فاجعه زیست محیطی با خشک شدن کامل دریاچه ارومیه / بروز بیماری‌های تنفسی و خونی با وقوع طوفان نمکی

گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، دریاچه ارومیه دومین دریاچه بزرگ شور جهان است که در سال‌های اخیر با مشکل کاهش سطح آب و خشکسالی روبرو شده که در نتیجه آن امسال بدلیل عدم تخصیص حق آبه دریاچه از سد‌های حوزه آبریز دریاچه ارومیه و عدم تکمیل تونل انتقال آب به دریاچه بیش از ۹۵ درصد از آن خشک شده است.

با افزایش خطر خشک شدن کامل دریاچه ارومیه و بروز این فاجعه زیست محیطی، کارشناسان طوفان و باد‌های نمکی به شعاع صد‌ها کیلومتر که احتمالا بیشتر شهر‌های شمالی، مرکزی و حتی شمال شرق کشور از جمله تهران را نیز در بر خواهد گرفت را پیش بینی می‌کنند.

از راهکار‌های فوری نجات دریاچه ارومیه می‌توان به تخصیص حق آبه دریاچه ارومیه از سد‌های حوضه آبریز آن و تکمیل پروژه انتقال آب به دریاچه ارومیه و اصلاح پل میانگذر دریاچه ارومیه و طرح نکاشت زمستانه اشاره کرد.

تغییر ساختار‌ها در جهت فرایند نجات دریاچه 

در این راستا، محمدصادق معتمدیان، دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه در نشست با معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست با اشاره وضعیت دریاچه ارومیه می‌گوید: هم افزایی‌ها و اقدامات باید هرچه سریعتر منجر به پیشگیری از وضعیت موجود و سپس تثبیت و احیای دریاچه شود.

دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه ادامه داد: هزینه‌کرد‌های زیادی برای اجرای طرح احیای دریاچه ارومیه در بعد سخت‌افزاری انجام شده، اما همزمان جلوی گسترش اراضی کشاورزی گرفته نشده و این روند همچنان سیر صعودی داشته است که بسیاری از منابع آبی منطقه را متاثر می‌کند. به همین دلیل با وجود انجام بخشی از اقدامات سخت‌افزاری، دریاچه در وضعیت مناسبی قرار ندارد.

معتمدیان توجه به معیشت کشاورزان و حقابه محیط زیست به‌ویژه دریاچه ارومیه را یک ضرورت جدی برشمرد و تصریح می‌کند: انتظار می‌رود وزارت نیرو و سازمان حفاظت از محیط زیست در هم افزایی جدی نسبت به حل این مسئله اقدام فوری داشته باشند.

وی اصلاح ساختار اجرایی ستاد احیاء دریاچه ارومیه در راستای چابک‌سازی و تمرکز بر اقدامات نرم‌افزاری در کنار تاکید بر اتمام پروژه‌های سخت افزاری را نیز مورد اشاره قرار داد و گفت: با ساختار‌های فعلی که نسبت به نقش آفرینی مردم و تشکل‌های مردم نهاد در نجات دریاچه ارومیه سهم کمتری قائل شده نمی‌توان به آینده خوشبین بود لذا باید ساختار‌ها در جهت چابکسازی فرایند نجات دریاچه تغییر یابد.

دبیرکارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه می‌افزاید: نیازسنجی‌های لازم در راستای مصوبات جلسه کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه صورت گرفته و امیدواریم با توجه به دغدغه جدی ریاست جمهوری اعتبارات لازم در زمان مقرر تخصیص یابد.

افزایش بیماری‌ها با خشک شدن دریاچه ارومیه

علیرضا شریعت مسئول سابق دفتر نظارت و پایش ستاد احیای دریاچه ارومیه در این باره می‌گوید: بر اساس گزارش‌های مطالعات صورت گرفته توسط دانشگاه‌های علوم پزشکی تبریز و ارومیه که در همان ابتدای شروع فعالیت ستاد صورت گرفت ذرات موجود در ریزگرد‌های نمکی دریاچه ارومیه حاوی ترکیبات کلسیم، آهن، آلومنیوم و منیزیم هستند. کلسیم موجود در محیط خطر ابتلا به سنگ کلیه، گرفتگی مجاری کلیه و رگ‌های خونی را بالا می‌برد. آهن موجود در این ریزگرد‌ها نیز ممکن است منجر به ورم و بروز آسیب‌های چشمی شود و جذب آن از طریق تنفس طولانی‌مدت نیز التهاب ریه را در پی دارد.

وی افزود: تنفس منیزیم موجود در ریزگرد‌ها باعث افسردگی، گیجی و ضعف عمومی می‌شود، اما درباره آلومینیوم وضع از این هم بدتر است و حتی تنفس کوتاه‌مدت ذرات حاوی آلومینیوم باعث سرفه، تحریک شش و صدمه به دستگاه تنفسی می‌شود. اگرچه خشکی دریاچه ارومیه طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها یا اختلالات را موجب می‌شود، اما مهم‌ترین و شایع‌ترین این اختلالات متوجه ریه، مری، سیستم عصبی و دستگاه‌های داخلی خواهد شد.

مسئول سابق دفتر نظارت و پایش ستاد احیای دریاچه ارومیه با اشاره به گستره توفان نمک دریاچه ارومیه می‌گوید: توفان نمک دریاچه ارومیه علاوه بر تحت تاًثیر قرار دادن استان‌های همجوار دریاچه، تا هزاران کیلومتر دورتر یعنی تا شمال شرق ایران را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد و گستره آن به استان‌های تهران، قم، خراسان شمالی، خراسان رضوی و سمنان هم می‌رسد. در بهترین حالت حدود ۶ میلیون نفر از جمعیت ساکن در حاشیه این دریاچه را مجبور به ترک منطقه خواهد کرد.

