خشک شدن دریاچه ارومیه عامل ایجاد گرد و غبار نمکی / کاهش بارش‌ها بلای جان دریاچه ارومیه

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، دریاچه ارومیه در شمال غربی کشور ایران و میان دو استان آذربایجان غربی و استان آذربایجان شرقی قرار گرفته است. این دریاچه بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران و دومین دریاچه بزرگ آب‌شور دنیا است. دریاچه ارومیه بزرگ‌ترین آبگیر دائمی در آسیای غربی و از مناطق دیدنی ارومیه و ایران است که آب آن که بسیار هم شور است، از ۶۰ رودخانه نظیر زرینه‌رود، باراندوز، شهرچای، نازلو سیمینه‌رود، تلخه‌رود، گادر و زولا تامین می‌شود.

سیمینه رود و زرینه رود از بزرگ‌ترین رودخانه‌های حوضه آبریز دریاچه هستند که نقش بسزایی بر میزان آب دریاچه دارند. البته بارش برف و باران و چشمه‌های درون دریاچه نیز در تامین آب دریاچه موثر هستند. سرعت بالای تبخیر آب دریاچه و مشکلاتی که در بحث کم آبی وجود دارد موجب شده طی سال‌های گذشته، دریاچه ارومیه حال روز خوبی نداشته باشد و اقدامات مقطعی هم نتوانسته مشکلات دریاچه زیبای ارومیه را حل کند.

در اطراف دریاچه ارومیه مناطق زیبایی وجود داشت که متاسفانه خشک شدن دریاچه این مناطق را هم با مشکل مواجه کرده، برای مثال دو جزیره اشک و کبودان هم به‌شدت تحت‌تاثیر خشک‌شدن دریاچه ارومیه قرار گرفته است. خشک شدن دریاچه ارومیه علاوه بر اینکه باعث از بین رفتن گونه‌های حیات وحش می‌شود احتمال به وجود آمدن گرد و غبار را در منطقه شدت می‌بخشید. 

ممنوعیت مجوز برداشت نمک از بستر دریاچه ارومیه

حسن عباس‌نژاد، مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان‌شرقی با اشاره به اینکه وضعیت نامناسب دریاچه ارومیه به خصوص در سواحل پست و لجنی، بروز گرد و عبار نمکی را تقویت می‌کند، می‌گوید: بر همین اساس اداره کل حفاظت از محیط زیست آذربایجان شرقی وجود نمک در گرد و غبار منطقه را رد نمی‌کند.

عباس‌نژاد می‌افزاید: برای بررسی عمیق این موضوع با معیار‌های کمی‌و کیفی، طرح مطالعاتی مشترک بین اداره کل حفاظت محیط زیست استان و دانشگاه تبریز در دست انجام است که در آن میزان و درصد وزنی نمک موجود در گرد و غبار استان‌های مجاور دریاچه ارومیه به ویژه شهرستان‌های تبریز، آذرشهر و بناب و شبستر مشخص خواهد شد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان‌شرقی وضعیت کنونی تالاب‌های حوضه آبریز دریاچه ارومیه را نیز نامناسب توصیف و اضافه کرد و خاطرنشان می‌کند: در این حوضه آبریز تعداد ۲۵ تالاب وجود دارد که شرایط هر کدام روز به روز بدتر می‌شود؛ مهم‌ترین آن‌ها تالاب «قره قشلاق» شهرستان بناب است که همواره متاثر از شرایط کلی دریاچه ارومیه و لازم است در این رابطه پروژه‌های مختلف تعریف شده و به سرعت اجرایی شوند.

وی افزایش آب‌های ورودی به بستر دریاچه و طرح‌های مربوط به صرفه جوئی در مصرف آب را ۲ پروژه بسیار مهم و تاثیرگذار برای احیای دریاچه ارومیه اعلام می‌کند که لازمه اجرایی شدن آن‌ها تخصیص به موقع اعتبارات است تا شاید شرایط کنونی دریاچه تغییر پیدا کند.

