دانشجو بررسی می‌کند
گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، اعظم ذوالفقاری منظری؛ نقشه هوایی مشهد، به خصوص آنجا که اطراف حرم را در بر می‌گیرد، با دقت ببینید. بلواری دایره وار نیمه جنوبی نقشه کشیده شده و البته در جنوب غرب، انحرافی دارد. این بلوار شارستان است که قرار بود طبق طرح طاش (طرح اندیشان شهر) در مسیری به طول چهار کیلومتر در اطراف حرم مطهر کشیده شود. هدف از آن را تسهیل تشرف به حرم مطهر رضوی عنوان کرده بودند.
با این حال، شارستان نمی‌تواند تمام اطراف حرم را به صورت دایره وار دربر گیرد. این بلوار از جنوب غرب به بازار رضا رسیده و از طرف شمال غرب هم، با عبور از چهارراه شهدا به خیابان اندرزگو می‌رسد. از میدان ۱۷ شهریور و حاشیه بازار رضا تا چهارراه خسروی، روی نقشه خط صافی کشیده می‌شود که در واقع قسمت غیردایره‌ای شارستان را شامل می‌شود. اما مشاوران جدید طرح تفصیلی بافت اطراف حرم درباره شارستان، حرف‌های جدیدی دارند که کارایی تعریف شده در طرح طاش را زیر سوال می‌برد.
ماشین شهرسازی دارد سر نوغان را می بُرد!
سعید شعرباف تبریزی، عضو هیات دانشگاه بین المللی امام رضا (ع) که چند سالی است درباره پرونده بافت اطراف حرم مطهر تحقیقاتی را انجام داده و در جریان جزییات اتفاقاتی که در این بافت رخ داده، قرار دارد، در اینستاگرام خود درباره شارستان و تداخل آن با محله نوغان نوشته است: «با اینکه نقشه ترافیکی شارستان در طرح طاش با مطالعات جدید کاملا زیرسوال رفته و با اینکه هنوز در بخش باقیمانده از انتهای نوغان، می‌توان از هویت و حقیقت این معبر تاریخی و تاریخ ساز با قدمت بیش از ۱۰۰۰ سال محافظت کرد و با اینکه باید تا تصویب و ابلاغ طرح جدید مشاور، مسئولان در ادامه پروژه درنگ داشته باشند، اما متأسفانه ماشین حضرات به سرعت در حال کار است و دارد سر نوغان را از بیخ می‌برد.»
نوغان محله‌ای قدیمی و تاریخی در مشهد است. براساس منابع تاریخی مانند معجم البلدان و آثار البلاد که از منابع دسته اول جغرافیای تاریخی در جهان اسلام به شمار می‌روند، نوغان یکی از شهر‌های معتبر در ولایت توس بوده و اصلا مشهد از ترکیب نوغان و سناباد شکل گرفته است. حمید بن قحطبه، والی نوغان بوده و مدفن حضرت رضا (ع) نیز در باغ او قرار گرفته است.
اما این منطقه شأن و جایگاه مهمی در تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران داشته است. روایت‌های تاریخی وجود دارد که براساس آن، زنان نوغان اولین گروه‌های مردمی برای اقامه عزاداری امام رضا(ع) بوده اند. پس از آن هر ساله به صورت نمادین، تابوت حضرت را زنان این منطقه بر دوش می‌گیرند و به تأسی از زنان سده سوم هجری، آیین عزاداری برپا می‌دارند.
جایگاه سوخته شارستان
این منطقه هم جزوی از نقشه شارستان است. در واقع براساس آنچه از نقشه‌های طرح طاش برمی آید، قرار بود شارستان از میانه آن عبور و نوغان را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم کند. نکته‌ای که درباره قسمت‌های ساخته شده شارستان به چشم می‌آید، وفور ساختمان‌های بلندمرتبه در قالب برج‌های تجاری و هتل‌ها است. بسیاری از زمین‌های اطراف بلوار امیرالمؤمنین(ع) که بلوار وحدت را به خیابان طبرسی متصل می کند، از سال‌ها قبل به سرمایه‌گذارانی از قبیل بانک‌ها و برخی نهادهای نظامی واگذار شده است.
