به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو _ فاطمه قدیری، ویپ (Vaping) یا استفاده از دستگاه‌های الکترونیکی برای استنشاق بخار نیکوتین، به سرعت در سطح جهانی محبوبیت پیدا کرده است. ابتدا این دستگاه‌ها به‌عنوان جایگزینی برای سیگار‌های سنتی معرفی شدند و به کاربران وعده می‌دادند که از مصرف نیکوتین بدون خطرات سیگار کشیدن بهره‌مند شوند. با این حال، در سال‌های اخیر، استفاده از ویپ به‌ویژه در میان نوجوانان و جوانان، نگرانی‌های بسیاری را در زمینه سلامت عمومی، آسیب‌های روانی و اجتماعی، و پیامد‌های اقتصادی ایجاد کرده است.
ویپینگ به فرایند استنشاق بخار تولید شده توسط دستگاه‌های الکترونیکی اطلاق می‌شود. این دستگاه‌ها به‌طور معمول شامل یک تانک (برای نگهداری محلول نیکوتین یا "جوس")، یک المنت گرمایی (برای تبدیل مایع به بخار) و یک باتری هستند. اولین دستگاه‌های ویپ در اواخر دهه ۲۰۰۰ توسط یک داروساز چینی به نام هون لیو اختراع شد. هدف اولیه این اختراع، کمک به افراد برای ترک سیگار کشیدن با استفاده از نیکوتین بدون دود ناشی از سوختن مواد بود. در ابتدا، این دستگاه‌ها به‌عنوان یک گزینه سالم‌تر نسبت به سیگار معرفی شدند، اما به‌مرور زمان، نگرانی‌هایی در خصوص خطرات بهداشتی و پیامد‌های اجتماعی آن مطرح شد.
ویپ‌ها معمولاً از محلول‌هایی به نام "جوس" یا "لیکوئید" استفاده می‌کنند که ترکیبی از نیکوتین، گلیسرین گیاهی (VG)، پروپیلن گلیکول (PG) و طعم‌دهنده‌ها هستند. وقتی کاربر ویپ را استفاده می‌کند، المنت گرمایی دستگاه این محلول را به بخار تبدیل کرده و فرد آن را استنشاق می‌کند. برخلاف سیگار‌های سنتی که دود ناشی از سوختن مواد ایجاد می‌شود، در ویپینگ، هیچ سوختی وجود ندارد و تنها بخار تولید می‌شود، که از این رو به‌عنوان "پایین‌تر بودن در خطرات بهداشتی" تلقی می‌شود. با این حال، پژوهش‌ها نشان می‌دهند که این بخار نیز شامل مواد شیمیایی مضر است که می‌تواند آسیب‌های جدی به سلامتی وارد کند.
آمار مصرف ویپ در سطح جهانی
آمار‌های جهانی نشان‌دهنده رشد سریع مصرف ویپ به‌ویژه در میان جوانان و نوجوانان است. طبق گزارش‌های منتشرشده، استفاده از ویپ در بسیاری از کشور‌ها به‌ویژه در ایالات متحده و بریتانیا در حال افزایش است. در ایالات متحده، مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) گزارش داده است که در سال ۲۰۲۲، تقریباً ۲۵.۴% از دانش‌آموزان دبیرستانی به‌طور منظم از ویپ استفاده کرده‌اند که این میزان نسبت به سال‌های قبل به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. از این میزان، ۱۱.۳% از دانش‌آموزان دبیرستانی مصرف‌کنندگان روزانه ویپ بوده‌اند که نشان‌دهنده وابستگی به نیکوتین در میان بخش زیادی از نوجوانان است. همچنین در میان بزرگسالان، حدود ۹.۱% از افراد ۱۸ تا ۲۴ ساله در ایالات متحده مصرف‌کننده ویپ بوده‌اند که نشان‌دهنده روند فزاینده این پدیده در جامعه است.
در بریتانیا، نتایج نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند که بیش از ۶.۵ میلیون نفر از افراد بالغ از ویپ استفاده می‌کنند. جالب اینجاست که بسیاری از این افراد، که سابقه سیگار کشیدن دارند، به ویپ به‌عنوان ابزاری برای ترک سیگار و کاهش خطرات آن روی آورده‌اند. تحقیقات نشان می‌دهند که در بریتانیا، حدود ۵۲% از افرادی که از ویپ استفاده می‌کنند، سابقه مصرف سیگار دارند و برای ترک آن از ویپ استفاده می‌کنند. در این کشور، ویپ به‌طور گسترده به‌عنوان یک روش کم‌خطرتر برای ترک سیگار در نظر گرفته می‌شود و سیاست‌های دولتی برای تشویق به استفاده از آن به‌جای سیگار در حال اجراست.
