تهدید طوفان نمکی در نتیجه خشک شدن دریاچه ارومیه

کامران یوسفی، مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی در گفتگو با خبرنگاران در مورد وضعیت منابع آبی استان و میزان مصرف آب در بخش کشاورزی گفت: طبق اعلام وزارت نیرو کل آب تجدیدپذیر استان ۳ میلیارد مترمکعب است که یک میلیارد و ۹۰۰ میلیون آن از منابع سطحی و یک میلیارد و یکصد میلیون از آب‌های زیرزمینی تأمین می‌شود. این ظرفیتی است که وجود دارد و این منابع به میزان بارش‌ها و امکان تغذیه بستگی دارد.

یوسفی با بیان اینکه در استان آذربایجان شرقی میزان کل مصرف از منابع آبی سطحی و زیرزمینی در تمامی موارد شرب، صنعت، فضای سبز و کشاورزی ۲ میلیارد و ۱۴۲ میلیون است که حدود ۷۰ درصد از آن یعنی ۱.۷ میلیارد مترمکعب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود افزود: ۹۵۰ میلیون مترمکعب آن از آب‌های سطحی تأمین می‌شود و ۸۹۷ میلیون مترمکعب از چاه و قنات تأمین می‌شود.

مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی ادامه داد: بخش کشاورزی جایگاه تولید را در کشور دارد و در تمامی کشور‌ها سهم بخش کشاورزی بیشتر از سایر بخش‌ها یعنی صنعت و شرب و ... است در کشور ما هم به تبع آن حدود ۷۰ درصد آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود تا تولیدات انجام گیرد. در کشور‌های توسعه‌یافته، در کنار مصرف، وضعیت فنّاوری و استفاده از سامانه‌های نوین آبیاری، تجهیز شبکه‌ها بهتر است و درصد اجرایی آن‌ها بیشتر است و این باعث می‌شود که وضعیت مصرف آب کشاورزی آن‌ها بهینه باشد.

وی با اشاره به اینکه اقدامات خوبی در استان ما به‌منظور بهینه کردن مصرف آب کشاورزی آغاز و عملیاتی شده است اضافه کرد: ازجمله آن‌ها سامانه‌های نوین آبیاری، آبیاری تحت‌فشار است. در اراضی خرد مالکی، پایاب چاه‌ها، قنوات استان حدود ۱۲۵ هزار هکتار اراضی وجود دارد که قابلیت تجهیز به سامانه‌های نوین آبیاری را دارند. از این میزان تاکنون ۶۹ هزار هکتار را ما توانستیم با استفاده از اعتبارات دولتی که عمدتاً کمک‌های بلاعوض است به شبکه‌ها تجهیز کنیم.

مدیر آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی تأکید کرد: از سایر فعالیت‌ها برای بهینه‌سازی مصرف آب بخش کشاورزی، اجرای شبکه‌های آبیاری است که شبکه‌های فرعی آبیاری و زهکشی در پایاب سد‌های بزرگ و کوچک ایجاد شده است. در استان ما ۱۱۸ هزار هکتار پتانسیل در این زمینه وجود دارد که ۵۰ هزار هکتار آن را توانسته‌ایم به شبکه‌ها تجهیز کنیم.

وی ادامه داد: تعدادی از این شبکه‌ها ثقلی است و تعدادی نیز تحت‌فشار است. به تبع شبکه اصلی که شرکت آب منطقه‌ای اجرا می‌کند ما هم شبکه‌های سه و چهار آن را مکلف هستیم اجرا کنیم که نمونه آن شبکه پایاب سد علویان به‌صورت ثقلی است، چون شبکه اصلی‌اش هم ثقلی است. در پایاب سد آیدوغموش و ارسباران شبکه فرعی به صورت تحت فشار اجرا شده است.

یوسفی بیان کرد: پروژه‌های دیگری که از منابع اعتباری استانی می‌توانیم به منظور بهینه‌سازی مصرف اجرایی کنیم احداث و بازسازی کانال‌های آبیاری عمومی است در استان ما بیشتر کانال‌ها خاکی هستند که باعث پرت آب می‌شوند و منجر به این می‌شود که میزان آب مصرفی در بخش کشاورزی بالا باشد. به همین منظور احداث و بازسازی کانال‌های آبیاری سرلوحه کار ماست که توانسته‌ایم ۸۷۱ کیلومتر از کانال‌های استان را بتنی کنیم تا از تلفات آب جلوگیری شود.

