کد خبر:۱۲۹۶۳۶۴
یادداشت|
قفقاز و بایسته‌های دیپلماسی همسایگی؛ خوانشی از سفر رئیس‌جمهور ایران به ایروان
سفر رئیس‌جمهور پزشکیان به ایروان گامی مهم در تحکیم روابط دیپلماتیک با کشورهای قفقاز و ارمنستان است. این سفر فرصتی برای بررسی بایسته‌های دیپلماسی همسایگی و تقویت همکاری‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی میان ایران و همسایگان قفقاز فراهم می کند.
به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری دانشجو هیراد مخیری، مدیر گروه بررسی سیاست خارجی روسیه و مسائل قفقاز، مرکز پژوهش های علمی و مطالعاتی استراتژیک خاورمیانه، در یادداشتی که در اختیار خبرگزاری دانشجو قرار داد نوشت: یکی از مهم‌ترین مسائل ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی در سال‌های اخیر، موضوع مسیر ترانزیتی سیونیک در جنوب ارمنستان است. این مسیر، که در ادبیات جمهوری آذربایجان و ترکیه با عنوان کریدور زنگزور شناخته می‌شود، عملاً شاهراهی است که اگر تحقق یابد، نخجوان را به جمهوری آذربایجان متصل کرده و ارتباط مستقیم زمینی میان ترکیه و آذربایجان را برقرار می‌سازد.
دلیل اصلی اصرار باکو و آنکارا بر استفاده از واژه «زنگزور» این است که در روایت تاریخی و هویتی آنها، منطقه سیونیک ارمنستان بخشی از «سرزمین‌های جداشده آذربایجان تاریخی» قلمداد می‌شود. در مقابل، ارمنستان و متحدانش تأکید دارند که این کریدور در واقع نقض حاکمیت ملی ارمنستان و به خطر افتادن استقلال این کشور است. از منظر ایران نیز، باز شدن چنین گذرگاهی می‌تواند به معنای قطع ارتباط زمینی با ارمنستان و محدود شدن نقش ژئوپلیتیکی تهران در منطقه باشد.
در چنین فضایی، سفر رسمی مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور ایران به ایروان در ۲۷ مرداد ۱۴۰۴ اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند؛ سفری که نه فقط بُعد نمادین، بلکه پیام‌ها و پیامد‌های راهبردی برای آینده روابط ایران و ارمنستان و توازن قدرت در کل قفقاز جنوبی دارد.
از این منظر، نخست باید به پیام‌های سیاسی و ژئوپلیتیک این سفر توجه کرد. قفقاز جنوبی بعد از جنگ دوم قره‌باغ در سال ۲۰۲۰ وارد مرحله‌ای حساس شد. جمهوری آذربایجان با حمایت ترکیه توانست بخش‌های مهمی از قره‌باغ را بازپس گیرد و حالا با طرح کریدور زنگزور به دنبال تکمیل «پازل ژئوپلیتیک» خود است. سفر رئیس‌جمهور ایران به ایروان در چنین شرایطی، حامل پیام روشنی برای بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی است: ایران مدافع حفظ مرز‌های بین‌المللی موجود است و با هرگونه تغییر ژئوپلیتیک اجباری مخالفت می‌کند. این سفر نشان داد که تهران قصد دارد روابط خود با ارمنستان را از سطح نمادین به سطحی عملی و راهبردی ارتقا دهد.
در ادامه باید به ظرفیت‌های اقتصادی و زیرساختی این سفر پرداخت. هیئت ایرانی همراه رئیس‌جمهور – شامل وزرای راه و شهرسازی، صنعت و معدن، میراث فرهنگی و رئیس سازمان برنامه و بودجه – نشان‌دهنده تمرکز این سفر بر بخش اقتصادی بود. چند محور کلیدی در این حوزه قابل توجه است: ایجاد مسیر‌های ترانزیتی جایگزین برای اتصال ایران به اوراسیا و اروپا از طریق ارمنستان و گرجستان؛ توسعه همکاری‌های انرژی از جمله خط لوله گاز ایران–ارمنستان و تبادل برق؛ و گسترش صنعت گردشگری و تجارت مرزی که علاوه بر منافع اقتصادی، بُعد فرهنگی روابط را نیز تقویت می‌کند. برای ایران، ارمنستان به دلیل انسداد‌های مرزی‌اش با ترکیه و جمهوری آذربایجان، شریک راهبردی به شمار می‌آید.