دکتر نیک هاپکینسون، متخصص ریه در کالج امپریال لندن و رئیس سازمان «اقدام برای مبارزه با سیگار کشیدن و سلامت» در مورد افزایش استفاده از سیگار‌های الکترونیکی میان جوانان و تلاش‌های اخیر دولت بریتانیا برای مقابله با این مشکل صحبت کرد. دکتر هاپکینسون نگرانی خود را نسبت به استفاده ۹ درصد از نوجوانان ۱۱ تا ۱۵ ساله از سیگار‌های الکترونیکی در سال ۲۰۲۱، که نسبت به ۶ درصد در سال ۲۰۱۸ افزایش یافته است، ابراز کرد و تأکید کرد که هرچند وِیپینگ (استفاده از سیگار الکترونیکی) کمتر از سیگار کشیدن مضر است، اما هنوز خطراتی به ویژه برای نوجوانانی که ریه‌هایشان در حال رشد است، به همراه دارد.
او توضیح داد که نگرانی اصلی در مورد نوجوانان این است که سیگار‌های الکترونیکی ممکن است به ریه‌های در حال رشد آنها آسیب برساند، روند رشد آن را مختل کند و آنها را در آینده در معرض بیماری‌های ریوی قرار دهد. در مقابل، بزرگسالانی که برای ترک سیگار به وِیپینگ روی می‌آورند، احتمالاً از این تغییر سود خواهند برد، زیرا وِیپینگ از ادامه سیگار کشیدن کمتر مضر است.
دکتر هاپکینسون همچنین در مورد تلاش‌های دولت برای بستن راهی که به شرکت‌های سودجو اجازه می‌دهد نمونه‌های رایگان سیگار الکترونیکی را به کودکان ارائه دهند صحبت کرد. در حالی که او این اقدام را مثبت ارزیابی کرد، معتقد بود که این اقدامات کافی نیستند و برای مقابله با مشکل به اقدامات جامع‌تری نیاز است.
او بر لزوم وضع مالیات ۵ پوندی بر سیگار‌های الکترونیکی یک‌بار مصرف تأکید کرد که به طور خاص میان کودکان به دلیل قیمت پایین‌تر محبوب هستند. دکتر هاپکینسون از دولت خواست تا اقدامات قاطع‌تری برای مقابله با فروش غیرقانونی و جذابیت سیگار‌های الکترونیکی برای جوانان انجام دهد. او همچنین تأکید کرد که هرچند اقدامات اخیر دولت شروع خوبی است، اما برای حل مشکل وِیپینگ نوجوانان نیاز به اقداماتی جدی‌تر و همه‌جانبه است.
در کشور‌های اروپایی نیز استفاده از ویپ رو به افزایش است. برای مثال، در آلمان، استفاده از ویپ در سال‌های اخیر ۳۰۰ درصد افزایش یافته است و طبق گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی (WHO) در سال ۲۰۲۱، حدود ۳ میلیون نفر در آلمان از دستگاه‌های ویپ استفاده می‌کنند. این افزایش در حالی است که مصرف سیگار در برخی از این کشور‌ها کاهش یافته است، که نشان می‌دهد بسیاری از سیگاری‌ها به سمت ویپ کشیده شده‌اند.
آمار مصرف ویپ در ایران
در ایران، وضعیت مصرف ویپ به‌طور رسمی تحت نظارت قرار ندارد و آمار دقیقی در این زمینه موجود نیست، اما گزارش‌های موجود نشان می‌دهند که استفاده از ویپ به‌ویژه در میان جوانان در حال گسترش است. بر اساس برخی از تحقیقاتی که در دانشگاه‌ها و مدارس انجام شده، حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از نوجوانان ایرانی در مقاطع دبیرستانی به‌طور مرتب از ویپ استفاده می‌کنند. با این حال، چون این محصول به‌طور غیررسمی وارد کشور می‌شود و کنترل دقیقی بر فروش آن وجود ندارد، آمار‌های رسمی در این زمینه به‌طور کامل مشخص نیست.
