بحران خدمت نظامی حریدی‌ها / تهدیدی برای هویت و حکمرانی رژیم صهیونیستی

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری دانشجو در قلب سیاست اسرائیلی، جایی که دیدگاه‌های هویت و برابری با یکدیگر برخورد می‌کنند، مسئله خدمت نظامی حریدی‌ها به مثابه بمب ساعتی است که تهدیدی برای ثبات ائتلاف حاکم و حتی ماهیت خود دولت به شمار می‌رود. این تنها یک مبارزه قانونی برای الزام به خدمت نظامی نیست، بلکه سوالی وجودی است: آیا اسرائیل یک دولت ملی متحد است، یا مجموعه‌ای از طوایف در حال درگیری؟ آیا دولت می‌تواند همچنان بار یک جامعه را تحمل کند که از شرکت در دفاع و تولید امتناع می‌کند، در حالی که خواستار حقوق برابر است؟

معافیت حریدی‌ها از خدمت نظامی

ریشه‌های معافیت حریدی‌ها از خدمت نظامی به «توافق بن گوریون» در اواخر دهه ۱۹۴۰ برمی‌گردد، زمانی که نخست‌وزیر اول اسرائیل، دیوید بن گوریون، معافیتی محدود برای دانش‌آموزان یشیووت (مدارس دینی) از خدمت نظامی پذیرفت، در ازای اینکه آنها مخالفت علنی با پروژه صهیونیستی نداشته باشند.

هدف آن زمان، جذب یهودیان مذهبی به ساختار یک دولت نوپا بود، اما این معافیت که در ابتدا شامل چند صد نفر می‌شد، با گذشت زمان به ده‌ها هزار نفر گسترش یافت. به گفته گزارش مؤسسه دموکراسی اسرائیل (۲۰۲۳)، تقریباً ۶۶ هزار پسر حریدی در سن خدمت نظامی هر سال معافیت می‌گیرند که معادل ۱۳ ٪ از مجموع جوانان واجد شرایط خدمت است.

این گسترش اعتراضات زیادی را در میان سکولار‌ها و ملی‌گرایان برانگیخته است، کسانی که معافیت را نقض اصل برابری در تحمل بار‌ها می‌دانند. روزنامه هآرتص در سرمقاله‌ای در ژوئن ۲۰۲۴ این وضعیت را به عنوان «بمب اجتماعی تهدیدکننده انسجام جامعه اسرائیلی» توصیف کرد و اشاره کرد که این معافیت دیگر فقط یک امتیاز مذهبی نیست، بلکه نمادی از شکاف عمیق میان دین و دولت شده است.

چرا حریدی‌ها از خدمت نظامی امتناع می‌کنند؟

در نگاه اول، ممکن است امتناع حریدی‌ها از خدمت نظامی تنها به دلیل تعهد دینی به تحصیل در تورات به نظر برسد، اما یک بررسی عمیق‌تر دلایل پیچیده‌تری را آشکار می‌کند:

هویت دینی: تحصیل در یشیووت تنها یک فعالیت آموزشی نیست، بلکه جوهر هویت حریدی‌ها است. حاخام عوفادیا یوسف در فتوی مشهوری در سال ۱۹۸۰ خدمت نظامی را «خروج از دین» خواند و تورات را «شیلد واقعی» اسرائیل دانست.

ترس از فرهنگ سکولار: ارتش که ماهیت سکولار و اختلاط اجتماعی دارد، تهدیدی برای ارزش‌های حریدی تلقی می‌شود، به ویژه با توجه به ازدواج‌های زودهنگام و سبک زندگی محافظه‌کارانه.

فجوه آموزشی: نظام یشیووت به آموزش دروس غیرمذهبی مانند ریاضیات و انگلیسی نمی‌پردازد، که موجب می‌شود جوانان حریدی برای خدمت در واحد‌های فنی ارتش آماده نباشند. گزارش وزارت دفاع (۲۰۲۴) نشان داد که ۷۰ ٪ از حریدی‌های واجد شرایط خدمت فاقد مهارت‌های اولیه برای خدمت هستند.

ساختار اجتماعی: خدمت نظامی تهدیدی برای ساختار اجتماعی حریدی است که به انزوای فرهنگی و ازدواج‌های زودهنگام وابسته است.

فشار حاخام‌ها: رهبران حریدی، مانند حاخام شتاینمن (که در سال ۲۰۱۷ درگذشت)، خدمت نظامی را «جنگ علیه تورات» می‌دانستند، که این سخنان هنوز در میان محافل مذهبی تکرار می‌شود.

این دلایل نشان می‌دهند که امتناع از خدمت نظامی صرفاً یک واکنش سطحی نیست، بلکه بازتابی از جنگی عمیق‌تر میان هویت دینی بسته و دولتی است که به دنبال تحمیل معیار‌های یکسان است.