وی با توجه به آسیب‌های ناشی از توفان نمک و راهکار‌های جلوگیری از آن گفت: هر چه رطوبت دریاچه ارومیه بیشتر باشد، امکان خیزش گرد و غبار نمک از سطح آن کمتر خواهد بود. در صورت تداوم خشکی دریاچه و تغییر بافت بستر دریاچه، این ذرات نمکی با کمترین میزان باد هزاران کیلومتر از غرب تا شمال شرق کشور را در بر خواهند گرفت. به علاوه نشستن این گرد و غبار روی برگ درختان و گیاهان باعث نابودی آن‌ها نیز می‌شود. مواد و املاح این گرد و غبار از نظر شیمیایی به‌گونه‌ای است که بر حیات گونه‌های جانوری منطقه هم اثرگذار است.

شریعت در ادامه تاکید کرد: ابتدا باید بپذیریم که نمی‌توان جلوی توفان نمک را گرفت بلکه لازم است دریاچه ارومیه را از حالت بی‌آبی خارج کرد.

وی به پیش‌بینی مرحوم پرفسور پرویز کَردُوانی جغرافی‌دان و پدر کویرشناسی ایران درباره عدم احیای دریاچه ارومیه اشاره و اظهار می‌کند: او معتقد بود که دریاچه ارومیه احیا نخواهد شد؛ چراکه از نظر مهندسی قابل انجام نیست و برای جلوگیری از تبعات خشک شدن دریاچه مانند خیزش گرد و غبار نمک باید روی کل دریاچه یک لایه خاک ریخت. در همان مقطع بنده معتقد بودم که سخنان پرفسور کردوانی در خصوص عدم احیای دریاچه ارومیه کاملا بجاست، ولی از یک منظر دیگر.

شریعت ادامه داد: آنچه که او به عنوان مسایل تکنیکال و مهندسی به عنوان چالش احیای دریاجه ارومیه مطرح می‌کرد، به نظر من می‌توانست به‌گونه‌ای دیگری بیان شود؛ چراکه چالش اصلی عدم احیای دریاچه ارومیه عوامل غیر مهندسی و غیر تکنیکال هستند و عامل اصلی آن به‌طور قطع عدم باور، اعتقاد و همراهی همه دستگاه‌های حاکمیتی اعم از قوای سه گانه و نهاد‌ها و سازمان‌های مختلف همچنین تعارض منافع است که به آن بخشی‌نگری و ماموریت‌محوری بخش‌های مختلف را می‌توان اضافه کرد. به تعبیری دریاچه ارومیه به محلی برای منازعات حزبی و سیاسی و استانی تبدیل شد که امیدوارم هر چه سریع‌تر و با تغییر پارادایم و در یک محیط کاملا غیر احساسی و ملی به داد این دریاچه زیبا و حیاتی برسیم.

این کارشناس آب به بخشی از فعالیت‌های انجام شده در ستاد احیای دریاچه ارومیه به منظور احیای دریاچه ارومیه اشاره و اظهارکرد: مهم‌ترین اقدامی که در تاریخ آب کشور بی سابقه بود و برای اولین بار با درایت چیت‌چیان - وزیر اسبق وزارت نیرو - و پیگیری ستاد اتفاق افتاد موضوع «الزام به رعایت دقیق حق‌آبه محیط زیستی دریاچه ارومیه» از طرف این وزارتخانه بود که تا آن مقطع علیرغم وجود مصوبات قانونی به آن عمل نمی‌شد و همین موضوع تاثیر شگرفی در رهاسازی حق‌آبه به دریاچه و آبگیری تالاب‌ها داشت، ولی متاسفانه در اواخر دولت دوازدهم و تحت فشار‌های سیاسی و همینطور تفکر استانی به‌طور ناقص انجام گرفت.

درپی منتشر شدن اخباری در فضای مجازی درباره خشک شدن کامل دریاچه ارومیه اشرفی‌زاده مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌ها در سازمان حفاظت محیط زیست در این باره می‌گوید: دریاچه ارومیه هنوز به‌صورت کامل خشک نشده، اما تقریبا دو قسمت شمالی و جنوبی آن از هم جدا شده و حدودا ۱۰۰۰ کیلومتر مربع از دریاچه باقی‌مانده است.

براساس آخرین اطلاع‌رسانی از وضعیت دریاچه ارومیه از دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی، یکشنبه ۱۳ شهریورماه تراز سطح آب دریاچه ارومیه ۱۲۷۰.۱۹ متر، وسعت دریاچه ۱۰۱۰ کیلومتر مربع و حجم آب موجود ۱.۳۹ میلیارد متر مکعب بوده این در حالیست که در ۱۳ شهریورماه سال گذشته تراز سطح آب دریاچه ۰.۵۳ متر، وسعت دریاچه ۱۲۵۱ کیلومتر مربع و حجم آب موجود ۱.۵ میلیارد متر مکعب بیشتر بود؛ به عبارتی در سال ۱۴۰۰، تراز سطح آب ۱۲۷۰.۷۲ متر، وسعت دریاچه ۲۲۶۱ کیلومتر مربع و حجم آب موجود در دریاچه ۲.۸۲ میلیارد متر مکعب گزارش شد.

شایان ذکر است، بر اساس اعلام شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی و آخرین تصاویر ماهواره‌ای در جمعه ۱۱ شهریورماه مساحت پهنه آبی دریاچه ارومیه ۹۸۰ کیلومتر مربع برآورد شده است.