معاهده جامع ایران و روسیه، رویداد کلیدی در عرصه سیاست خارجی
به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری دانشجو، این معاهده که روز جمعه ۲۸ دی‌ماه ۱۴۰۳ در آیینی در کرملین به امضای مسعود پزشکیان و ولادیمیر پوتین رؤسای جمهور دو کشور رسید، دربرگیرنده یک مقدمه و ۴۷ ماده است.
در آخرین رویداد مرتبط، پوتین رئیس‌جمهور روسیه چهارشنبه ششم فروردین ۱۴۰۴ حکمی را امضا کرد که بر اساس آن، معاهده جامع راهبردی این کشور با جمهوری اسلامی ایران برای طی فرایند قانونی و تصویب به دومای دولتی ارسال می‌شود.
رویداد کلیدی در عرصه سیاست خارجی
ایوان تیموفیف رئیس شورای امور بین‌الملل روسیه که مدیریت نشست تخصصی باشگاه والدای را برعهده داشت، انعقاد این توافقنامه را یکی از رویدادهای کلیدی سیاست خارجی دوران اخیر خواند.
وی تأکید کرد که روسیه و ایران دارای منافع مشترک بسیاری هستند، به ویژه در شرایطی که فشارهای مشابه از سوی کشورهای غربی بر هر دو طرف وجود دارد که این زمینه سیاسی برای نزدیکی ایجاد می کند. در سال‌های اخیر، نتایج مثبتی در این زمینه حاصل شده است که پیش از این دشوار به نظر می‌رسید.
نقشه راه همکاری‌ها در همه عرصه‌ها
الکساندر ماریاسف سفیر پیشین روسیه در ایران در سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۵ نیز در سخنانی در این نشست، این معاهده را نتیجه تشدید فشارهای کشورهای غربی بر ایران و روسیه و درک نیاز به تلاش برای غلبه بر مشکل تحریم‌ها توصیف کرد.
او گفت اگرچه این معاهده یک اتحاد نظامی محسوب نمی‌شود، اما مجموعه‌ای از اقدامات قابل قبول برای هر دو طرف در صورت وقوع حمله به یکی از آن‌ها یا بروز تهدیداتی علیه امنیت ملی‌شان ایجاد می‌کند. همچنین این توافقنامه زمینه‌های همکاری نظامی-فنی و دفاعی را تعیین می‌کند. بر اساس آن، رایزنی‌های منظم بین نهادهای امنیت ملی برای مقابله با تهدیدات خارجی انجام می‌شود. ماریاسف همچنین تامین امنیت در منطقه خزر، قفقاز جنوبی، آسیای مرکزی و خاورمیانه، و همچنین مقابله با تحریم‌های اقتصادی را از جمله زمینه‌های مهم همکاری دو کشور در چارچوب این معاهده برشمرد. وی در پایان گفت: این معاهده، نقشه راه توسعه همکاری های ما در همه زمینه‌ها است.
گام نمادین رو به جلو
سید محمد صادق امامیان دانشیار دانشگاه امیرکبیر و بنیان‌گذار اندیشکده «حکمرانی شریف» در سخنان برخط در این نشست، پرسشی را مطرح کرد مبنی بر اینکه آیا این توافقنامه، موضوعی جدید به روابط روسیه و ایران اضافه می‌کند یا صرفا یک سند فنی و بوروکراتیک است که آنچه را قبلا اجرا می‌شده، رسمی می‌کند؟
بنا بر گزارش باشگاه مباحثه‌ای والدای، امامیان در ادامه گفت: پایه همکاری‌های ایران و روسیه در شکل کنونی آن، در یک مشکل مشترک بنام اقدامات تحمیلی یکجانبه، و به اصطلاح تحریم‌ها است.
این استاد دانشگاه گفت: روابط روسیه و ایران در دهه‌های اخیر شامل فراز و نشیب، موفقیت و شکست، دوره‌های اعتماد و دوره‌های بی‌اعتمادی بوده است اما همواره تحت تأثیر روابط با کشورهای ثالث قرار داشته است.
امامیان بر ضرورت کار بر روی افکار عمومی تأکید کرد تا جوامع دو کشور متقاعد شود که روابط ایران و روسیه، روابط با کشورهای ثالث را محدود نمی‌کند بلکه در بسیاری موارد، آن‌ها را تسهیل می‌کند.
