«بیت کوین» پول، سهام یا دارایی؟ / خرید و فروش ارزهای دیجیتال در ایران غیرقانونی است؟/ خرید رمز ارز ورود سرمایه است نه خروج! +فیلم

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو- سینا احدیان؛ تحولات اقتصاد جهانی در دهه اخیر به قدری سرعت گرفته و دچار تحول شده که هر از چند گاهی قیمت و ماهیت کالا‌ها و خدمات و تجارت و کسب و کار‌های مختلف به حدی تغییر می‌کند که بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران مربوطه را متعجب می‌کند. سرعت شتابان تکنولوژی و ظهور اقتصاد دیجیتال، تغییر فرهنگ و سبک زندگی و علاوه بر این اتفاقاتی مثل کرونا اقتصاد جهانی و البته بازار‌های مالیه بین المللی و تجارت جهانی را دستخوش تحولات اساسی کرده است. تحولاتی که اگر کشور‌ها از آن غافل باشند به ناچار از قافله عقب خواهند ماند و در این صورت یا فرصت‌ها از دست می‌رود و یا تهدید‌هایی متوجه اقتصاد و توسعه آن‌ها می‌شود.

به باور بسیاری از کارشناسان اقتصادی شکل گیری و گسترش کریپتوکارنسی‌ها یا ارز‌های مجازی در تعاملات اقتصادی می‌تواند یکی از تحولات کنونی اقتصاد جهانی باشد به حدی که ممکن است جای مبادلات مرسوم بانکی را بگیرد و سیستم معماری پولی جدیدی در جهان ترسیم کند، به همین علت توجه و برنامه ریزی برای چگونگی مواجهه با این واقعیت اهمیت زیادی دارد لذا کشور‌های مختلف جهان برنامه‌های متنوعی برای آن دارند یا دست کم پیرامون رمزارز‌ها چندین سال است که تحقیق و بررسی می‌کنند.

از طرفی با توجه به استقبال گسترده مردم برای سرمایه گذاری در حوزه ارزهای مجازی و مبهم بودن وضعیت خرید و فروش ایرانی‌ها و برای اینکه بیشتر در این‌باره بدانیم و جوانب مختلف این موضوع را بسنجیم از محمدرضا میرزایی؛ کارشناس و فعال بازار رمز ارز‌ها و سهیل نیکزاد؛ عضو هیات موسس انجمن بلاکچین ایران و فعال بازار ارز‌های مجازی دعوت کردیم تا به استودیوی خبرگزاری دانشجو بیایند و به سوالات ما پاسخ دهند. قسمت بعدی به زودی منتشر خواهد شد، اما در بخش اول این نشست سهیل نیکزاد ضمن اشاره به نحوه پیدایش و گسترش رمز ارز‌ها به ویژه بیتکوین به برخی سوالات و ابهامات پاسخ داد که در ادامه آمده است.

دانشجو: رمزارز‌ها که مهمترین و بزرگترین بخش آن مربوط به بیت کوین است از کجا آمده؟ آیا امروز به عنوان پول قابل قبول و استفاده است یا ماهیتی به عنوان دارایی دارد؟

نیکزاد: در سال ۲۰۰۸ پیرو ورشکستگی‌های پیاپی که در نظام بانکی دنیا اتفاق افتاد بود، شخص یا گروه گمنامی به نام ساتوشی ناکاماتو پیشنهاد راه اندازی یک شبکه پرداخت بدون سرور مرکزی را به دنیا ارائه دادند. ۲۰۰۹ تراکنش‌های اول انجام شد و ۲۰۱۰ اولین تراکنش تجاری به ازای ده هزار بیت کوین دو عدد پیتزای ۲۳ دلاری خریداری شد. بعد از آن طی رشد خیلی سریعی این قیمت زیاد شد، دلایل مختلفی داشته دلایل منفی و مثبتی، بعضا سو استفاده¬ها باعث جلب توجه کاربران به بیت کوین شده بود. حدود ۷ سال پیش FBA گزارشی منتشر کرد که بالای ۷۰ الی ۸۰ درصد تراکنش از دید ما ناشناس و غیر قابل ردیابی است یا برای کار خلاف قانون است یا چیزی است که ما نمی‌توانیم رصد کنیم. این گزارش دو یا سه سال پیش اعلام حدود کمتر از ۲۰ درصد اعلام می‌کرد خود همان نهادی که قبلا اعلام کرده بود کمتر از ۲۰ درصدش را می‌بینیم الان اعلام کرده بود کمتر از ۲۰ درصدش را نمی‌شناسیم.