شعرباف درباره تغییراتی که قرار است با مشاور جدید در بافت اطراف حرم رخ دهد، به خبرنگار ما می‌گوید: دانشگاه تهران از اواخر سال ۹۸ و از طرف شورای عالی معماری و شهرستازی مسئول تهیه طرح تفصیلی بافت اطراف حرم شده و قرار است چند مساله خیلی مهم را که دغدغه متخصصان در ۲۰ سال اخیر بوده، در طرح تفصیلی جدید پاسخ دهد.
بیشتر بخوانید:
- طرحی برای حفظ بافت اطراف حرم رضوی / پژمانفر: شهرداری نمی‌تواند مردم را مجبور به فروش املاک کند
- دورهمی ذینفعان محلی در بافت پیرامونی حرم رضوی
- علم الهدی: کیفیت ساخت و ساز اطراف حرم درست نیست
- مصوبه جدید شورای عالی شهرسازی در خصوص بافت اطراف حرم رضوی ابلاغ شد
- شهرداری مشهد فعلا اجازه تعریف پروژه جدید در بافت اطراف حرم را ندارد
عضو هیات علمی دانشگاه بین المللی امام رضا (ع) بیان می‌کند: یکی از دغدغه‌های ما، رعایت حقوق مردم ساکن در این منطقه است.
به گفته شعرباف، جمعیت ساکن بافت از حدود ۵۵ هزار نفر در ابتدای دهه ۷۰ شمسی، به حدود ۱۳ هزار نفر رسیده است. یعنی کاهش ۴۰ هزار نفری جمعیت در بافت اطراف حرم رخ داده که این امر تبعات اجتماعی و امنیتی زیادی برای منطقه به بار آورده است. او توضیح می‌دهد که جایگزین این حجم از جمعیت هم که از منطقه ثامن با روش‌های قانونی یا شبه قانونی کوچانده شده اند، مجتمع‌های تجاری و اقامتی ساخته شده که در بسیاری از مواقع سال خالی است یا قابل استفاده برای بخش عمومی مردم نیست.
مهاجرت معکوس به بافت امکان پذیر است؟
عضو هیات علمی دانشگاه بین المللی امام رضا (ع) می‌گوید: مطالعات نشان می‌دهد که بیش از ۸۰ درصد از مجتمع‌های اقامتی منطقه ثامن برای ۲۰ درصد از دهک‌های درآمدی قابل استفاده است.
بنابراین، یکی از مسائلی که در طرح جدید باید به آن پرداخته شود، مساله سکونت مردم است. در این طرح باید خدماتی مناسب با سکونت مردم و حتی مهاجرت معکوس به منطقه پیش بینی شود. از جمله اینکه حقوق مردمی که قصد خانه سازی در ابعاد کوچکتر مانند ۲۰۰ تا ۴۰۰ متر دارند، رعایت شود و پلاک‌های کوچک مقیاس بیشتر شوند.
شعرباف می‌گوید: در طرح طاش به این مساله بی توجهی شده است. قطعات تعریف شده در این طرح اغلب درشت دانه هستند که قاعدتا یک نفر خرده مالک نمی‌توانسته این املاک را تصاحب کند و از همین رو، اکنون در منطقه ثامن حضور گسترده نهادهای دولتی، موسسات مالی و اعتباری و سرمایه گذاران و انبوه سازان را مشاهده می‌کنیم و دیدیم که مردم را از منطقه راندند.
او از دیگر دغدغه‌های مهم در طرح جدید را، تناسب بین محیط بافت و حرم معرفی می‌کند و می‌گوید: هویت بافت به خصوص در قطاع ۲ بافت باقی مانده و هنوز بسیاری از اهالی در این منطقه حضور دارند و زندگی می‌کنند.