خدمت نظامی و آموزش: گره مرکزی‌

نمی‌توان بحران خدمت نظامی را بدون توجه به آموزش حریدی‌ها درک کرد. نظام یشیووت که سالانه ۱.۲ میلیارد شیکل بودجه دولتی دریافت می‌کند (طبق بودجه ۲۰۲۴)، تنها بر مطالعات دینی تمرکز دارد و از آموزش دروس مانند علوم و ریاضیات خودداری می‌کند.

این نظام جوانانی را تربیت می‌کند که نه تنها برای خدمت نظامی، بلکه برای بازار کار نیز آمادگی ندارند. گزارش بانک مرکزی اسرائیل (۲۰۲۳) هشدار می‌دهد که ۵۰ ٪ از مردان حریدی در بازار کار مشارکت نمی‌کنند، که بار اقتصادی فزاینده‌ای را به همراه دارد.

تصمیم دیوان عالی: نقطه بی‌بازگشت

در ژوئن ۲۰۲۴، دیوان عالی حکمی تاریخی صادر کرد که معافیت حریدی‌ها از خدمت نظامی را لغو کرد و دستور داد که بودجه یشیووت‌هایی که با قانون خدمت نظامی همکاری نمی‌کنند، قطع شود.

این تصمیم که پس از دهه‌ها بحث اتخاذ شد، جرقه یک بحران سیاسی شدید را به دنبال داشت. خانواده‌های سربازان احتیاطی که بار جنگ‌های مداوم را بر دوش دارند، اعتراضات گسترده‌ای ترتیب دادند و خواستار «برابری در بارها» شدند. روزنامه یدیعوت آحارونوت در جولای ۲۰۲۴ از یک افسر احتیاط نقل کرد که گفت: «ما در جبهه خون می‌دهیم، در حالی که آنها در یشیووت نشسته‌اند. این عدالت نیست.»

این تصمیم دولت بنیامین نتانیاهو را در موقعیتی دشوار قرار داد. احزاب حریدی مانند «شاس» و «یهودوت هتوراه» تهدید به خروج از ائتلاف کردند، در حالی که نتانیاهو تحت فشار از شرکای دیگر مانند یولی ادلشتاین و یوآف گالانت برای تصویب قانون خدمت نظامی قرار داشت. این شکاف بازتاب‌دهنده شکنندگی ائتلاف حاکم است که به توازن دقیقی میان ملی‌گرایان و مذهبی‌ها بستگی دارد.

یولی ادلشتاین: کلید بازی

یولی ادلشتاین، رئیس کمیته امور خارجه و امنیت کنست، به عنوان یک بازیگر مرکزی در این بحران ظاهر می‌شود. به عنوان یک عضو برجسته حزب لیکود، اما نه کاملاً وابسته به نتانیاهو، ادلشتاین توانایی دارد تا پروژه قانون خدمت نظامی را یا به حالت تعلیق درآورد یا تسریع کند.

ادلشتاین در مصاحبه‌ای با «کانال ۱۲» در آگوست ۲۰۲۴ گفت: «قانون تنها یک ورقه سیاسی نیست، بلکه یک ضرورت ملی است.» این اظهار نظر نشان‌دهنده آرزوی او برای رهبری تغییرات وسیع‌تر است، شاید به بهای نتانیاهو، چرا که این قانون ممکن است آخرین فرصت برای شکستن سکوت لیکود در برابر تسلط نتانیاهو و استبداد او در حزب باشد.

آیا قرارداد دین و دولت فرو می‌ریزد؟

معافیت حریدی‌ها تنها یک تنظیم اداری نبوده، بلکه بخشی از «قرارداد تأسیسی» میان دولت و جامعه حریدی بوده است. این قرارداد که توازن میان صهیونیسم و دین را برقرار کرده، اکنون با تهدید فروپاشی مواجه است.

تهدیدات حریدی‌ها به خروج از ائتلاف، همانطور که توسط روزنامه هامودیع حریدی (جولای ۲۰۲۴) بیان شد، حاکی از شورشی احتمالی علیه این قرارداد است. در عین حال، دولت با مشکل فزاینده‌ای در تأمین مالی جامعه‌ای روبه‌رو است که به یارانه‌ها وابسته است، بدون اینکه در اقتصاد یا ارتش سهمی داشته باشد.

 بحران حکمرانی در اسرائیل

بحران خدمت نظامی حریدی‌ها تبدیل به یک بحران حکمرانی برای نتانیاهو شده است. رهبر اسرائیل که عادت داشت بر تضاد‌ها بازی کند، امروز در نقطه‌ای قرار گرفته که دیگر نمی‌تواند بین دستورات وضعیت موجود و فشار خیابان، و تهدیدات حاخام‌ها و فشار‌های شریکانش، تصمیمی بگیرد که همه را راضی کند.

آیا دولت اسرائیل می‌تواند از این شکاف عبور کند بدون آنکه «قرارداد تأسیسی» خود را از دست بدهد؟ زمان خواهد گفت، اما بحران جاری در حال نشان دادن این است که اسرائیل دیگر نمی‌تواند بر تعادل‌های قومی و مذهبی خود تکیه کند.