وی به‌طور کلی توافقنامه را گام نمادین مهمی به جلو دانست، اما در عین حال گفت: بسیاری از جنبه‌های اجرایی آن هنوز در هاله‌ای از ابهام باقی مانده است.
روسیه می‌تواند کانال ارتباط ایران و آمریکا باشد
یوری لیامین پژوهشگر ارشد مرکز تحلیل استراتژی‌ها و فناوری‌ها روسیه نیز بر این نکته تأکید کرد که توافقنامه قبلی روسیه و ایران در سال ۲۰۰۱ تنها به شکل غیرمستقیم به مسائل نظامی-فنی می‌پرداخت. با این حال، در سال‌های اخیر سطح همکاری نظامی-فنی بین روسیه و ایران به‌طور چشمگیری افزایش یافته است که نیاز به بازتاب آن در توافقنامه جدید را ایجاب کرده بود.
وی معتقد است: معاهده جامع راهبردی ایران و روسیه در اصل، آنچه را که قبلا توسط توافقات سطح پایین ایجاد شده بود یا در سطح عملی توسعه یافته بود، تثبیت می‌کند.
لیامین با اشاره به تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی ابراز عقیده کرد: آنچه در سوریه اتفاق افتاد تجربه بسیار منفی برای هر دو کشور بود.
وی در بخش دیگری از سخنان خود اظهار داشت: تهدیدهای آمریکا و اسرائیل در موضوع برنامه هسته‌ای ایران می‌تواند موجب تشدید تنش در منطقه و احتمالا به یک منازعه جدی منجر شود؛ در این راستا، در صورتی که ایالات متحده به موضع حداکثری قبلی خود پایبند نباشد، روسیه می‌تواند به‌عنوان کانالی برای ارتباط بین تهران و واشنگتن عمل کند.
آینده جالب روابط ایران و روسیه
سید محمد مرندی استاد دانشگاه تهران نیز در سخنان برخط در این نشست گفت: روابط دوجانبه روسیه و ایران آینده جالبی را نوید می‌دهد.
وی اظهارداشت: «با وجود گذشته پیچیده در زمینه روابط تجاری، حجم تجارت بین دو کشور به نقطه عطفی رسیده است».
مرندی معتقد است: ازنظر منطقی، درست است که روسیه ایران را به عنوان جایگزینی برای اروپا در زمینه همکاری‌های اقتصادی در نظر بگیرد، زیرا احتمالا روابط هر دو کشور با غرب در آینده نزدیک به حالت عادی برنمی‌گردد. هرچند ممکن است کمی بهتر شدن روابط بین ایالات متحده و روسیه در دوران ترامپ امکان‌پذیر باشد، اما آمریکا بسیار غیرقابل پیش‌بینی است و روسیه نباید «همه تخم‌مرغ‌هایش را در سبد آمریکایی‌ها بگذارد».
این استاد دانشگاه گفت: کشورهای ایران و روسیه باید بیشتر درباره یکدیگر بدانند، بسترهایی را برای جابجایی کالاهای برون مرزی سودمند ایجاد کنند و ذهنیت جوانان را با تکیه بر گفتگو، کارآموزی و تبادل دانشجویی تغییر دهند.
چرخش روسیه به شرق، نگاه ایران به شرق
دانیال رنجبر مشکین دستیار گروه تئوری و تاریخ روابط بین‌الملل دانشگاه رودن به نام پاتریس لومومبا نیز در سخنانی در این نشست، معاهده جامع راهبردی را در چارچوب تعامل ایران و روسیه مهم می‌داند که ایران تجربه گسترده‌ای در بقا و توسعه در شرایط تحریم دارد و موفقیت آن در این زمینه تا حد زیادی به ارزش‌های آن مرتبط است.
وی این معاهده را از نظر متنی بسیار سنجیده خواند که حداکثر انطباق بر منافع و جهان‌بینی دو طرف را شامل می‌شود و پتانسیل بالایی به عنوان چارچوبی برای توسعه همکاری های اقتصادی و استفاده از توانمندی‌های مکمل ایران و روسیه دارد.
رنجبر تاکید کرد: دیپلماسی دو کشور برای اولین بار در تاریخ نگاه یکسانی به جهان دارد که شباهت مفهوم روسی «چرخش به شرق» و نگاه ایران «به شرق»، گواه آن است.