طبق گزارش‌های منتشرشده از سوی وزارت بهداشت ایران، برخی از نگرانی‌ها درباره مصرف ویپ شامل احتمال ایجاد وابستگی به نیکوتین و انتقال این وابستگی به نسل‌های آینده است. همچنین مصرف ویپ در ایران در مقایسه با کشور‌های غربی به دلیل تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی ممکن است پیامد‌های متفاوتی داشته باشد. بررسی‌های اخیر نشان می‌دهند که ۸۰% از مصرف‌کنندگان ویپ در ایران از این دستگاه‌ها برای کاهش یا ترک سیگار استفاده می‌کنند، اما این موضوع به نگرانی‌هایی در خصوص تبلیغات بی‌پایه و اساس و افزایش دسترسی به محصولات ویپ در میان نوجوانان دامن زده است.
استفاده مادران باردار از ویپ
مصرف ویپ در دوران بارداری یکی از نگرانی‌های جدی در زمینه سلامت عمومی است. نیکوتین، ماده‌ای که به طور معمول در مایعات ویپ موجود است، می‌تواند به راحتی از طریق جفت به جنین منتقل شود و اثرات منفی بر رشد و تکامل آن داشته باشد. مصرف نیکوتین در دوران بارداری با خطراتی، چون زایمان زودرس، وزن کم تولد، مشکلات تنفسی و اختلالات رشد مواجه است. مطالعات نشان داده‌اند که نیکوتین می‌تواند بر توسعه سیستم عصبی مرکزی جنین تأثیر بگذارد و خطر ابتلا به مشکلات رفتاری، یادگیری و اختلالات توجه در کودک را در آینده افزایش دهد. همچنین، تحقیقات اخیر نشان می‌دهند که مواد شیمیایی موجود در بخار ویپ، مانند فرمالدئید، استالدهید و سایر ترکیبات سمی، می‌توانند به میزان قابل توجهی برای مادر و جنین خطرناک باشند و باعث آسیب به ریه‌ها و سایر ارگان‌های داخلی مادر شوند.
در حالی که برخی از مادران باردار ممکن است ویپ را به‌عنوان جایگزینی برای سیگار در نظر بگیرند، شواهد علمی نشان می‌دهند که ویپ همچنان برای سلامت مادر و جنین خطرات جدی به همراه دارد. طبق گزارش‌های سازمان‌های بهداشتی مانند CDC و WHO، مصرف ویپ می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند اختلالات قلبی و عروقی در مادران باردار و افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های تنفسی و قلبی شود. علاوه بر این، بسیاری از مایعات ویپ حاوی طعم‌دهنده‌ها و مواد شیمیایی هستند که هنوز به‌طور کامل اثرات آنها بر سلامت بارداری مشخص نشده است. به همین دلیل، پزشکان و متخصصان بهداشت به مادران باردار توصیه می‌کنند که از مصرف هر نوع ماده‌ای که حاوی نیکوتین یا مواد شیمیایی سمی است، از جمله ویپ، خودداری کنند تا از خطرات جدی برای سلامت خود و جنین جلوگیری شود.
تأثیرات بهداشتی ویپ
اگرچه ویپ‌ها به‌عنوان جایگزین کم‌خطرتر برای سیگار کشیدن معرفی شده‌اند، اما تحقیقات علمی نشان می‌دهند که مصرف ویپ هم می‌تواند خطرات جدی بهداشتی به‌دنبال داشته باشد. در اینجا به برخی از مهم‌ترین تأثیرات بهداشتی ویپ اشاره می‌کنیم:
خطرات تنفسی: مطالعات متعدد نشان داده‌اند که استفاده از ویپ می‌تواند موجب کاهش ظرفیت ریه و بروز بیماری‌های تنفسی شود. در سال ۲۰۲۰، CDC گزارشی منتشر کرد که نشان می‌دهد استفاده از ویپ می‌تواند موجب بروز بیماری‌های تنفسی مانند "استنشاق شیمیایی ریه" شود که به عوارضی نظیر تنگی نفس، سرفه‌های مزمن، و افزایش حساسیت ریه‌ها منجر می‌شود. در بسیاری از موارد، این مشکلات به‌طور مستقیم به استفاده از ویپ مربوط می‌شود.
مسمومیت نیکوتینی: نیکوتین موجود در مایعات ویپ می‌تواند باعث مسمومیت شود. این مسمومیت‌ها می‌توانند به‌ویژه در نوجوانان و افراد مبتلا به مشکلات قلبی و عروقی خطرات جدی به‌دنبال داشته باشند. طبق گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت، نیکوتین موجود در ویپ می‌تواند باعث افزایش ضربان قلب، فشار خون، و خطر ابتلا به سکته مغزی و بیماری‌های قلبی شود.