واقعیت این است بلاکچین و ارز‌های دیجیتال تکنولوژی خیلی قدرتمندی است و با مکانیزمی کار می‌کند. فارغ از عضو سومی که در واقع حساب‌ها و تراکنش‌های مالی شما را تایید بکند به شما این قدرت را می‌دهد که جابه جایی پولی انجام بدهید. به نوعی این اتفاق برای مردم جالب بود. کنترلی که کاربر روی دارایی هایش دارد برای خیلی آدم‌ها باعث می‌شود حمله کنند و بیت کویین را بخرند. بیت کوین تعداد محدودی دارد. در اقتصاد پول اولیه اقتصاد اگر کالای ارزنده‌ای باشد محدودیت برایش تقاضای بیشتری ایجاد می‌کند و تقابل عرضه و تقاضا تعیین کننده قیمت است. آن چیزی که باعث می‌شود بیت کوین نوسان داشته باشد قاعدتا این است تقابل عرضه و تقاضا با نسبت‌های تغییر کننده رو به روی هم قرار می‌گیرند کسانی یک دفعه میان بیت کوین بخرند کسانی یک دفعه می‌خواهند بیت کوین بفروشند و این تغییرات را سریعا اعمال می‌کنند در شبکه مثال می‌زنم شما فرض کنید دو تا ارز مثل دلار و یورو نسبت برابری شان اگر بخواهد تغییر بکند باید حجم زیادی معاملات انجام شود تا اینکه این نسبت برابری تغییر کند حجم پولا و معاملات زیاد است، ولی بیت کوین حدود یک درصد پول‌های جهان است عدد خیلی قابل توجهی است، ولی باز کوچک است نسبت عرضه و تقاضا می‌تواند دامپ و پامپ ایجاد کند و عدد را تغییر بدهد.

هر چه جلوتر رفتیم نوسانات رمز ارزها کمتر شده، یعنی حجم بازار بزرگتر می‌شود. پول سه وظیفه دارد یکیش اندازه گیری ارزش یکی ذخیره ارزش و یکی انتقال ارزش است بیت کوین و سایر رمز ارز‌ها دست کم در این ده سالی که از ورودشان و شکوفایی شان گذشته به ما نشان دادند که انصافا در ذخیره و انتقال ارزش خیلی خوب عمل می‌کنند در انتقال ارزش خیلی خیلی خوب عمل می‌کنند. یعنی فرای تمام محدودیت‌هایی که شما در نظام‌های بانکی پرداخت دارید می‌توانید همین الان که نشستید از این موبایل تراکنش یک میلیارد دلاری بیت کوین به دوستتان بکنید و ۵ دلار ۱۰ دلار یا ۲ دلار کارمزد پرداخت کنید و در ده دقیقه پول به مقصد برسد. خب این اصلا مدلی است که گفتمان نظام‌های پرداخت را عوض کرده به طور خلاصه این دارایی‌ها با نوسان زیاد و با جذابیت زیاد وارد بازار شدند کشور‌های مختلف سعی می‌کنند رویکرد‌های متفاوتی داشتند در قانون گذاری که تا حالا انجام شده دو نگاه خیلی شایع و بارز وجود دارد یکی اینکه رمز ارز‌ها مثل بیت کوین و سایر رمز ارز‌ها را به عنوان یک پول فرض می‌کنند در قانونشان و تعیین تکلیف قانونی این رمز ارز‌ها را به نهاد‌های پولی خودشان می‌سپارند مثل بانک مرکزی نهاد‌هایی که در واقع به پولشویی نظارت می‌کنند به سیاست‌های پولی کشور نظارت می‌کنند برخی دیگر از کشور‌ها رمزارز‌ها را به عنوان کالا‌ها یا محصولات یا دارایی‌ها صرفا در واقع فرض می‌کنند و فرض می‌کنند داد و ستد این‌ها مثل خرید و فروش یک کالا یا دارایی است.

