آلودگی هوای کرج یک چالش‌ زیست‌ محیطی

به گزارش خبرنگار گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، با آغاز فصل سرما آلودگی هوای کرج بار دیگر به یکی از معضلات جدی زیست‌محیطی و بهداشتی این شهر تبدیل شده است. موقعیت جغرافیایی، تردد بالای خودروها، فعالیت صنایع آلاینده و استفاده از سوخت‌های فسیلی از جمله عوامل اصلی افزایش آلاینده‌ها در این کلان‌شهر هستند.

آلودگی هوا یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی و بهداشتی در کلان‌شهرهای ایران به خصوص در استان البرز محسوب می‌شود و کرج نیز به دلیل موقعیت جغرافیایی و رشد جمعیت در سال‌های اخیر با این معضل دست‌وپنجه نرم می‌کند.

این شهر با بیش از دو میلیون نفر جمعیت، به ویژه در ماه‌های پاییز و زمستان، با افزایش غلظت آلاینده‌های هوا مواجه است. گزارش‌های سازمان حفاظت محیط زیست و ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا نشان می‌دهد که شاخص کیفیت هوای کرج در بسیاری از روزهای سرد سال در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس و حتی عموم مردم قرار می‌گیرد. آلاینده‌هایی مانند ذرات معلق دی‌اکسید نیتروژن (NO₂) و مونوکسید کربن (CO) از مهم‌ترین عوامل کاهش کیفیت هوا در این شهر محسوب می‌شوند.

عوامل مؤثر بر آلودگی هوای کرج

یکی از مهم‌ترین عواملی که به افزایش آلودگی هوای کرج دامن می‌زند، موقعیت جغرافیایی این شهر است. کرج در میان رشته‌کوه‌های البرز و دشت‌های جنوبی قرار دارد و همین موقعیت باعث کاهش جریان آزاد هوا می‌شود. در فصول سرد سال این شرایط منجر به وقوع پدیده وارونگی دما می‌شود که از انتشار آلاینده‌ها به لایه‌های بالایی جو جلوگیری کرده و آن‌ها را در سطح پایین نگه می‌دارد. در نتیجه، آلاینده‌های ناشی از خودروها، صنایع و سایر منابع در لایه‌های پایینی جو تجمع پیدا کرده و تنفس را برای شهروندان دشوار می‌سازد.

در کنار شرایط جغرافیایی منابع آلاینده متعددی نیز در افزایش سطح آلودگی کرج نقش دارند. خودروهای شخصی، کامیون‌ها و اتوبوس‌های فرسوده از جمله مهم‌ترین منابع متحرک آلودگی محسوب می‌شوند. نزدیکی کرج به تهران و تردد روزانه تعداد زیادی از خودروهای شخصی و سنگین در مسیرهای پرتردد این شهر، مانند بزرگراه تهران-کرج و کرج-قزوین، بر شدت آلودگی می‌افزاید. ناوگان حمل‌ونقل عمومی در این شهر نیز به دلیل فرسودگی و مصرف سوخت‌های با کیفیت پایین سهم زیادی در تولید آلاینده‌ها دارد.

صنایع آلاینده نیروگاه‌ها و کارگاه‌های تولیدی نیز از منابع مهم انتشار آلاینده‌های ثابت در کرج محسوب می‌شوند. این واحدهای صنعتی که عمدتاً در حاشیه شهر مستقر هستند به دلیل استفاده از سوخت‌های فسیلی و نبود سیستم‌های کنترلی کارآمد، نقش مهمی در افزایش آلودگی هوا دارند. برخی از نیروگاه‌های منطقه در فصول سرد سال از سوخت مازوت استفاده می‌کنند که از جمله آلاینده‌ترین انواع سوخت به شمار می‌رود و به تشدید آلودگی کمک می‌کند.

عوامل دیگری مانند سوزاندن بقایای کشاورزی در مناطق اطراف کرج و استفاده از سوخت‌های گرمایشی در منازل نیز از جمله دلایل افزایش آلاینده‌ها هستند. استفاده از بخاری‌های نفتی و گازی در فصل سرما به خصوص در مناطق کم‌برخوردار منجر به افزایش انتشار گازهای آلاینده در سطح شهر می‌شود.

آلودگی هوا عوارض جبران‌ناپذیری بر سلامت شهروندان دارد. بیماری‌های تنفسی و قلبی-عروقی در نتیجه قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض آلاینده‌های هوا افزایش می‌یابد. گروه‌های حساس از جمله کودکان، سالمندان و بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن، بیشترین آسیب را از آلودگی هوا متحمل می‌شوند. تحقیقات نشان داده است که افزایش غلظت ذرات معلق می‌تواند باعث کاهش عملکرد ریه تشدید بیماری‌های ریوی و افزایش خطر سکته‌های قلبی و مغزی شود.

آلودگی هوا علاوه بر اثرات بهداشتی تأثیرات مخربی بر محیط زیست نیز دارد. ذرات معلق و گازهای آلاینده باعث اسیدی شدن خاک و کاهش کیفیت آن می‌شوند که در نتیجه بر رشد گیاهان و محصولات کشاورزی تأثیر منفی دارد. همچنین این آلاینده‌ها بر کیفیت آب‌های سطحی و زیرزمینی اثر گذاشته و موجب کاهش تنوع زیستی در اکوسیستم‌های طبیعی منطقه می‌شوند.

اقدامات انجام‌شده برای کاهش آلودگی هوا

در سال‌های اخیر اقداماتی برای کاهش آلودگی هوا در کرج انجام شده است. یکی از مهم‌ترین این اقدامات گسترش فضای سبز شهری و کاشت درختان در حاشیه بزرگراه‌ها و مناطق پرتردد بوده است که تا حدی توانسته میزان آلاینده‌ها را کاهش دهد. همچنین، برنامه‌هایی برای نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی از جمله اتوبوس‌های شهری اجرا شده است.

