چرا شایعه در فضای بحران کنونی افزایش یافته است؟ / نقش دولت در کاهش یا زیاد شدن شایعه

روح الله مهرجو استاد دانشگاه و پژوهشگر اجتماعی در گفتگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری دانشجو، شایعات همواره وجود داشته و هر روز شاهد نشر شایعات بسیار در جامعه به ویژه در فضای مجازی هستیم که در کنار تمامی محاسنی که دارد، ترویج سریع شایعات پاشنه آشیل آن است. اما در مواقع عادی به آن چندان توجه نمی‌کنیم و در نهایت فردی یا ارگانی که این شایعه درباره آن منتشر شده است نسبت به تکذیب آن اقدام می‌کند. اما چون امروز شایعات بر التهاب فضا می‌افزایند از اهمیت بیشتری برخوردار شده است و به آن توجه می‌کنیم. اما اینکه چرا شایعات در کشور ما با دوز بالا انجام می‌شود به دلیل مختلف فرهنگی باز می‌گردد و اینکه دولت اقدامی در خور توجه برای آن انجام نمی‌دهد.

وی ادامه داد: دولت عملاً در قبال ترویج شایعه، منفعل است. تنها اقدامی که می‌تواند بکند این است که بگوید اخبار موثق را تنها از صدا و سیما دنبال کنید. اما اقدام دولت باید بنیادی و بر اساس اصول انجام شود. یعنی در مدارس و دانشگاه‌ها آموزش‌های لازم را به افراد بدهد. سیستم آموزشی ما با تغییرات روز همسو نیست به همین دلیل دانش آموز و دانشجوی ما برای زندگی در قرن بیست و یکم آماده نمی‌شود. به همین دلیل است که شایعات به زودی ترویج می‌یابد و سند آن این است که «در تلگرام نوشته». به همین دلیل سوء استفاده کنندگان نیز از این شرایط بهره خود را می‌برند.

مهرجو بیان کرد: دشمنان این مرز و بوم نخستین افرادی هستند که با ترویج و نشر شایعه سعی می‌کنند در میان جامعه شکاف ایجاد کنند. آن‌ها هم بین مردم و حکومت به دنبال تفرقه اندازی هستند و هم در تلاشند تا وحدت داخلی کشور را از بین بروند.

 

این استاد دانشگاه ادامه داد: گروه دوم سوداگرانی هستند که به دنبال ثروت اندوزی بوده و خواهان پول بیشتر هستند. آن‌ها شایعات را درست می‌کنند تا مردم را برای خرید یک کالا و یا خدمات ترغیب کنند و به پول بیشتری دست یابند.

 

وی افزود: گروه سوم رسانه‌های زرد هستند که بیشتر درباره شخصیت‌های معروف و یا همان سلبریتی‌ها شایعه درست می‌کنند تا مخاطب جذب کنند و سرانجام بنگاه‌های اقتصادی را مجاب کنند که تبلیغات آنان را انجام دهند و به ثروت دست یابند.

 

مهرجو اظهار کرد: گروه چهارم نیز گروه‌های سیاسی هستند که به منظور کامیابی به مقاصد سیاسی خود به شایعه سازی روی آورده و گاهاً رقیبان خود را تخریب می‌کنند.

وی گفت: رسانه‌ها در درجه اول باید اعتماد مردم را کسب کنند و به آن‌ها اطمینان بدهند که اطلاعات واقعی را به مردم انتقال می‌دهند. اگر در این بخش خدشه‌ای به اعتماد مردم وارد شود، قطعاً ترمیم آن کار ساده‌ای نخواهد بود و رسانه‌های معاند می‌توانند به راحتی شبه افکنی کنند. اقدامی که در هر موضوعی آن را انجام می‌دهند و در حال حاضر نیز با توجه به موضوع روز حال چه کرونا باشد و یا موضوع دیگری آن را انجام می‌دهند. ما هم باید قبول کنیم بنا بر برخی از مصلحت‌ها گاهاً به خوبی عمل نکرده و بهانه به دست دشمنان دادیم تا نسبت به ایجاد شکاف بین جامعه و رسانه‌های رسمی مانند صدا و سیما اقدام کنند و برخی نیز هستند که این موج آفرینی‌ها را بپذیرند. البته ایجاد اعتماد یک اقدام زمان بر است و باید تلاش‌های بسیاری در این حوزه انجام داد. البته بحث اعتماد سازی و جلوگیری از شایعه سازی را ما تا بحرانی دیگر فراموش می‌کنیم. ارتباطات در دنیای امروز بحثی است که با زندگی ما عجین شده است و باید مهارت استفاده از آن را بیاموزیم.

مهرجو عنوان کرد: در حال حاضر دو گروه بالقوه می‌توانند شایعه سازی کنند، گروه‌هایی سیاسی تا رقیب را بی کفایت نشان داده و در انتخابات از آن سود ببرند و دوم سوداگران اقتصادی که بتواند کالا‌های احتکاری خود را به قیمت بیشتری بفروشند. در حال حاضر شاهد افزایش قیمت ماسک، ژل ضدعفونی و دارو‌های گیاهی، چون دارچین و ... هستیم که تنها گفته می‌شود برای مقابله با کرونا مضر هستند و امروز هرچه رسانه‌های رسمی هم بگویند شاید مورد قبول همه جامعه قرار نگیرد و یا دارویی را به عنوان درمان به خورد مردم دهند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: در این حوزه نیاز به آموزش داریم تا مهارت لازم را کسب کنیم. در دنیای خبر، خبرگزاری‌های معتبر به انتشار اخباری روی می‌آورند که حداقل دو و یا برخی از خبرگزاری‌ها سه منبع خبر را تأیید کنند؛ بنابراین شناخت منابع اصلی و معتبر در این حوزه الزامی است و نباید هر خبری را قبول و بلافاصله نسبت به انتشار آن اقدام کرد. این مسأله در زمانی، چون شیوع ویروس‌های بیماری‌زا اهمیت بیشتری می‌یابد.

وی در پایان خاطر نشان کرد: تا زمانی که اقتصاد کشور به سمت رونق تولید ناخالص داخلی حرکت نکند و سود دلالان بیش از تولید کنندگان باشد، سوداگران از هر فرصتی برای ثروت اندوزی استفاده خواهند کرد؛ بنابراین دولت باید بستر اقتصادی فراهم کند که نقدینگی مردم به تولید سرازیر شود و سودی معقول نیز عاید آن‌ها شود و سفته بازی ثروت آفرینی نکند.