سد چمشیر گچساران؛ راهی برای توسعه یا مسیری پر از چالش‌های زیست‌محیطی؟

به گزارش خبرنگار استان‌های خبرگزاری دانشجو، دانیال ولوی مقدم؛ سد چمشیر گچساران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های سدسازی جنوب کشور از زمان آغاز به‌کار خود تاکنون همواره در کانون توجه رسانه‌ها، کارشناسان محیط زیست و مردم محلی بوده است.

این سد که بر روی رودخانه زهره احداث شده با هدف توسعه کشاورزی، بهبود معیشت مردم منطقه و تأمین آب مورد نیاز بخش صنعت و شرب راه‌اندازی شده است، با این حال از همان ابتدا نگرانی‌های زیست‌محیطی متعددی پیرامون آن شکل گرفت که همچنان ادامه دارد.

تاریخچه و بهره‌برداری سد چمشیر از دهه ۱۳۷۰ تا بهره‌برداری رسمی در ۱۴۰۲

سد چمشیر به‌عنوان یک سد بتنی غلتکی (RCC)، با ارتفاعی بین ۱۵۱ تا ۱۵۵ متر و طول تاجی حدود ۵۸۰ متر احداث شده است. ظرفیت مخزن آن بین ۱.۸ تا ۲.۳ میلیارد متر مکعب است و نیروگاه آن دارای ظرفیت ۱۷۶ مگاوات شامل سه واحد ۵۵ مگاواتی و دو واحد ۵.۵ مگاواتی می‌باشد. میزان تولید برق سالانه سد چمشیر حدود ۴۸۲ گیگاوات‌ساعت است.

مطالعات اولیه برای احداث سد چمشیر به دهه‌های گذشته بازمی‌گردد، زمانی که توسعه کشاورزی و تأمین منابع آب در جنوب غرب کشور به‌ویژه استان کهگیلویه و بویراحمد، یکی از اولویت‌های برنامه‌های عمرانی دولت‌ها بود و با توجه به کمبود آب و شرایط اقلیمی این منطقه، ضرورت احداث سدی که بتواند منابع آبی را مدیریت و ذخیره کند بیش از پیش احساس می‌شد.

عملیات اجرایی سد چمشیر از اوایل دهه ۱۳۹۰ آغاز شد و پس از سال‌ها کار عمرانی، این سد در سال ۱۴۰۲ رسماً به بهره‌برداری رسید.

بر اساس طرح‌های اولیه، سد چمشیر قرار بود آب حدود ۴۳ هزار هکتار از اراضی کشاورزی را تأمین کند و نقش مهمی در بهبود وضعیت اقتصادی و معیشت کشاورزان منطقه ایفا نماید و همچنین تامین آب مورد نیاز برای توسعه صنایع پایین‌دستی و جلوگیری از سیلاب‌های مخرب از دیگر اهداف اصلی این پروژه بود.

این سد همچنین با ایجاد یک نیروگاه برق‌آبی ظرفیت تولید حدود ۵۵ مگاوات برق را دارد که می‌تواند به تأمین بخشی از انرژی مورد نیاز منطقه کمک کند.

نگرانی‌های زیست‌محیطی سد چمشیر؛ شوری آب و تهدیدات اکولوژیکی

با وجود اهداف مثبت سد چمشیر، نگرانی‌های زیست‌محیطی فراوانی از سوی کارشناسان، فعالان محیط زیست و حتی برخی از مسئولان دولتی مطرح شد. مهم‌ترین نگرانی مربوط به احتمال شوری آب پایین‌دست به دلیل وجود گنبدهای نمکی در مسیر آب رودخانه است.

برخی از کارشناسان هشدار داده‌اند که در صورت افزایش میزان شوری، زمین‌های کشاورزی منطقه دچار آسیب جدی خواهند شد و حیات آبزیان نیز به خطر خواهد افتاد.

علاوه بر این، تغییر اکوسیستم منطقه، زیر آب رفتن برخی زیستگاه‌های طبیعی و تهدید حیات‌وحش از دیگر دغدغه‌های فعالان محیط زیست بوده است. منطقه گچساران و حومه آن دارای تنوع زیستی غنی است و برخی از گونه‌های کمیاب جانوری و گیاهی در آن زیست می‌کنند که با اجرای پروژه‌های عمرانی نظیر سدسازی ممکن است زیستگاه خود را از دست بدهند.

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست دولت سیزدهم: «سد چمشیر تهدید جدی برای محیط زیست نیست»

با بالا گرفتن حواشی و گمانه‌زنی‌ها درباره خطرات سد چمشیر، دکتر سلاجقه رئیس سازمان حفاظت محیط زیست دولت سیزدهم، در واکنش به این نگرانی‌ها توضیحات مهمی ارائه کرد.

وی در بخشی از صحبت‌های خود گفت: همین الان با اینکه کشور در شرایط بسیار خشکی قرار دارد و میانگین بارش‌ها بسیار پایین است، سطح سد چمشیر از نظر مشکل خاصی واقعاً ندارد. پایاب سد چمشیر منطقه‌ای است که گنبدهای نمکی نهفته‌ای در آن وجود دارد، اما درون خود سد و آبگیری آن داده‌های ما نشان می‌دهد که آسیب جدی به محیط زیست وارد نمی‌کند، البته هر سازه‌ای که ساخته می‌شود بخشی از محیط طبیعی از دست می‌رود، اینجا هم منطقه‌ای بوده که احتمالاً محل عبور حیات‌وحش و دارای تنوع زیستی بوده اما سد چمشیر ساخته شده و هزینه‌های گزافی صرف آن شده است.

با وجود اطمینان‌بخشی‌های مسئولان، برخی از کارشناسان مستقل همچنان معتقدند که در آینده احتمال افزایش شوری آب وجود دارد و باید سامانه‌های نظارتی دقیق‌تری در منطقه فعال شود. تعدادی از فعالان محیط زیست تأکید دارند که در کنار پایش کیفیت آب، باید به وضعیت پوشش گیاهی، مهاجرت حیات‌وحش و تعادل اکولوژیکی نیز توجه شود.

از سوی دیگر، دولت و نمایندگان استان کهگیلویه و بویراحمد تأکید دارند که سد چمشیر می‌تواند موتور توسعه اقتصادی جنوب کشور باشد. ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم، رونق کشاورزی، توسعه گردشگری و افزایش ارزش افزوده محصولات محلی از جمله مزایای اقتصادی این پروژه به‌شمار می‌رود.

در ماه‌های اخیر، برخی از زمین‌های پایین‌دست که سال‌ها به دلیل کم‌آبی بلااستفاده مانده بودند مجدداً به چرخه کشاورزی بازگشته‌اند و این موضوع امیدواری زیادی برای مردم منطقه ایجاد کرده است.

سد چمشیر به‌عنوان یکی از پروژه‌های استراتژیک ایران، اکنون در مرحله‌ای حساس قرار دارد، هم فرصت‌های توسعه‌ای برای منطقه ایجاد کرده و هم نگرانی‌های زیست‌محیطی را به همراه دارد.