قطاع ۲ در منطقه ثامن در واقع حدفاصل خیابان شیرازی، چهارراه شهدا، خیابان شهید رجایی، راه آهن، بلوار شهید کامیاب، چهارراه مقدم طبرسی و حرم مطهر واقع شده است و حدودا ۱۲۶ هکتار مساحت دارد. این منطقه بزرگترین قطاع منطقه ثامن را شامل می‌شود و به جز مناطقی در اطراف حرم مطهر، بیشتر آن دست نخورده باقی مانده است. محله نوغان در این قطاع قرار گرفته و براساس طرح طاش، قرار است شارستان آن را از بین ببرد.
شعرباف می‌گوید: اگر امکاناتی وجود داشته باشد که مردم بتوانند در این منطقه بمانند، استقبال می‌کنند. علاوه بر آن، نوغان سابقه‌ای ۱۴۰۰ ساله دارد و از شهادت امام رضا (ع) به بعد، جریان‌های هویتی و مذهبی را در خود جای داده است.
ضرورت حفظ هویت تاریخی نوغان
او توضیح می‌دهد: نوغان منطقه کوچکی است، اما بیشتر از ۱۰۰۰ شهید در دوران دفاع مقدس تقدیم انقلاب اسلامی کرده است. مساجدی دارد که از هرکدامش بیش از ۳۰ شهید در راه انقلاب اسلامی جان خود را فدا کرده اند. اگر هرجای دیگری از دنیا بود، حتما از این بافت هویتی و مذهبی حفاظت کرده و بازسازی اش می‌کردند.
اما نکته اینجاست که با وجود مصوبات شورای عالی معماری و شهرسازی که از سال ۹۶ به صورت مکرر به شهرداری مشهد ابلاغ می‌شده، اما مدیران شهری مشهد اصرار به ادامه طرح طاش داشته و دارند. در تابستان ۹۷ بود که اولین خاک برداری‌ها برای احداث شارستان در حاشیه خیابان شیرازی و متصل به هتل تازه تأسیس امید شکل گرفت. یادمان نرود که یکی از مهمترین کارکرد‌های این شارستان برای سرمایه گذاران بافت این است که با اتمام آن، ارزش مکانی و ریالی هتل‌ها و مجتمع‌های تجاری عظیم بافت، چندین برابر می‌شود؛ مثل هتل امید که خاکبرداری شارستان، از دیوار‌های کنار آن آغاز شد.
اصرار شهرداری برای ادامه طرح باطل شده
شعرباف توضیح می‌دهد: شهرداری و مدیریت اجرایی به لحاظ قانونی نباید فعالیت جدیدی را انجام ندهد تا مشاور، طرح جدید را ارائه کند، ولی اصرار دارد که همان طرح گذشته را، به ویژه در منطقه نوغان ادامه دهد و شارستان را از روی خیابان ترافیکی با عرض بیش از ۵۰ متر روی این منطقه احداث کند؛ طرحی که بخش زیادی از نوغان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
او می‌گوید: مسئولان شهری حتی منتظر نیستند که نتایج مطالعات مشخص شود، چون می‌دانند که شاید در بخش‌هایی نیاز به شارستان نداشته باشیم. اما مصر هستند که تملکات طرح را به ویژه در انتهای محله نوغان، هرچه سریع‌تر انجام دهند.
به گفته او، برخی از مردم حاضر نیستند املاک خود را بفروشند؛ در نوغان حسینیه‌هایی داریم که منبع حرکت هیئت‌های عزاداری بزرگی بوده اند و با وجود اینکه دغدغه در مقیاس کلان مطرح است، در سطح استانی ما به هیچ وجه سیگنالی از حوزه متولیان حقوق عامه و نماینده دادگستری در پروژه بافت و ورود به مطالبات مردم، نمی‌بینیم.
با این حال، حدود نیمی از پروژه شارستان انجام شده است و نمی‌توان از این هزینه کرد و احداث زیرساخت در منطقه ثامن چشم پوشی کرد. شعرباف درباره این موضوع توضیح می‌دهد که نظر تخصصی و نهایی را باید مشاور طرح بدهد که شارستان در طرح جدید چه عملکردی خواهد داشت.
