چای تبدیل کرد. رئیس سازمان چای کشور معتقد است ظرفیت تولید سالانه ۵۰ هزار تن چای در داخل کشور وجود دارد، اما تحقق این امر نیازمند حمایت دولت و عزم ملی است.
ارتزاق ۲ هزار خانوار از صنعت چای
در حال حاضر بیش از ۲۵ هزار هکتار سطح زیرکشت چای در دو استان گیلان و مازندران وجود دارد که از این مقدار از سال ۹۰ تاکنون به‌طور میانگین سالانه حدود ۲۱ هزار هکتار مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. باغات چای ایران در ۱۰ شهر استان گیلان و مازندران و در بیش از ۹۰۰ روستا پراکنده شده است. در این راستا هرساله حدود ۱۶۰ کارخانه چای‌سازی از طریق عقد قرارداد با سازمان چای کشور، چای خشک تولید می‌کنند. برآورد‌ها نشان می‌دهد افزون بر ۵۵ هزار خانوار چای‌کار در دو استان گیلان و مازندران از کشت چای و حدود دو هزار خانوار در بخش صنعت تولید چای خشک و مشاغل مربوط به آن ارتزاق می‌کنند.
نکته قابل‌توجه در کشت چای این است که بیش از ۷۰ درصد باغات چای ایران در نقاط شیب‌دار قرار دارند؛ نقاطی که معمولا امکان کشت هیچ محصولی غیر از چای را ندارد. درواقع کشت هیچ محصولی در سطح شیب‌دار، از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه نیست مضاف بر اینکه به گفته کارشناسان کشاورزی، برگ سبز چای موجب حفظ محیط‌زیست و جلوگیری از فرسایش خاک می‌شود.
سال زراعی کشت چای در ایران معمولا از ابتدای اردیبهشت‌ماه هر سال آغاز می‌شود و تا پایان مهرماه ادامه پیدا می‌کند. در حال حاضر ایران از نظر تولید و سطح زیر کشت چای در رتبه پانزدهم و از نظر مصرف رتبه دوازدهم جهان را دارد. البته بیش از ۵۰ کشور در امر تولید و صادرات چای مشارکت دارند، اما بیشترین تولید و صادرات در اختیار چهار کشور چین، هند، سریلانکا و کنیا قرار دارد و در سال‌های اخیر کشورهایی، چون ویتنام و اندونزی نیز توانسته‌اند سهم قابل‌قبولی در تولید و صادرات چای به دست آورند.
منبع: روزنامه فرهیختگان
ارسال نظرات