همه کشور‌ها نگرانی شان خیلی در مورد پولشویی، تامین مالی تروریسم، قاچاق انسان و قاچاق اسلحه بوده به این دلیل ابتدا بیشتر کشور‌ها نگاهشان به رمزارز‌ها خیلی محدودکننده بود. مثلا کشور‌های پیشرفته و صنعتی دنیا مثل امریکا روسیه خیلی محدودیت به وجود آوردند. زندان می‌انداختند بگیر و ببندد و بازخواست بوده، ولی همه این‌ها محدود به سال‌های اول است بعد اینکه متوجه شدند این فناوری به خودی خود قابل جلوگیری نیست و اگر ما این طوری سرخورده و محدودش کنیم علم راه خودش را باز می‌کند و این می‌شود یک ابزار خیلی خوبی برای کشوری که می‌خواهند در واقع سواستفاده کنند و استفاده‌های غیرقانونی بکنند؛ لذا سعی کردند با رویه متفاوت و برعکس را در پیش بگیرند. کشور‌های صنعتی در این سال‌ها خیلی تلاش کردند که کاربرد‌های قابل رصد بیت کوین و سایر رمز ارز‌ها را توسعه بدهند مثلا ۸ هزار خرده‌ای BTM در خیابان‌های دنیا هست. بیت کوین می‌دهی و کش می‌گیری یا برعکس هنوز نمی‌شود جواب داد به راحتی آیا بیت کوین یک پول است یک سهام است یا یک دارایی است بهتر است بگویید بیت کویین یک دارایی از نوع خودش است، اما ملاحظات خیلی مهمی دارد مهمترین ملاحظاتش این است اگر گمش کنی امکان بازیابی وجود ندارد.

دانشجو: وضعیت خرید و فروش در کشور ما چگونه است؟ چه ملاحظاتی وجود دارد؟
نیکزاد: برخی دولت‌ها کاملا ممنوع کردند برخی دولت‌ها در مقاطع زمانی استراتژی‌های مختلفی اتخاذ کردند. بیانیه‌ای از طرف هیئت وزیران و هیئت دولت منتشر شده که رمز ارز‌ها را به عنوان یک صنعت ماینینگ به رسمیت شناخته و در واقع به سایر نهاد‌های دولتی و یا تحت امر خودش تکلیف کرده تسهیلاتی را فراهم بکنند که خرید و فروشش بتواند برای افراد مهیا شود و در خرید و فروش هم موکدا تاکید کرده که به شرط پذیرش ریسک معامله از طرف خریدار و فروشنده این مجاز هست و دولت مسئولیت و حمایتی در این قبال ندارد و پشتیبانی نمی‌کند، که این موضع گیری خیلی هم منطقی هست، چون اگر شما پولی در بانک داشته باشید که دزدیده شود و حساب بانکی تان را خالی کنند، به بانک مراجعه می‌کنید و مشکل را حل می‌کنند و حتی می‌توانند دزد را بگیرند یا پیگرد قانونی دارد، ولی در رمز ارز‌ها بابت این که کسی پولتان را بدزد، عملا نهادی نیست که از شما حمایت کند. دولت یا بانک مرکزی خیلی کار منطقی می‌کند و مسئولیت حمایت من دارنده رمز ارز را بابت رمز ارز به عهده نمی‌گیرد، البته دولت‌های دنیا و من جمله دولت ایران همین کار را حتما کرده یا خواهد کرد که سازمان‌هایی را تدارک ببیند که شما بروید رمز ارز را مثل اسکناس دلار یا یورو یا هر چیزی که دارید امانت بدهید و به شما حساب موجودی یورو اعلام می‌کنند. این سازمان‌هایی که در واقع امانت می‌گیرند و برای مردم با آن طوری که دلشان می‌خواهند معامله می‌کنند جابه جایی می‌کنند یا نگه داری می‌کنند هزینه بابت این نگه داری می‌گیرند. در ایران یک پیام مثبت از این سو آمده و دو سه پیام منفی که همه شان از سوی بانک مرکزی بوده البته بانک مرکزی یک سیگنال خیلی مثبت فرستاد.

در بیانیه و آن طوری که در مورد صرافی شان صحبت می‌کرد عین کالا باهاش رفتار کرده یعنی می‌گفت این ۴ فروشگاه می‌خری می‌فروشی، مالیات می‌دهی، همه چیز به ارز ربطی ندارد هر چند گفته قوانین ارز‌ها هم بهش جاری می‌شود، اما در انتها گفت نه این خدمت را ندارد یک خرده ما را نگران کرد. از این جهت دومین بیانیه‌ای بود که بانک مرکزی می‌داد و همسو بود با نگرانی‌هایی که کشور‌های خارجی در مورد به دست آوردن این فناوری در ایران ابراز می‌کردند مثلا یک بیانیه همزمان مثلا دو هفته یا ده روز قبلش از جانب سنا بود که اکیدا باید نظام بانکی ایران از دسترسی به فناوری بلاکچین و رمز ارز‌ها جلوگیری بشود یعنی با اینقدر دیتیل کلمات یعنی این جوری نیست که مثلا بگوییم یک کاری کنید ایران با بیت کوین تحریم را دور نزند، این صحبت نبود می‌خواهد اون داره ایران را تحریم می‌کند هدفش این است استفاده نکنیم، ولی اینکه اکیدا اشاره بکند نظام بانک ایران به فناوری بلاکچین دسترسی پیدا کند نه به بیت کوین و رمز ارز، می‌دانید بیت کوین و بلاکچین صد تا کاربرد داشته باشد ده تای این هاست چیز‌هایی و تکنیک‌هایی بود برای امنیت استفاده می‌کنند یعنی اصلا لزوما حتی نظام پرداخت که هر چند بعضی هایش هست، ولی بعضی هایش واقعا نیست این انعکاس جمله به جمله این کلمات در بیانیه‌ای که بانک مرکزی داد خیلی ما را نگران کرد.

