چشمان خیس سِبیلوی آبی/ فک خزری توجه بیشتر می‌خواهد

به گزارش خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، استان گلستان به سبب برخورداری از ۱۱۸ کیلومتر نوار ساحلی به دو پهنه آبی خلیج گرگان و دریای خزر متصل است؛ این ویژگی سبب شده تا استان گلستان میزبان خیلی متنوعی از زیستمندان آبی باشد؛ آبزیانی که برخی از آنها، علاوه بر ارزش‌های اقتصادی، اکولوژیکی و ژنتیکی دارای ویژگی‌های زیبا شناختی منحصر به فردی هستند که از آن جمله می‌توان به فک خزری به عنوان تنها پستاندار آبی دریای خزر اشاره کرد.

فک خزری یکی از کوچک‌ترین فک‌های بدون گوش و از پستانداران آبزی کمیاب است. این گونه زندگی اجتماعی داشته و در دسته‌های بزرگ مشاهده می‌شود، مهمترین اندام حسی فک مانند سایر سگ‌های آبی سبیل‌های آن است که او را قادر می‌سازد بدون حس بینایی و شنوایی به شکار ماهی در زیر آب بپردازد. فک در آب زندگی می‌کند و تنها برای زادآوری و گاهی استراحت به ساحل می‌آید، در خشکی بسیار کم تحرک، اما در آب فعال است. ساحل‌نشینان گلستانی،  به این جانور سگ آبی‌ می‌گویند. فک‌ها به دمای آب بسیار وابسته هستند و به همین خاطر وقتی دمای آب افزایش می‌یابد، آنها به بخش‌هایی که آب عمیق‌تر و قاعدتاً سردتر است، مهاجرت می‌کنند. فک‌ها در تابستان، بهار و پاییز بیشتر در آب‌های نیمه جنوبی خزر از جمله ایران زیست می‌کنند و برای زایمان به مناطق یخی در شمال دریای خزر می‌روند.

سال‌هاست فک خزری در خطر جدی انقراض است و نامش در فهرست قرمز اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار گرفته است و گروه‌های حفاظت از فک برای مانایی آن می‌کوشند.

جمعیت این گونه که زمانی بیش از یک میلیون قلاده بود، طی سه دهه اخیر به خاطر شکار بی رویه صیادان کشور‌های حاشیه شمالی دریای خزر بشدت کاهش یافت و به کمتر از یکصد هزار قلاده رسید.

مرگ و میر فک‌ها، متهمان متعددی دارد که از آن جمله می‌توان از صیادان و ماهیگیران، قایق‌های موتوری، بیماری‌های ویروسی و ناشناخته، آلودگی‌های آبی مانند افزایش فلزات خطرناک مانند جیوه سرب، آهن و آرسنیک نام برد.

اما پرواضح آن است که کاهش جمعیت این سبیلو مهربان متاثر از همه این تهدیدات است؛ موضوعی که عدم چاره‌اندیشی برای آن به معضلی لاینحل برای محیط زیست دریایی شمال کشور تبدیل خواهد شد.

یحیی خدیور یکی از کارشناسان حیات‌وحش در گفتگو با خبرنگار دانشجو اظهار کرد: آلودگی دریای خزر و خلیج گر‌گان یکی از عوامل نابودی فک‌های خزری است؛ تحقیقات ثابت کرده است که آلودگی‌های این اکوسیستم‌های آبی منجر به نازایی ماده فک‌ها و عقیم شدن نر‌ها شده که این مساله را باید جدی گرفت.

وی گفت: یکی از اثرات مضر آلودگی، ایجاد ضعف در سیستم باروری فکک‌ها است؛ بسیاری از فک‌ها به سبب مواجه با آلودگی‌ها به ویژه الودگی نفتی عقیم شده یا تولید مثل آنها سخت می‌شود.

خدیور ادامه داد: به طور طبیعی هر فک ماده در زمستان یک توله به دنیا می‌آورد، اما گزارشات اخیر ثابت کرد این رویه به زادآوری در سه یا چهار سال یکبار تغییر کرده است.

وی گفت: علاوه بر تاثیر مستقیم آلودگی‌های نفتی دریای خزر و پسماند‌های صنعتی سرازیر شده به دریا در حیات و باروری فک‌های خزر، خانه‌سازی‌های بی‌رویه در ساحل دریای خزر نیز سبب از دست رفتن زیستگاه‌های این آبزی شده است. وی افزود: آب شدن یخ‌های شمال دریای خزر نیز باعث زایمان زودهنگام فک‌ها و نارس و ضعیف شدن توله‌ها شده است.

رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان بندرگز در گفتگو با خبرنگار دانشجو اظهار کرد: شمارش دقیق فک‌های خزری را نداریم؛ باید ارتباط تنگاتنگی با سایر کشور‌های حاشیه دریای خزر برقرار شود تا بتوانیم سرشماری دقیقی را انجام دهیم.

کامران فلاح با اشاره به اینکه کشور ما در حوزه جنوبی خزر تنها کشوری است که هیچ گونه فک را صید نمی‌کند و بحث صید تجاری در ایران مطرح نیست، می‌گوید: اگر سایر کشور‌های حاشیه دریای خزر به خصوص در روسیه و قزاقستان اقداماتی انجام نشود اقدامات ما هم آنچنان تاثیر گذار نیست.

وی گفت: فک‌های خزری حال و روز خوبی ندارند وبه علت صید بی‌رویه و به هم خوردن شرایط زیستی و کاهش شدید جمعیت، بر اساس فهرست IUCN (اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت) در رده «در معرض انقراض» قرار دارند. فلاح افزود:ارتقای دانش عمومی و آگاه سازی جوامع حاشیه نشین زیستگاه‌های فک گامی موثر در پیشبرد اهداف حمایت از فک خزری است که حمایت و مشارکت گروه‌های سرشناس و مطرح از قبیل هنرمندان و ورزشکاران و سایر گروه‌ها بر اثرگذاری آن خواهد. وی ادامه داد:به دلیل اشغال تمامی نوار ساحلی جنوبی دریای خزر توسط ارگان‌های دولتی و اشخاص با ساخت ویلا و شهرک‌ها فک خزر تنها می‌تواند در صورت حضور نداشتن ماهیگیران در بخش کوچکی از سواحل پناهگاه حیات وحش میانکاله و جزیره آشوراده به استراحت بپردازند. فلاح از مردم و علاقه‌مندان به محیط زیست خواست در صورتی که با لاشه فُک‌های خزری در سواحل دریا مواجه شدند موضوع را به واحد‌های محیط‌زیست و محیط‌بانی اطلاع دهند و از دست‌زدن به لاشه خودداری کنند.

سه ماه قبل، علی سلاجقه، معاون شهید آیت‌الله رئیسی و رئیس اسبق سازمان حفاظت محیط زیست در سفر به روسیه و دیدار با همتایان روسی گفت: تعداد گونه فک خزری در حال کاهش است، متاسفانه آمار لاشه‌های این گونه در سواحل ایران افزایش یافته است و این تنها گونه پستاندار در دریای خزر است و باید از این گونه ارزشمند حفاظت کنیم.

علاقه‌مندان به حیات وحش به ویژه فک خزری امیدوارند تا با اجرای برنامه‌های حفاظتی اقدام مشترک، با مشارکت سازمان حفاظت محیط‌زیست و تشکل‌های مردم م نهاد و سازمان‌های منطقه‌ای و بین المللی می‌آن تهدیدات فرا روی این سبیلوی جذاب روز به روز کمتر شود.