آینده نامشخص اینترنت ماهواره‌ای در ایران/ رونق بازار سیاه با ممنوعیت استارلینک

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، استارلینک (Starlink) یک سیستم اینترنت ماهواره‌ای است. سیستم اینترنت ماهواره‌ای که رو کاغذ قادر است اینترنت با سرعت ۱۵۰ مگابیت بر ثانیه را به به هر نقطه از کره زمین برساند. تنها چیزی که مشتری نیاز دارد دید بدون مانع به آسمان و تجهیزات استارلینک است.

پاییز ۲۰۲۰ میلادی، این سیستم شروع به خدمت رسانی به اولین کاربران خود کرد که بسیاری از آنها در مناطق دورافتاده یا روستایی آمریکا مستقر بودند و می‌توان گفت که بازخورد خوبی دریافت کرد.

دولت ایران دسترسی به اینترنت ماهواره‌ای استارلینک که توسط شرکت اسپیس‌ایکس تحت رهبری ایلان ماسک راه‌اندازی شده را ممنوع کرده است. با وجود این ممنوعیت گزارش‌ها نشان می‌دهند که بسیاری از کاربران ایرانی به راحتی می‌توانند دستگاه‌های مورد نیاز برای دریافت سیگنال استارلینک را از بازار‌های سیاه یا فروشندگان قاچاق تهیه کنند.

در حالی که فروش رسمی تجهیزات استارلینک در ایران غیرقانونی است، شبکه‌های قاچاق اینترنت ماهواره‌ای به سرعت در حال گسترش هستند. این تجهیزات به طور غیررسمی و از طریق واردات غیرقانونی وارد کشور می‌شوند، فروشندگان تجهیزات اینترنت ماهواره‌ای نیز از طریق گروه‌های تلگرامی با خریدران ارتباط برقرار می‌کنند.

بنابر اطلاعات کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیک اکنون استفاده از اینترنت استارلینک در ایران افزایش۲۰ برابری پیدا کرده و بیش از ۳۰ هزار کاربر یکتای اینترنت ماهواره‌ای در ایران از این فناوری استفاده می‌کنند.پیش از این داده‌های گزارش مجله فوربس (Forbes) در آذر ماه سال گذشته نشان می‌داد که بیش از ۲۰ هزار کاربر ایرانی استارلینک در کشور وجود دارند و حالا انجمن تجارت الکترونیکی این تعداد را بیش از ۳۰ هزار نفر تخمین زده است.به گزارش این نشریه اگر چه قیمت تجهیزات استارلینک حدود ۲۵۰ دلار است، ایرانی‌ها به دلیل تحریم و غیرقانونی بودن خرید و فروش این تجهیزات باید هزینه ۷۰۰ تا ۲۰۰۰ دلاری برای آن پرداخت کنند.

سیدستار هاشمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در در گفت‌و‌گو‌های متعدد اعلام کرده که برای استفاده از فناوری‌های نوین هیچ محدودیتی نداریم.

این مقام مسئول در خصوص تعداد کاربران اعلام شده استارلینک در ایران می‌گوید: «تعدادی که برای کاربران ایرانی استارلینک اعلام می‌شود گمانه‌زنی است، اما آنچه که ما در وزارت ارتباطات و دولت بار‌ها درباره آن صحبت کرده‌ایم، این است که حتما از ظرفیت فناوری‌های نوین استفاده می‌کنیم، اما در چارچوب قوانین بین‌المللی. این قوانین ایجاب می‌کند که بحث حقوق سرزمینی در این موضوع به رسمیت شناخته شود.»

وزیر ارتباطات درباره موارد استفاده از این فناوری در ایران گفت برای مناطق صعب‌العبور و جا‌هایی که امکان ارائه سرویس‌های زمینی وجود ندارد از ظرفیت شرکت‌های خدمات ارتباطات ماهواره‌ای استفاده می‌کنیم.

