هدف از اجرای پروژه «بهشت آباد» در چهارمحال و بختیاری چیست؟ / طرحی پر سر و صدا برای انتقال آب!

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، کم آبی مشکلی است که برخی از کشورهای دنیا با آن مواجه هستند، یکی از چالش های مهم کشور ما در سال های گذشته نیز، مساله کم آبی بوده است. مشکلی که بسیاری از کشورها با ارائه راه‌کارهایی توانسته اند تا حدی این مشکل را رفع کنند. در کشور ما نیز راهکارهایی برای حل مشکل کم آبی شهرهایی که با مشکلات بیشتری مواجه هستند اتخاذ شده که یکی از این راهکارها؛ انتقال آب از استان ها و شهرهای مجاور است.

یکی از طرح های انتقال آب طرح «بهشت‌آباد» است؛ طرحی که برای انتقال آب از استان چهارمحال و بختیاری به استان‌های اصفهان، یزد و کرمان درنظر گرفته شده و براساس آنچه طراحی شده، با این طرح قرار است سالانه حدود یک میلیارد و صد میلیون مترمکعب، آب به فلات مرکزی ایران منتقل شود. موضوعی که مردم و فعالان محیط زیست استان چهارمحال و بختیاری را نگران کرده و موجب انتقاد برخی از کارشناسان، مسئولان، نمایندگان و مردم این استان شده است.

طرح بهشت‌آباد در سال ۱۳۹۰ با پیگیری های مسئولان و نمایندگان استان‌ اصفهان در شورای عالی آب تصویب شد و در هفته دولت همان سال علیرغم مخالفت های کارشناسان محیط زیست و مسئولان چهارمحال و بختیاری کلنگ این طرح زده شد. این طرح در شرایطی تصویب شد که سازمان حفاظت محیط زیست کشور، مرکز پژوهش‌های مجلس و سازمان مدیریت منابع آب ایران به عنوان متولی آب کشور در سال های قبل از ۱۳۹۰، به این طرح اشکالات و ایرادات فراوانی گرفتند و آن را تأیید نکردند.

مخالفان معتقد بودند که در این طرح فقط به منافع آن برای استان‌های اصفهان، یزد و کرمان توجه شده و به مصارف حوزه‌های پایین دست توجهی نشده‌است. موافقان طرح هم می گفتند باید مشکلات استان های یزد، کرمان و اصفهان هم دیده شود و معتقد بودند این طرح آسیبی به محیط زیست و مردم چهارمحال و بختیاری نخواهد زد.

علیرغم اعلام نظرات مخالف و موافق، همانطور که گفته شد کلنگ این طرح به زمین خورد. اقدامی که موجب شد نمایندگان استان چهارمحال و بختیاری در مجلس تحصن کنند. سال ۱۳۹۵ هم وقتی حسن روحانی برای تقدیم لایحه بودجه به مجلس رفت و با اعتراض نمایندگان مردم استان‌های خوزستان و چهارمحال بختیاری در صحن علنی مجلس مواجه شد. نمایندگان این استان‌ها، با حضور در جلوی تریبون مانع از سخنرانی حسن روحانی شدند که البته با مداخله علی لاریجانی و درخواست وی از نمایندگان، راه را برای ادامه سخنرانی حسن روحانی هموار شد.

هدف اولیه از اجرای طرح بهشت آباد رفع کمبودِ آبِ آشامیدنی و صنعتیِ استان‌های اصفهان، یزد، کرمان و چهارمحال و بختیاری بود. این طرح شامل احداث سد ذخیره‌ای-مخزنی به ارتفاع حدود ۱۸۰ متر در محل تقاطع رودخانه‌های کوهرنگ و بهشت آباد است. حجم مخزن این سد حدود ۱میلیارد و ۸۰۰میلیون متر مکعب است.

همچنین احداث تونلی به طول حدوداً ۶۵ کیلومتر با قطر شش متر و نیز احداث یک سد مخزنی با حجم یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون مترمکعب با ارتفاع ۱۸۴ متر از جمله مشخصات اصلی این طرح است و قرار است که این تونل در اعماق بیش از ۳۰۰ متری اراضی شرق استان چهارمحال و بختیاری احداث شود که ظرفیت انتقال سالانه این تونل حدود یک میلیارد مترمکعب تخمین زده شده‌است.

