عملیات در سایه/ چگونه نفت ایران با تاکتیک‌های خاموش، به پالایشگاه‌های چین می‌رسد؟

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، ندا زارعی: تحریم‌های یک‌جانبه ایالات متحده از سال ۲۰۱۸ با خروج واشینگتن از برجام، صنعت نفت ایران را هدف قرار دادند. اما با وجود موج‌های متوالی تحریم و لیست‌گذاری صد‌ها کشتی و شرکت، تهران توانسته شبکه‌ای گسترده از نفتکش‌ها، واسطه‌ها، پرچم‌های جعلی و عملیات انتقال کشتی به کشتی را سازمان‌دهی کند تا نفت خود را به مقصد نهایی، یعنی پالایشگاه‌های مستقل در چین، برساند.

تحلیل داده‌های بلومبرگ نشان می‌دهد که در ماه‌های اخیر، تعداد زیادی از نفتکش‌ها هنگام ورود به آب‌های شرق مالزی، سیستم شناسایی خودکار (AIS) را خاموش می‌کنند. این اقدام برای جلوگیری از ردیابی مسیر‌ها و انتقال‌های نفت از کشتی‌های حامل نفت ایران به کشتی‌های ثالث صورت می‌گیرد.

نقطه داغ/ آب‌های مالزی، محل انتقال پنهانی نفت ایران

بنا بر داده‌های Kpler، فقط در ماه آوریل ۲۰۲۵، دست‌کم شش عملیات انتقال نفت کشتی به کشتی در نزدیکی آب‌های مجمع‌الجزایر ریاو در مالزی ثبت شده است. در اغلب این موارد، نفتکش‌ها سیستم AIS خود را خاموش کرده بودند تا از رصد نهاد‌های بین‌المللی دور بمانند.

یکی از نمونه‌های مشخص، نفتکش Vani است که در ۱۵ مه ۲۰۲۵ آخرین موقعیت خود را در نزدیکی آب‌های مالزی اعلام کرد و سپس برای مدت ۵ روز از ردیابی ناپدید شد. این نفتکش پس از خاموشی، به‌طور کامل بارگیری شده مجدداً ظاهر شد. داده‌های تحلیل‌گران نشان می‌دهد که در این مدت، Vani از نفتکش تحت تحریم آمریکا به‌نام Nora، نفت خام بارگیری کرده است. Nora نفت را از جزیره خارک، پایانه اصلی صادرات نفت ایران، حمل کرده بود.

مقصد نهایی Vani طبق داده‌ها، بندر چینگ‌دائو چین اعلام شده است. این در حالی است که شرکت مالک آن، Avani Lines، فاقد اطلاعات تماس عمومی بوده و در فهرست‌های رسمی دریایی ردیابی نمی‌شود.

چین، بازیگر پنهان اما مؤثر

اگرچه آمار رسمی واردات نفت چین از ایران از سال ۲۰۲۲ تاکنون «صفر» اعلام شده، اما تحلیل‌های Kpler نشان می‌دهد که در ماه گذشته، حدود ۱.۴۶ میلیون بشکه در روز نفت خام از ایران وارد چین شده است. این رقم تنها اندکی پایین‌تر از اوج پنج‌ماهه ۱.۶ میلیون بشکه‌ای در مارس ۲۰۲۵ است.

خریداران اصلی این نفت، پالایشگران مستقل در استان شاندونگ چین هستند. این پالایشگاه‌ها، که به‌دلیل ظرفیت محدود و حاشیه سود کم نیاز به خوراک ارزان دارند، مشتری ثابت نفت تخفیف‌خورده ایران شده‌اند. آنها به کمک بازرگانان واسطه، نفت ایرانی را به‌عنوان نفت مالزیایی یا اماراتی ثبت می‌کنند.

فناوری علیه نظارت/ کشتی‌های زامبی و پرچم‌های جعلی

ایران از «نفتکش‌های زامبی» نیز بهره می‌گیرد؛ کشتی‌هایی که پس از اسقاط رسمی، در واقع با هویت جدید به فعالیت ادامه می‌دهند. این کشتی‌ها با جعل شماره IMO و پرچم کشور‌هایی با ضعف در مقررات‌گذاری (مانند تانزانیا، کومور و پالائو) به‌صورت رسمی در بازار ظاهر می‌شوند.

براساس برآورد مؤسسه «United Against Nuclear Iran»، تا مارس ۲۰۲۵ بیش از ۷۰۰ نفتکش در ناوگان سایه ایران فعالیت می‌کنند که بسیاری از آنها بیمه، کلاس‌بندی ایمنی یا پرچم معتبر ندارند. حدود ۴۰٪ این ناوگان تحت پرچم جعلی یا غیرقانونی فعالیت می‌کنند.

بازی هوشمندانه در سایه تحریم‌ها

در حالی‌که دولت آمریکا می‌کوشد با تشدید تحریم‌ها صادرات نفت ایران را مهار کند، تهران با توسعه تاکتیک‌های سایه‌ای، همچنان روزانه بیش از ۱.۵ میلیون بشکه نفت صادر می‌کند. این بازی موش و گربه در حوزه ژئوپلیتیک انرژی، از ابزار‌های حقوقی و دیپلماتیک فراتر رفته و وارد عرصه جنگ داده‌ها، تصویر‌های ماهواره‌ای و عملیات سایبری شده است.

تا زمانی که تقاضای چین برای نفت ایران باقی بماند، ایران خواهد توانست با تاکتیک‌هایی مانند خاموشی، جعل هویت و واسطه‌گری، نفت خود را به بازار‌های جهانی برساند، هرچند نه با پرچم خود.