منطق بر این بود که اگر من دارم سوبسید خیلی ارزان یا به گاز خیلی ارزان بهت می‌دهم خیلی ارزان‌تر از گازی که در دنیا می‌توانی پیدا کنی به ازای این حمایت انتظار دارم بیت کوینی که به دست می‌اوری در کانال‌هایی که بانک مرکزی دستور می‌دهد خرج کنی که بانک مرکزی بتواند از پس تعهدات خارجیش بربیاید کسانی که می‌خواهند خرید خارجی بکنند به هر دلیلی نتوانستند ارز تامین کنند و خدا رو شکر موفق شدند شریکی پیدا کنند این ارز را بیاورند این نگاهی بود در این حرف گفته شد ممنوعیتی برای کار‌های غیر از آن اعلام نشد، ولی اینکه گفتند جا‌های خاصی را اعلام می‌کنیم که فقط آنجا بروند این به ذهن متبادر کرد که بقیه را می‌خواهند یک ممنوعیتی برایشان اعمال کنند یا محدود کنند کارشان را تا اینجا خوب بود بلافاصله یکی دو روز بعد فرمایش دکتر همتی، مدیر عامل شاپرک نامه‌ای نوشت خطاب به یک سری پرداخت یار‌ها کسانی که با اکسچنج‌ها (صارفی ها) همکاری می‌کنند که از درگاه‌های پرداختی شاپرک برای یک سری کار‌ها استفاده نکنند قمار و ... و رمزارز و این خیلی کار را برای رمز ارز ایران سخت می‌کند.


یک پیش زمینه‌ای بدانید؛ حدود ۴۰۰ کسب و کار خرید و فروش اینترنتی رمز ارز در ایران فعال است و این‌ها از زیرساخت بانکی استفاده می‌کنند. خرید و فروششان این جوری است درگاهی می‌دهند درگاه‌هایی هستند الان پرداخت یاری هستند به شما کمک می‌کنند یک درگاهی داشته باشید من از شما ۵ میلیون ۱۰ میلیون ۲۰ میلیون خرید کنم. این مکانیزم بانکی است هم پرداخت کننده هم شمایی که درگاه هستی هم اونی که انتقال می‌دهد به شبکه همه شان از ابتدا تحت نظارت بانک مرکزی هستند همه این‌ها رجستر می‌کنند. نمی‌خواهیم در ایران قمار بکنیم، ولی در مورد رمز ارز معنی این می‌شود یا ممنوع است یا رمز ارز مثل قمار ممنوع است یا اینکه اشکال ندارد اگر اکی است از این درگاه استفاده نمی‌کنیم اگر از این درگاه استفاده نکنی یعنی ورشکسته شده جمع کند یعنی ۴۰۰ تا کسب و کار بخوابد یعنی کسب و کار‌هایی که حدود روزی ۲۰، ۳۰ میلیون دلار ترنول (تراکنش مالی) ایجاد می‌کنند بخوابد تنها ابزاری که در این تحریم و فساد اینترنشنال کشور عزیزمان دارد که بتواند یک حداقل‌هایی از تراکنش‌های مالی را داشته باشد. این تصمیم جلوی این را می‌گیرد و ما نمی‌توانیم این کار را تامین کنیم، اتفاقی که از فرط غیرمعقول بودن تا هفته گذشته نیفتاده یک هفته و اندی نامه آمده تا حالا مقاومت شده و صادقانه مقاومت شده من می‌دانم خیلی از این‌ها رفتند به هر مقامی و هر کسی که در واقع یک نقشی درحکومت داشته خودشان را عرضه کردند یعنی گفتند بیا نگاه کن حساب اینجاست هر چیزی که درآمده پول مشتری همه دیتا‌ها اینجاست، ولی واقعا فکر می‌کنیم صنعت جدیدی همیشه این چالش‌ها هست همه طرفین حسن نیت دارند یعنی اصلا نمی‌شود گفت که حالا یک گروهی می‌خواهند یک گروه دیگر را نابود کنند ممکن است یک موقعه‌ای یک اتفاقی یک چیزی مثل آن مثالی که برایتان زدم خیلی در چشم می‌خورد سه بار بانک مرکزی بیانیه می‌دهد هر سه بار بعد از نگرانی‌ها سنا و کنگره می‌فهمیم بانک مرکزی ما مثل همه بانک‌های مرکزی نگرانی مدیریت پولی خودش را دارد. باید بهش حق بدهیم این اتفاق منجر به این شده فرصت از ما گرفته شود ما سعی کردیم در این مدت با حسن نیت خودمان را به حکومت و دولت اثبات کنیم. ما منظورم من نیست، فعالان این حوزه سعی کرده هر طور می‌تواند خودش را اثبات کند نشان بدهد بگوید اگر تحت نظر است اگر گزارش یا هر چیزی است لطفا فقط دست ما را از این صنعت نبندید.