او معتقد است که شارستان جایگاه گذشته را که قرار بوده حلقه ترافیکی برای حرکت با سرعت نسبتا بالا را برای اطراف حرم ایجاد کند، نخواهد داشت و این موضوع را هم مشاوران طاش نتیجه گیری کرده بودند و هم طراح جدید بافت، به آن معتقد است.
نکته اینکه شارستان با توجه به اینکه در بخش انتهایی و قطاع چهار به بازار رضا و محله عیدگاه می‌رسد، باعث می‌شود که کارکرد ترافیکی خود را از دست بدهد. شعرباف توضیح می‌دهد: شارستان از محور ترافیکی به محور اجتماعی تغییر وضعیت می‌دهد و از آنجا مردم به صورت پیاده به سمت حرم حرکت خواهند کرد.
شعرباف می‌گوید: همین بی توجهی مسئولان و حتی دادگستری باعث شده تا مردم جمع شوند و تشکلی برای پیگیری این مساله تشکیل دهند؛ تشکلی مردمی برای پیگیری دقیق‌تر حقوق مردم در این منطقه شکل گرفته است.
مطالبه گران و حافظان فرهنگ رضوی چه می گویند
نام این تشکل «مطالبه گران و حافظان فرهنگ رضوی» است و مسئولیت رسانه‌ای آن را هادی ذالکی، خبرنگار تحقیقی مشهدی به عهده گرفته است.
ذالکی در توضیح فعالیت این تشکل می‌گوید: یکی از پربحث‌ترین موضوعات، بحث تملکات اجباری یا تملکات غیرقانونی شهرداری بر خانه‌های مردم است که قبلا به صورت جسته و گریخته و تیتروار در رسانه‌های غیررسمی مطرح شده بود.
به گفته ذالکی، مرجع اخبار درباره تملکات و موضوعات مختلف در بافت، نهادهای شهری مثل شهرداری و دادگستری بوده اند. سال‌های گذشته آستان قدس هم سکوت معناداری درباره اتفاقات بافت داشت، اما در چند سال اخیر مسیر خود را از آنچه تاکنون پیموده، جدا کرده است.
او توضیح می‌دهد: طی سال‌های متمادی که گذشته، تقریبا همه مشاهده کردند که آنچه در بافت اطراف حرم در حال رخ دادن است، یک ظلم همه جانبه و سازماندهی شده به مردم بافت است؛ مردمی که در آنجا زندگی می‌کردند از حقوق قانونی خود مطلع نبوده و شهرداری گاهی مردم را برای فروش املاک خود، تحت فشار قرار می‌داده و در این مسیر از کمک دادگستری هم استفاده می‌کرده است. از طرف دیگر وقتی مردم خواستند که برای احقاق حقوق خود، شکایت کنند، ملجأیی پیدا نکردند. این تشکل برای پیگیری حقوق مردم با تکیه بر مفاد قانونی شکل گرفته است.
اعضای این تشکل را مردم بافت، تیم حقوقدان و برخی اهالی رسانه تشکیل می‌دهند تا به لحاظ قانونی تملکات را پیگیری و ساماندهی کنند و به سوالات مردم پاسخ دهند. البته این تشکل قرار است واکنش‌های به موقع نسبت به اتفاقات حوزه بافت ثامن را هم داشته باشد.
براساس شنیده ها، طرح تفصیلی بافت اطراف حرم از سوی تیم مشاوره جدید طی ۱۵ روز آینده به وزارت راه و شهرسازی و شورای عالی معماری و شهرسازی ارسال می‌شود. از طرف دیگر، پژمانفر، نماینده مردم مشهد در توییتر خود به مردم اطلاع داده که فعلا برای فروش املاک خود به شهرداری، اجباری در کار نیست؛ بنابراین می‌توان گفت گام‌های مهمی در بافت اطراف حرم برداشته شده که می‌توان نسبت به آینده آن و اصلاح ساختار شهری در این منطقه امیدوار بود.
ارسال نظرات