به گفته عباس نژاد اجرایی شدن پروژه‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه حداقل ۴۰ درصد ورودی آب به بستر دریاچه را افزایش می‌دهد.

وی تثبیت خاک در اطراف دریاچه ارومیه، از جمله افزایش گونه‌های سنتی پوشش گیاهی را از دیگر طرح‌های مهم و واولویت دار احیای این دریاچه بیان کرد که باعث کاهش باد‌های نمکی شده و تا حدودی می‌تواند جلوی گرد و غبار‌های نمکی در شهر‌های اطراف را بگیرد.

مدیرکل حفاظت از محیط زیست آذربایجان شرقی از آغاز مالچ پاشی طبیعی از ۲ سال قبل در اطراف دریاچه ارومیه و مناطق نمکی خبر داد و ادامه می‌دهد این طرح در سالجاری نیز ادامه دارد.

عباس نژاد همچنین از ممنوعیت مجوز برداشت نمک از بستر دریاچه ارومیه خبر داد و گفت: اما در فصل زمستان برای پاشش نمک در معابر و جاده‌های آذربایجان شرقی و نیز برداشت‌های صنعتی مجوز‌هایی از سوی محیط زیست استان صادر می‌شود.

اجرای طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه

به عقیده کارشناسان یکی از راهکار‌هایی که برای احیای دریاچه ارومیه انتقال آب به این دریاچه است در این رابطه جواد رحمتی، معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار آذربایجان‌شرقی در مورد اقدامات انجام شده برای احیای دریاچه ارومیه، می‌گوید: در این راستا طرح انتقال آب از رودخانه زاب کردستان به دریاچه ارومیه به عنوان یکی از مهم‌ترین اقدامات برای تأمین مطمئن سالانه آب این دریاچه اجرا می‌شود.

رحمتی با بیان اینکه با اتمام این طرح سالانه حدود ۶۵۰ میلیون مترمکعب آب از طریق این رودخانه به این دریاچه منتقل می‌شود، بیان می‌کند: این میزان بالاترین حجم انتقال آب سالانه به این دریاچه به شمار می‌رود.

به گفته معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار آذربایجان‌شرقی عملیات احداث تونل این پروژه دو سه هفته پیش به اتمام رسیده و هم اکنون کانال انتقال آن در حال تکمیل است که با اتمام آن، آب این رودخانه تا پایان امسال به این دریاچه سرازیر می‌شود.

رحمتی، ادامه می‌دهد: علاوه بر اجرای این طرح، برای احیای دریاچه ارومیه از محل رهاسازی آب از سد‌های استان نیز سالانه بیش از ۳۸۰ میلیون مترمکعب آب به این دریاچه منتقل می‌شود. از محل انتقال پساب مدول دوم تصفیه خانه فاضلاب تبریز و تصفیه خانه‌های استان نیز سالانه حدود ۷۰ تا ۸۰ میلیون مترمکعب پساب به این دریاچه سرازیر می‌شود.

رحمتی، تغییر الگوی کشت را از دیگر اقدامات انجام شده در سطح استان برای احیای دریاچه ارومیه اعلام کرد و افزاید: مردم نیز با صرفه جویی در مصرف آب شرب می‌توانند در این زمینه گام بردارند تا در سال آینده آب این دریاچه به سطح مطلوبی برسد. 

وضعیت دریاچه ارومیه با کاهش بارش‌ها چندان مطلوب نیست و به ارقامی‌بسیار پایین‌تر از پیش بینی‌ها رسیده که با توجه به این امر در کنار ادامه طرح‌های پیشین، طرحی نو به ویژه برای کم شدن مصرف آب نیاز است.

دریاچه ارومیه در قالب طرح‌های ستاد احیا قرار است در مدت ۱۰ سال (از ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۴) به تراز اکولوژیک خود برسد که حدود یک‌ونیم تا ۲ سال از برنامه عقب است. این دریاچه از اواسط دهه ۱۳۸۰ شروع به خشک شدن کرد و بنا بر آمار بین‌المللی تا سال ۲۰۱۵ میلادی حدود ۸۰ درصد از مساحت آن خشک شد.