دانشجو: برخی در ایران رمز ارز‌ها را وسیله‌ی خروج سرمایه می‌دانند و نسبت به آن هشدار می‌دهند، نظر شما چیست؟
نیکزاد: خروج نیست ورود است. شما یک پولی که منتشر کننده اش ممنوع کرده استفاده کنی و هر جایی داشته باشی شماره سریال رو پیدا کنه بلوکه میکنه به جایش پولی در دسترس دارید که هر لحظه هر جای دنیا می‌توانی خرج بکنی می‌گیری، به این ورود ارز می‌گویند.

دانشجو: بالاخره وضعیت خرید و فروش رمز ارز در ایران چیست؟ قانونی دارد یا ندارد؟ ممنوع است یا خیر؟ تکلیف مردم با اظهار نظرات ضد و نقیض چیست؟
نیکزاد: جواب سوالتان را گفتم واقعا قانونی است راحت می‌توانید پول بگیرید، رئیس بانک مرکزی نگفته بیت کوین ممنوع است مدیر عامل یک شرکت وابسته به بانک مرکزی خدمتی که رقبای بخش خصوصیش به مردم می‌دادند ممنوع کرده که خودش بدهد. یک قانون داریم درگاه پرداخت کسانی که خرید و فروش رمز ارز می‌کنند ندهیم تنها متنی که ممنوع قانونی نوشته شده مدیر عامل شاپرک امضا کرده شاپرک یک شرکت وابسته به بانک مرکزی است در مورد اینکه آیا اینحق را داشته یا نداشته فعالان اعتراض دارند می‌گویند به نظر ما نباید این کار را می‌کردید.

بگوید در ایران بیت کوین ممنوع است می‌دانید چه اثرات سیاسی در دنیا برای ما دارد؟ فکر کنید وقتی شما با یک سایز اقتصادی سیاسی نظامی مشاجره‌ای با یک دولت دیگری دارید که زورش کم نیست زیاد است شاید ممکن است مقطع استراتژیک به حرف رهبر انقلاب در آن لحظه غلطی نکند شما با این کشور مبارزه می‌کنید این آیتم در اختیارت است در دنیا بگویی همین طور مشدی گری می‌خواهم استفاده کنم تنها سلاحی که داری موجود غول پیکری است ده سال است بیت کوین تراکنش می‌کند ایران ممنوع کرد آمریکا فیلتر کرد تک تک سایت‌ها و درگاه‌ها و تراکنش‌ها هنوز انجام می‌شود حرف سیاسی نمی‌زنم بحث تکنیکال است ابزار تکنیکال دارید اجازه می‌دهد تراکنش کنید. در شرایطی که امریکا با دلار مالک نظام بانکی است اعلام کرده شمایی که ساکن ایران هستی ممنوعی می‌گویم کارش ظلم و جفا بوده من دارو نمی‌توانم بخرم خدمات اولیه زندگی نمی‌توانم بخرم به عنوان یک ایرانی تحت فشارم ناراحتم، ولی موضوع این است این آدم به خاطر اینکه این ابزار را خودش درست کرده و مدیریت می‌کند تعارف که نداریم پس اون آدم به اون ابزار مسلط است بد است، ولی مسلط است یک ابزار دیگری هست که مسلط نیست بد است بد است خوب است ارزشگذاری نمی‌خواهم بکنم امریکا خوب بیت کوین بد، منظورم این نیست منظور این است ابزاری داری، با دلار نمی‌توانی تراکنش کنی، اما با بیت کوین می‌توانی، آن روزی که ترامپ گفت پوستتان را می‌کنم من همان روز تراکنش داشتم.