وی به دیگر روش‌های بهینه‌سازی مصرف آب کشاورزی نیز اشاره کرد افزود: معاونت بهبود تولیدات گیاهی سازمان طبق رسالتی که دارد اصلاح الگوی کشت را با توجه به شرایط حوضه دریاچه ارومیه سرلوحه کار خود قرار داده است. یک‌سوی اصلاح الگوی کشت تشویق‌های دولتی و توصیه‌هاست و سوی دیگر آن نیز بهره‌برداران هستند که توصیه‌های ترویجی را قبول کنند و با لحاظ تأمین معیشتشان به سمتی بروند که بتوانند هم آب کمتری مصرف کنند و هم مسائل اقتصادی آن‌ها تأمین شود.

یوسفی ادامه داد: رسالت معاونت تولیدات گیاهی سازمان توصیه به کشت دانه‌های روغنی کلزا است. کشت پیاز را کاهش داده‌اند. گیاهانی که بازدهی بالایی دارند و مصرف آبشان کمتر است این‌ها معرفی می‌کنند. همچنین کلاس‌های توجیهی را مدیریت هماهنگی ترویج در روستا‌ها برگزار می‌کند.

وی اظهار کرد: در استان در شهرستان‌های حاشیه دریاچه ارومیه به‌واسطه شوری منابع آب عمده تهدیدی که می‌شود شوری آب روی خاک تأثیر می‌گذارد و خاک‌ها به‌تدریج به سمت شوری می‌روند. در گذشته سم و کود ارزان‌قیمت بود و میزان مصرف آن‌ها بالا بود؛ اما الان کارشناسان پهنه در تمام اراضی در روستا‌ها هستند و تجزیه خاک انجام می‌شود. میزان کود دهی و سم دهی و مشخصات شیمیایی و فیزیکی خاک که حاصل از نتایج آزمایش‌ها است به کشاورزان اعلام می‌شود تا سم و کود اضافه ندهند؛ بنابراین با این اقداماتی که انجام می‌گیرد خاک‌هایمان می‌تواند حفظ شود.

وی اضافه کرد: این عامل به‌خصوص در کانال‌ها بیشتر خودش را نشان می‌دهد که باعث آسیب‌دیدگی گیاهان می‌شود. اقداماتی که برای حل این مسئله می‌توان در نظر گرفت این است که حداقل تراز آب دریاچه تأمین شود؛ بنابراین اقداماتی که ستاد احیا تعریف کرده است به این منظور است که ان شاء الله این اقدامات تأثیرگذار باشد و با انتقال آب از سایر حوضه‌ها که در برنامه ستاد است این مشکلات برطرف می‌شود.

یوسفی یکی از راهکار‌های دیگر برای صرفه‌جویی در مصرف آب کشاورزی را کشت فرا سرزمینی برشمرد و اظهار کرد: با کشت محصول در کشور‌هایی که با آن‌ها ارتباط داریم نه‌تن‌ها فشار بر منابع آبی داخل استان کم می‌شود، محصول و آب نیز وارد کشور می‌شود.

وی همچنین کشت در محیط کنترل‌شده و گلخانه‌ها را از دیگر راه‌های صرفه‌جویی آب در بخش کشاورزی عنوان کرد و گفت برای این منظور تسهیلات ارائه می‌شود و ازجمله آن‌ها می‌توان به مجتمع گلخانه‌ای جلفا اشاره کرد.

یوسفی به نظارت بر پایاب چاه‌ها و یا سد‌هایی که مجهز به شبکه‌های آبیاری شده‌اند اشاره کرد و افزود: سرمایه‌گذاری شبکه‌ها از سوی دولت انجام می‌گیرد و تشکل‌های آب بران و تعاون روستایی بعد از اینکه شبکه تحویل داده می‌شود بر مدیریت پایاب، حفظ نگهداری و حتی توزیع آب نظارت می‌کنند.