در برخی موارد صنایع و نیروگاه‌ها ملزم به نصب فیلترهای کاهش‌دهنده آلاینده‌ها شده‌اند. علاوه بر این، ممنوعیت استفاده از سوخت مازوت در برخی از واحدهای صنعتی و نیروگاهی به اجرا درآمده است. با این حال هنوز اقدامات انجام‌شده برای کاهش آلودگی هوا کافی نبوده و نیاز به برنامه‌ریزی جامع‌تری احساس می‌شود.

با توجه به چالش‌های موجود اجرای راهکارهای جامع و بلندمدت برای کنترل و کاهش آلودگی هوای کرج ضروری است. یکی از این راهکارها مدیریت بهتر ترافیک و توسعه حمل‌ونقل عمومی است. افزایش تعداد اتوبوس‌های برقی، گسترش خطوط مترو و اجرای طرح‌هایی برای کاهش تردد خودروهای شخصی می‌تواند نقش مؤثری در کاهش آلودگی هوا داشته باشد.

یکی دیگر از راهکارهای مهم تقویت نظارت بر عملکرد صنایع و الزام آن‌ها به رعایت استانداردهای زیست‌محیطی است. ارائه تسهیلات به واحدهای صنعتی برای استفاده از فناوری‌های نوین کاهش آلاینده‌ها و جلوگیری از استفاده از سوخت‌های آلاینده، می‌تواند به بهبود کیفیت هوا کمک کند.

فرهنگ‌سازی و آموزش شهروندان درباره اثرات آلودگی هوا و نقش آن‌ها در کاهش آلاینده‌ها از دیگر اقدامات ضروری است. برگزاری کمپین‌های آموزشی برای کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و ترویج استفاده بهینه از انرژی، می‌تواند تأثیرات مثبتی در این زمینه داشته باشد.

استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر نظیر انرژی خورشیدی و بادی راهکاری دیگر برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و کاهش آلاینده‌های هوا است. در کنار این اقدامات افزایش پوشش فضای سبز در مناطق شهری و صنعتی و کاشت گونه‌های گیاهی مقاوم به آلودگی می‌تواند تأثیر چشمگیری در کاهش میزان آلاینده‌ها داشته باشد.

 بررسی عوامل آلودگی هوای استان البرز؛ نقش بادهای آلوده و پدیده وارونگی دما

علیرضا بالالان‌فرد، معاون پیش‌بینی اداره کل هواشناسی استان البرز در گفت‌وگویی درباره عوامل مؤثر بر آلودگی هوای این مبحث را  به دو بخش شیمیایی و فیزیکی تقسیم کرد و بیان کرد: بخش فیزیکی آلودگی عمدتاً به دلیل حرکت بادهای آلوده از مناطق مختلف کشور به سمت البرز رخ می‌دهد.

وی در تشریح این پدیده گفت: بادهای جنوب شرقی، جنوبی، جنوب غربی و شمال غربی در برخی مواقع حامل آلودگی هستند. به عنوان مثال باد جنوب شرقی از سمت خراسان حرکت کرده و از کانون‌های آلوده در مسیر خود عبور می‌کند و در نهایت گرد و غبار را به استان البرز منتقل می‌کند. این باد در مسیر خود از بیابان‌های جنوب استان سمنان و دشت‌های خشک مرکزی عبور کرده و آلودگی را به این منطقه می‌آورد.

بالالان‌فرد همچنین به تأثیر تغییرات اقلیمی و کاهش رطوبت خاک بر افزایش میزان گرد و غبار اشاره کرد و افزود: سدسازی‌های انجام‌شده در منطقه باعث کاهش رطوبت خاک شده و با وزش اندک بادی، گرد و غبار به هوا بلند می‌شود. همچنین منطقه‌ای که البرز در آن قرار دارد، در انتهای مسیر بادهای آلوده قرار گرفته و با برخورد این بادها به کوه‌های البرز و زاگرس، ذرات معلق به زمین می‌نشینند و آلودگی تشدید می‌شود.

بالالان‌فرد در این باره توضیح داد: وجود صنایع شیمیایی، شهرک‌های صنعتی و نیروگاه‌های سوخت مازوت در شعاع ۱۰۰ کیلومتری البرز، از جمله مهم‌ترین عوامل افزایش آلودگی هستند. در فصل زمستان، به دلیل کاهش فشار گاز خانگی، نیروگاه‌ها مجبور به استفاده از مازوت می‌شوند که این امر موجب انتشار حجم زیادی از آلاینده‌های شیمیایی مانند دی‌اکسید گوگرد و اکسیدهای نیتروژن در هوا می‌شود.

یکی دیگر از عوامل مؤثر در تشدید آلودگی، پدیده وارونگی دما (اینورژن) است که در فصول سرد سال رخ می‌دهد.

وی در توضیح این پدیده گفت: در شرایط عادی، هرچه از سطح زمین بالاتر برویم، هوا سردتر می‌شود. اما در هنگام وارونگی دما هوای گرم در سطح بالاتر قرار گرفته و همچون یک لایه عایق عمل می‌کند که مانع از جابه‌جایی هوا و تخلیه آلاینده‌ها می‌شود. در چنین شرایطی، آلودگی در لایه‌های پایین جو محبوس شده و کیفیت هوای منطقه به شدت کاهش می‌یابد.

وی عنوان کرد: مرکز پیش‌بینی هواشناسی استان البرز همواره وضعیت بادهای جنوب شرقی و جنوبی را به دقت پایش می‌کند و در صورت مشاهده شرایط نامساعد جوی، هشدارهای لازم را صادر خواهد کرد.