آسیب به سیستم قلبی و عروقی: تحقیقات نشان داده‌اند که نیکوتین موجود در ویپ می‌تواند موجب افزایش فشار خون و آسیب به سیستم عروقی شود. مطالعات نشان می‌دهند که مصرف نیکوتین در درازمدت می‌تواند به سخت شدن عروق، افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، و اختلالات گردش خون منجر شود.
اثرگذاری روانی: علاوه بر اثرات فیزیکی، استفاده از ویپ می‌تواند بر روی سلامت روانی افراد نیز تأثیر بگذارد. نیکوتین موجود در ویپ به‌ویژه در نوجوانان می‌تواند موجب بروز اضطراب، افسردگی و اختلالات روانی شود. برخی از تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف نیکوتین می‌تواند موجب تغییرات شیمیایی در مغز شده و به‌طور ویژه در افراد نوجوان باعث تغییرات شناختی و اختلال در عملکرد مغز شود.
مشکلات اجتماعی و فرهنگی
مصرف ویپ تنها یک مسأله بهداشتی نیست، بلکه این پدیده تأثیرات اجتماعی و فرهنگی گسترده‌ای نیز دارد. به‌ویژه در جوامعی که ویپ به‌طور قانونی و با نظارت‌های دقیق‌تری در دسترس است، این موضوع می‌تواند به یک معضل اجتماعی تبدیل شود.
افزایش مصرف در میان نوجوانان: همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد، مصرف ویپ در میان نوجوانان به‌ویژه در کشور‌های غربی به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. طبق گزارش‌های منتشرشده توسط CDC، این افزایش مصرف به‌ویژه در گروه‌های سنی ۱۵ تا ۱۸ ساله مشهود است. استفاده از ویپ در این گروه سنی می‌تواند به افزایش مصرف مواد مخدر و نیکوتین در آینده منجر شود.
انتقال به مصرف سیگار و مواد مخدر دیگر: بسیاری از کارشناسان بهداشتی نگران هستند که ویپ به‌عنوان یک "دروازه" برای مصرف سیگار و مواد مخدر دیگر عمل کند. بر اساس پژوهش‌ها، نوجوانانی که از ویپ استفاده می‌کنند، احتمال بیشتری دارند که به سمت مصرف سیگار و سایر مواد روان‌گردان سوق پیدا کنند.
آسیب به روابط اجتماعی: استفاده از ویپ و وابستگی به نیکوتین می‌تواند تأثیرات منفی بر روابط اجتماعی افراد داشته باشد. به‌ویژه در محیط‌های خانوادگی و آموزشی، نوجوانانی که به ویپ وابسته هستند ممکن است دچار مشکلات رفتاری و ارتباطی شوند.
سیاست‌گذاری‌ها و مقررات
در پاسخ به رشد مصرف ویپ و نگرانی‌های بهداشتی، کشور‌های مختلف سیاست‌های متفاوتی در این زمینه اتخاذ کرده‌اند. در ایالات متحده، دولت فدرال و ایالتی در تلاشند تا با تصویب قوانین مختلف، مصرف ویپ را در بین نوجوانان محدود کنند. برای مثال، در سال ۲۰۱۹، وزارت بهداشت ایالات متحده اقدام به محدود کردن فروش ویپ‌های طعم‌دار به نوجوانان کرد. همچنین در بسیاری از ایالات، قوانین جدیدی برای محدود کردن تبلیغات ویپ و افزایش آگاهی در مورد خطرات آن به‌ویژه در مدارس و مراکز آموزشی به تصویب رسیده است.
در اتحادیه اروپا، استفاده از ویپ به‌ویژه برای افرادی که قصد ترک سیگار دارند، قانونی است و قوانین سخت‌گیرانه‌ای برای نظارت بر کیفیت و استاندارد‌های محصولات ویپ وضع شده است. به‌ویژه در بریتانیا، ویپ به‌عنوان یک ابزار کمکی برای ترک سیگار در نظر گرفته می‌شود، هرچند که همچنان هشدار‌هایی درباره خطرات بلندمدت آن داده می‌شود.
در ایران، که مصرف ویپ به‌طور غیررسمی و عمدتاً از طریق واردات قاچاق در حال گسترش است، مسئولان بهداشتی به دنبال اعمال نظارت‌های بیشتر بر بازار ویپ هستند. بسیاری از پزشکان و کارشناسان بهداشتی در ایران معتقدند که برای مقابله با رشد مصرف ویپ، لازم است که سیاست‌های پیشگیرانه و قوانین سخت‌گیرانه‌تری برای جلوگیری از دسترسی نوجوانان به این محصولات در نظر گرفته شود.