تصمیم اخیر اتحادیه جهانی مخابرات (ITU) که در پاسخ به شکایت رسمی ایران اتخاذ شده، الزام قانونی دریافت مجوز فعالیت برای استارلینک و سایر ارائه‌دهندگان اینترنت ماهواره‌ای را در ایران مورد تأکید قرار داده است. این رأی به وضوح حق حاکمیت دولت‌ها بر فضای دیجیتال کشورشان را به رسمیت شناخته و استارلینک را موظف کرده است پیش از آغاز هرگونه فعالیت، مجوز‌های قانونی لازم را کسب کند. این تصمیم از منظر حقوق بین‌الملل به نفع دولت‌ها تفسیر شده، اما در عین حال می‌تواند برای میلیون‌ها کاربر ایرانی که با محدودیت شدید مواجه‌اند، دسترسی به اینترنت بدون فیلتر را دشوارتر سازد.

ایالات متحده آمریکا که محل استقرار استارلینک است، به این تصمیم اعتراض کرده و مسئولیت کنترل تجهیزات قاچاق شده به داخل ایران را از خود سلب کرده است. در مقابل، ITU موضع ایران را مشروع دانسته و شرکت‌های اینترنت ماهواره‌ای را ملزم به رعایت قوانین گمرکی و مخابراتی ایران اعلام کرده است. ایران تنها نیست؛ کشور‌هایی مانند هند، پاکستان، ویتنام و برخی کشور‌های آفریقایی نیز با نگرانی‌های مشابهی رو‌به‌رو هستند و خواستار کنترل فعالیت اینترنت ماهواره‌ای در قلمرو خود شده‌اند.این کشور‌ها هشدار داده‌اند که ارائه خدمات بدون مجوز، نقض حاکمیت ملی محسوب شده و پیامد‌های حقوقی خواهد داشت.

با این وجود، در بسیاری از این کشور‌ها کاربران عادی به دلیل محدودیت‌های اینترنتی، همچنان به خدمات ماهواره‌ای نیازمندند. گسترش اینترنت ماهواره‌ای توسط شرکت‌هایی نظیر استارلینک، مفهوم جدیدی از «مرز‌های مجازی» را رقم زده است؛ مرز‌هایی که با وجود فراگیری فناوری‌های نوین، همچنان باید در چارچوب حاکمیت قانونی کشور‌ها تعریف و کنترل شوند. تصمیم جدید اتحادیه جهانی مخابرات نشان می‌دهد که شرکت‌های خصوصی در فضای دیجیتال ملزم به احترام به این قوانین و حاکمیت‌ها هستند، حتی اگر مرز‌های فیزیکی به مرور کم‌رنگ‌تر شوند.

در پی نگرانی‌های امنیتی و اطلاعاتی اخیر، نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جلسه‌ای ویژه، استفاده از ابزار‌های الکترونیکی ارتباطی اینترنتی فاقد مجوز از جمله «استارلینک» را ممنوع اعلام کردند. این تصمیم در راستای جلوگیری از نفوذ و جاسوسی اتخاذ شده است.بر اساس مصوبه جدید مجلس، هرگونه فعالیت اطلاعاتی، جاسوسی و اقدام عملیاتی برای رژیم صهیونیستی و دیگر دولت‌های متخاصم به عنوان مصداق افساد فی‌الارض تلقی شده و مجازات آن، اعدام خواهد بود.نمایندگان مجلس تأکید کرده‌اند که مقابله با تهدیدات امنیتی و اطلاعاتی، اولویت ملی است و استفاده از تجهیزات و خدمات ارتباطی بدون مجوز می‌تواند بستری برای نفوذ دشمنان و آسیب رساندن به منافع کشور باشد.این مصوبه در شرایطی اعلام شده که اخیراً اخباری مبنی بر احتمال جاسوسی استارلینک و سوءاستفاده دشمنان از این فناوری منتشر شده است، که واکنش‌های گسترده‌ای در میان مسئولان و کارشناسان امنیتی به دنبال داشته است.آینده دسترسی به اینترنت ماهواره‌ای در ایران هنوز نامشخص است. با اینکه اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در ایران هنوز مجوز ندارد، اما هرکس که خواهان استفاده از آن باشد به راحتی می‌تواند با بررسی چند کانال تلگرامی به این تجهیزات دسترسی پیدا کند. در حال حاضر، محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های موجود نه تنها مانع از دسترسی قانونی نشده بلکه باعث رونق بازار سیاه و افزایش دسترسی غیررسمی به این خدمات شده است. با توجه به تحرکات اخیر دشمن انتظار می‌رود موضع رسمی نهاد‌های ذی‌ربط از جمله وزارت ارتباطات صریحا سریع‌تر اعلام شود.