وزارت نیرو درخواست بازنگری پروژه را از سوی محیط زیست نادیده گرفت

انتقادها به اجرای طرح که بالا گرفت سازمان حفاظت محیط زیست با استناد به اظهارنظر کارشناسانش در زمان ریاست معصومه ابتکار بر این سازمان، مدعی شد هیچ‌گاه با اجرای این طرح موافقت نکرده‌؛ نزدیکی محل اجرای پروژه به پروژه طرح انتقال آب سبزکوه به چغاخور با حجمی حدود ۳۰ میلیون مترمکعب، همچنین ضرورت کاهش حجم انتقال آب قابل انتقال به واسطه کاهش ۵۰ درصدی حجم آب این سد توسط وزارت نیرو باعث شد تا سازمان حفاظت محیط زیست صدور مجوز ارزیابی برای اجرای پروژه «بهشت آباد» را منوط به بازنگری و اصلاح در آن کند؛ اما مجریان طرح بی تفاوت به این خواسته و بدون دریافت مجوز قانونی از این سازمان، اجرای طرح را آغاز کردند.

در نهایت طرحی که تبعات آن تنها دامن‌گیر محیط زیست نخواهد شد و لااقل به واسطه پیش بینی زیر آب رفتن شهر کاج و روستاهای تابعه پس از آبگیری سد و سابقه تنش‌های فرهنگی و اجتماعی در موارد مشابه، نیازمند عقلانیت بیشتر در اجرا بود، با نمایش قدرت وزارت نیرو وارد فاز اجرا شد و شرکت توسعه مدیریت منابع آب ایران (وابسته به وزارت نیرو) با تجهیز کارگاه‌های احداث سد خود و ارسال نامه‌ای به وزیر و معاون آب و آبفا کار را شروع کرد. شروعی که البته برای مجریان بهشت آباد خوش یمن نبود چرا که کاهش حجم بارندگی‌ها، همچنین افزایش دامنه اعتراضات در فاصله سال‌های ۱۳۹۵_۱۳۹۶ منجر به توقف زود هنگام پروژه شد.

با این وجود، با آغاز سال ۱۳۹۹ اجرای پروژه، روندی جدید پیدا کرده است. استانداری اصفهان با استناد به مصوبه شورای عالی آب مبنی بر اینکه اجرای این طرح تنها با هدف تأمین آب شرب است، مصرانه پیگیر اجرای طرح «بهشت آباد» است آن هم در شرایطی که طبق تفاهم نامه منعقده میان وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط زیست، طرح «گلاب ۲» نیز با هدف انتقال ۱۵۰ میلیون متر مکعب آب به اصفهان نیز به طور قطع اجرایی می‌شود. سهمی که مضاف بر سهم ۱۵۲ میلیون متر مکعبی آب برای مصارف کشاورزی اصفهان از اجرای پروژه انتقال آب ونک_سولکان با حجم ۲۰۰ میلیون مترمکعبی است.

برخی کارشناسان معتقدند وزارت نیرو می‌داند اجرای پروژه «بهشت آباد» با هزینه ده هزار میلیاردی با توجه به کاهش حجم بارندگی‌ها در این منطقه، منطقی نیست و سازمان حفاظت محیط زیست هم می‌داند اجرای پروژه انتقال آب منوط به بررسی تمامی گزینه‌ها از جمله اصلاح الگوی کشت، ایجاد مشاغل جایگزین و کم آب بر، بستن چاه‌های غیر مجاز بازچرخانی آب و صرفه جویی برای تأمین آب مورد نیاز است و تنها در شرایطی که هیچ امکانی برای تأمین آب مورد نیاز نباشد، چنین پروژه‌هایی می‌توانند اجرایی شوند؛اما بر خلاف ژستی که در مقابل رسانه‌ها دارد و خود را مخالف اجرای این پروژه بدون اخذ مجوز ارزیابی نشان می‌دهد، به وزارت نیرو چراغ سبز اجرایی کردن پروژه را می‌دهد تا همچنان این پرسش مهم باقی بماند که هدف از اجرای پروژه «بهشت آباد» چیست و ذینفعان واقعی آنچه کسانی هستند؟

امروز اصلی ترین نگرانی مردم چهار محال وبختیاری درباره اجرای این طرح این است که در آینده با مشکلات جدی کم آبی مواجه شوند. این در حالی است که چهارمحال و بختیاری به خاطر قرار گرفتن در حوضه آبریز فلات مرکزی ایران همواره تامین کننده آب مورد نیاز استان‌های همجواره بوده است؛ اما این موضوع به این منزله نیست که این استان در تامین آب شرب با مشکلی مواجه نباشد و امروز بیش از نیمی از مردم این استان با مشکل کم آبی مواجه هستند؛ زیرا خشکسالی یک دهه اخیر در چهارمحال و بختیاری بیشترین کاهش منابع آبی را به همراه داشته است.

