ظرفیت ۷۰۰ میلیارد دلاری بازار جهانی در انتظار صنایع غذایی ایران

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، ندا زارعی: صنایع غذایی، یکی از بخش‌های کلیدی و راهبردی اقتصاد هر کشور به شمار می‌رود؛ چرا که نه تنها نقش مستقیمی در تأمین امنیت غذایی ایفا می‌کند، بلکه سهم چشم‌گیری در اشتغال‌زایی، ارزش‌افزوده و توسعه پایدار اقتصادی نیز دارد. در ایران به واسطه تنوع اقلیمی، منابع گسترده کشاورزی و نیروی انسانی متخصص، ظرفیت‌های بی‌نظیری برای رشد و توسعه در این صنعت وجود دارد. با این حال، این ظرفیت‌ها هنوز به طور کامل بالفعل نشده و با موانع متعددی روبه‌رو است.

یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که صنایع غذایی ایران با آن دست و پنجه نرم می‌کند فرسودگی ماشین‌آلات و تکنولوژی‌های تولیدی است. بسیاری از واحد‌های صنعتی کشور هنوز با تجهیزات قدیمی و ناکارآمد فعالیت می‌کنند که منجر به کاهش بهره‌وری و افزایش هزینه‌ها می‌شود. همچنین کمبود نقدینگی و دشواری دسترسی به منابع مالی، مانعی جدی در مسیر نوسازی زیرساخت‌ها و توسعه خطوط تولید به شمار می‌رود.

نبود برند‌های معتبر در سطح جهانی نیز یکی از خلأ‌های اساسی در این صنعت است. در بازار‌های بین‌المللی، برند و اعتبار نقش مهمی در تصمیم‌گیری مصرف‌کننده ایفا می‌کند اما تولیدکنندگان ایرانی نتوانسته‌اند جایگاه تثبیت‌شده‌ای در بازار‌های جهانی کسب کنند. در کنار این مشکلات، ناپایداری سیاست‌های حمایتی دولت و نبود برنامه‌ریزی بلندمدت نیز موجب سردرگمی تولیدکنندگان و کاهش انگیزه سرمایه‌گذاری شده است.

تحریم‌های بین‌المللی نیز در سال‌های اخیر فشار مضاعفی بر صنایع غذایی وارد کرده‌اند. از یک‌سو، محدودیت‌های ناشی از تحریم واردات مواد اولیه و تجهیزات را دشوار کرده و از سوی دیگر، صادرات محصولات نهایی با چالش‌هایی، چون موانع بانکی و حمل‌ونقل مواجه شده است.

با وجود همه‌ی این چالش‌ها، صنایع غذایی ایران همچنان از ظرفیت بالایی برای رشد، به ویژه در زمینه صادرات برخوردار است. کشور‌های همسایه به دلیل نزدیکی جغرافیایی، قرابت فرهنگی و تقاضای بالا برای محصولات غذایی، بازار مناسبی برای تولیدکنندگان ایرانی محسوب می‌شود.

بر اساس اظهارات محسن امینی، رئیس کمیسیون صنایع غذایی اتاق ایران، صادرات صنایع غذایی در سال ۱۴۰۲، به ارزش حدود ۲.۱ میلیارد دلار رسیده بود. اگرچه این رقم در نگاه اول رو به رشد به نظر می‌رسد اما بررسی آمار بلندمدت نشان می‌دهد که صادرات این صنعت از ۲.۹ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۷، به کمتر از ۱.۵ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۰، کاهش یافته و سپس با رشدی نسبی در سال‌های اخیر به وضعیت فعلی بازگشته است. این نوسانات نشان‌دهنده‌ی نبود ثبات و استراتژی پایدار در حوزه صادرات است.

سهم صادرات صنایع غذایی از کل صادرات صنایع کشور در سال ۱۴۰۲، از نظر ارزشی حدود ۴.۲ درصد و از نظر وزنی حدود ۱.۵ درصد بوده است. این آمار نشان می‌دهد که اگرچه صنایع غذایی جایگاه مهمی در اقتصاد ملی دارد اما هنوز نتوانسته سهم قابل توجهی در تجارت خارجی کشور کسب کند.

در سطح جهانی، ارزش صادرات صنایع غذایی در سال ۲۰۲۳، حدود ۷۰۰ میلیارد دلار برآورد شده است، در حالی که سهم ایران از این بازار تنها حدود ۰.۳ درصد بوده است. این فاصله قابل توجه با متوسط جهانی، زنگ خطری برای سیاست‌گذاران است و نشان می‌دهد که برای ارتقاء جایگاه ایران در بازار‌های جهانی، نیاز به اصلاحات اساسی و حمایت‌های هدفمند وجود دارد.

صنایع غذایی ایران با وجود مشکلات ساختاری، تحریم‌های خارجی و موانع داخلی، همچنان از پتانسیل قابل توجهی برای رشد برخوردار است. ایجاد زیرساخت‌های صادراتی، بهبود کیفیت و بسته‌بندی محصولات، برندسازی بین‌المللی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و تنوع‌بخشی به بازار‌های هدف می‌تواند به شکوفایی بیشتر این صنعت کمک کند.

در نهایت، دستیابی به سهم بالاتر در بازار جهانی، مستلزم تدوین یک استراتژی ملی جامع با مشارکت فعال دولت، بخش خصوصی و نهاد‌های پژوهشی است تا بتوان با استفاده از فرصت‌ها و ظرفیت‌های داخلی، صنایع غذایی را به یکی از پیشران‌های اصلی اقتصاد کشور تبدیل کرد.