چرا هورالعظیم خشک شد؟ / پای چین یا وزارت نفت در میان است؟

گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، در سال ۱۳۹۸ که پس از بالا آمدن رودخانه‌های کرخه، دز و کارون، بخش زیادی از خوزستان درگیر سیلاب شده بود، با هدایت آب به تالاب هورالعظیم، بخشی از مشکلات مردم کاهش یافت. در آن زمان، موضوع مهمی از سوی کارشناسان محیط زیستی مطرح شد و آن هم، نقش داشتن وزارت نفت در ممانعت از آبگیری هورالعظیم به دلیل وجود تاسیسات نفتی در آن منطقه بود؛ موضوعی که این روز‌ها در اوج مشکلات کم آبی مردم خوزستان، دوباره بر سر زبان‌ها افتاده است.

البته وزارت نفت بار‌ها این نظر کارشناسان را تکذیب کرده و حتی اعلام کرده که حاضر است پس از بالا آمدن سطح آب در صورت آبگیری هورالعظیم، شرایط را مانند میدان‌های نفتی آبی فرض و در هورالعظیم نیز سکو ایجاد کند، اما آیا واقعا انجام چنین کاری ممکن است؟

دلایل خشکی هورالعظیم

سدسازی‌های بی رویه برروی منابع تغذیه کننده آب تالاب تغیی راقلیم و وقوع جنگ استخراج نفت و ازبین رفتن نیزار‌ها کمبود رطوبت خاک و فقدان پوشش گیاهی باعث گردیده است تا خاک تالاب هورالعظیم درمعرض وزش مستقیم باد قرارگرفته و از پتانسیل فرسایش پذیری بالایی برخوردار شود.

درگذشته تالاب هورالعظیم چشمه گیرش ریزگرد‌ها بود؛ اما با خشک شدن قسمت‌های وسیعی ازآن اکنون به عنوان منشا ریزگرد‌ها مطرح می‌باشد دراین تحقیق شاخص فرسایش پذیری خاک و سرعت استان فرسایش بادی به وسیله تونل باد درقسمت‌های خشک شده تالاب مورد بررسی قرار گرفت، نتایج نشان داد که خاک درحاشیه ابگیر‌های تالاب ازمقاومت خوبی برخوردار است، اما با کاهش رطوبت و ماده آلی فرسایش پذیری افزایش می‌یابد فرسایش پذیری خاک و سرعت آستانه فرسایش بادی باماده آلی همبستگی منفی و معنیدار و بابافت خاک رابطه‌ای نداشت. همچنین دلایلی برای تالابی بودن بخشی ازریزگرد‌های جنوب غربی اورده شد.

 از میانه جنگ تحمیلی تا اواسط دهه ۷۰، عراق در هورالعظیم دایک مرزی کشید و ایران هم جاده‌هایی را برای انتقال تجهیزات و دسترسی به مرز در میانه تالاب ایجاد کرد. بعد هم از اواخر دهه ۷۰ تا اوایل دهه ۸۰، ایران به احداث دایک مرزی در هورالعظیم پرداخت. اکنون هم با وجود این دایک‌ها و جاده ها، هورالعظیم به هفت بخش مجزا از هم شامل ۵ مخزن در ایران، یک ناحیه میان دایک مرزی ایران و عراق و یک بخش عراقی تبدیل شده است که جریان آب در میان آن‌ها صرفا از طریق دریچه‌های مصنوعی برقرار می‌شود.

در این میان اما در میانه دهه 80 نیز کشف میدان نفتی مشترک ایران و عراق در دل هورالعظیم باعث شد که طرف ایرانی در میان همین تالاب چند تکه شده به احداث تاسیسات نفتی و کشیدن جاده های مربوط به آن بپردازد. اکنون هم در مخازن شماره یک، سه، چهار و پنج هورالعظیم در بخش ایرانی، سکوهای نفتی متعددی وجود دارد که هم دور آن خاکریز کشیده شده و هم جاده هایی برای دسترسی به این سکوها ایجاد شده و عملا تمام این تغییرات جریان طبیعی تالاب را مختل کرده است.

ضرر تاسیسات نفتی برای تالاب

برخی کارشناسان محیط زیست اما معتقدند که ضرر تاسیسات نفتی برای تالاب هورالعظیم، صرفا آسیب های زیست محیطی ناشی از نصب سکوها، خاکریزها و جاده های کشیده شده در میان تالاب نیست، بلکه اساسا شرکت های نفتی که در این تالاب فعالیت می کنند، به‌ویژه شرکت های چینی، سال هاست که به دنبال خشک شدن کامل هورالعظیم بخصوص مخازن یک، سه، چهار و پنج آن هستند تا بتوانند به راحتی از این تالاب نفت استخراج کنند.

خشک شدن هورالعظیم با توجه به نقش‌های متعدد آن در اقلیم و اقتصاد جنوب کشور، آثار زیانباری در تمام جوانب اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و... به دنبال دارد که مهم‌ترین آن‌ها بازگشت ریزگردها، نابودی بسیاری از حیوانات از جمله آبزیان و گاومیش‌ها و از بین رفتن معیشت مردم منطقه است.

اگر این تالاب خشک شود مردم مجبور به مهاجرت می‌شوند و تالاب را خالی می‌گذارند و در نتیجه مشکلات متعددی به وجود می‌آید از جمله آن که این منطقه در مرز واقع شده است و خالی شدن آن از سکنه مشکلات امنیتی ایجاد می‌کند؛ بنابراین آب تاثیر مهمی در وضعیت اقتصادی و معیشت مردم منطقه دارد؛ البته امیدواریم با ثبت جهانی این تالاب برای توجه کشور‌های جهان به هورالعظیم شاهد پر آب شدن مجدد آن باشیم.