بسیاری از روستا‌های استان آب آشامیدنی هم ندارند

حمزه نماینده مردم شهرستان‌های اردل، کیار، کوهرنگ و فارسان در مجلس یازدهم می‌گوید: گسل‌های آبی استان در مسیر این تونل است که مدت‌هاست نمایندگان و مسئولان استانی برای توقف این اتفاق تلاش می‌کنند البته سودجویان سیاسی مطالب را برای مردم بد عنوان می‌کنند، در واقع ما مخالف احداث سد در اردل نیستیم و حرف این است که استان خودمان نیز به این آب نیاز دارد.

حمزه ادامه می‌دهد: بیشتر زمین‌های شهرستان‌های استان دیمی هستند و بسیاری از روستا‌ها آب آشامیدنی هم ندارند و کشاورزی، دامداری، صنعت، گردشگری و محیط زیست استان دچار مشکل شده که اگر این نیاز‌ها برطرف شد و آب اضافی باقی ماند آن را به استان‌های دیگر انتقال بدهند.

طرح بهشت آباد نقش بسیار مهمی در توسعه چهارمحال و بختیاری دارد

مهدی پژوهش، عضو هیئت علمی دانشگاه شهرکرد هم در مورد اجرای طرح انتقال آب بهشت‌آباد، می‌گوید: طرح انتقال آب بهشت آباد تحت عنوان انتقال آب به فلات مرکزی مطرح شده، این طرح انتقال آب به نام شرب و در واقع به کام صنعت و در مرحله بعد کشاورزی استان اصفهان خواهد بود.

وی می‌گوید: طرح بهشت آباد نقش بسیار مهمی در توسعه چهارمحال و بختیاری دارد و با وسعت سه هزار و ۸۰۰ کیلومتر مربع دقیقاً میان ۲ آبریز دریای عمان و فلات مرکزی قرار گرفته است، پس هدف برنامه‌ریزان این است که این منابع آبی از کارون از طریق بهشت‌آباد به اصفهان منتقل شود بنابراین بهشت‌آباد برای اصفهان مهم است.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهرکرد می‌افزاید: در سالیان اخیر با وارد شدن فولاد ذوب‌آهن به اصفهان در واقع زاینده رودی که به واسطه آب تونل اول کوهرنگ جان گرفته بود، دوباره دچار تلاطم شد. ذهن مسئولان استان پایین دست تنها به طرح‌های انتقال آب معطوف می‌شود، بنابراین برای آنان خشک شدن زاینده رود و حتی اینکه شرق اصفهان از بی‌آبی زمین‌های خود را از دست بدهند، مهم نیست و در حقیقت آنان کاملاً طالب همین موضوع هستند تا کشاورزان شرق اصفهان همواره ناراضی باشند زیرا کلید انتقال آب‌های بعدی است.

اجرای طرح «بهشت آباد» در ابتدا قرار بود با حجم یک میلیارد مترمکعب ساخته شود؛ علاوه بر آن قرار بود پس از احداث و بهره برداری از سد، ۲۵۰ میلیون مترمکعب آب برای یزد، اصفهان و کرمان تخصیص داده شود. پس از ابراز مخالفت ها و اعتراض ها به طرح تونل بهشت آباد، سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد هرگز به این پروژه مجوز اجرا نداده و اجرای پروژه «بهشت آباد» منوط به بازنگری و اصلاح در آن خواهد بود.

امروز بعد از پیگیری های متعدد از سوی مردم و با ورود دستگاه قضا دستور توقف پروژه بهشت آباد از سوی معاونت حقوق عامه دادستانی کل کشور به دادستان های استان های چهارمحال بختیاری، ابلاغ شده؛ دستوری که با تاکید بر جمع آوری کارگاه «پروژه انتقال آب بهشت آباد» و برخورد با متخلفان صادر و ابلاغ شده است.