پس از آن باید به همکاری‌های فرهنگی و تمدنی اشاره کرد. یکی از نقاط پررنگ سفر، دیدار پزشکیان با نخبگان ایران‌شناسی و ایرانیان مقیم ارمنستان بود. این اقدام اهمیت دیپلماسی فرهنگی و مردمی را برجسته کرد. روابط تاریخی میان دو ملت – از حضور پررنگ اقلیت ارمنی در ایران تا همکاری‌های علمی و فرهنگی – می‌تواند سرمایه‌ای برای مقابله نرم با نفوذ رقبا (ترکیه و اسرائیل) و تقویت جایگاه اجتماعی ایران در ارمنستان باشد.
از نگاه امنیتی و منطقه‌ای نیز، این سفر معنادار است. در شرایطی که ترکیه و جمهوری آذربایجان با شدت به دنبال عملی کردن طرح زنگزور هستند و رژیم صهیونیستی نیز نفوذ اطلاعاتی خود را در قفقاز گسترش داده، سفر سطح بالای رئیس‌جمهور ایران به ایروان نشان‌دهنده عزم تهران برای ممانعت از تغییرات ژئوپلیتیک به زیان خود است. همچنین این سفر تلاشی برای ایجاد توازن در روابط ایران با روسیه است. ضعف نسبی مسکو به دلیل جنگ اوکراین فضای بیشتری برای دیپلماسی مستقل ایران در قفقاز فراهم کرده است.
البته باید توجه داشت که با وجود فرصت‌های فراوان، ایران و ارمنستان با موانعی هم روبه‌رو هستند. تحریم‌های اقتصادی ایران می‌تواند مانع اجرای پروژه‌های کلان شود؛ فشار‌های ترکیه و آذربایجان بر ایروان برای کاهش روابط با تهران پابرجاست؛ و رقابت قدرت‌های غربی برای افزایش نفوذ در ارمنستان نیز یکی دیگر از محدودیت‌هاست. با این وجود، اتخاذ سیاستی چندلایه و متوازن از سوی ایران می‌تواند این چالش‌ها را مدیریت‌پذیر سازد.
برای بهره‌برداری عملی از این سفر، توصیه‌های راهبردی مشخصی وجود دارد: نخست تشکیل کمیسیون مشترک دائمی ایران–ارمنستان با زمان‌بندی مشخص برای پیگیری توافقات؛ دوم توسعه همکاری‌های سه‌جانبه ایران–ارمنستان–هند در چارچوب کریدور شمال–جنوب؛ سوم سرمایه‌گذاری در حوزه دیپلماسی رسانه‌ای و عمومی برای افزایش تصویر مثبت ایران در جامعه ارمنستان؛ چهارم فعال‌سازی ظرفیت‌های استان‌های مرزی ایران در تعاملات اقتصادی و فرهنگی؛ و نهایتاً مدیریت روابط با روسیه و ارمنستان به گونه‌ای که استقلال سیاست خارجی ایران در منطقه حفظ شود.
در جمع‌بندی این یادداشت باید افزود که سفر مسعود پزشکیان به ارمنستان را باید در چارچوب راهبرد کلان دیپلماسی همسایگی ایران تحلیل کرد. این سفر پیام آشکاری به رقبا در منطقه داشت: ایران اجازه نمی‌دهد معادلات ژئوپلیتیکی قفقاز بدون حضور و رضایتش بازنویسی شود. اگر توافقات این سفر با پیگیری جدی عملیاتی گردد، می‌تواند آغازگر فصل تازه‌ای از روابط راهبردی ایران و ارمنستان باشد؛ فصلی که نه تنها جایگاه ایران را در قفقاز جنوبی ارتقا می‌دهد بلکه ابزار بازدارندگی در برابر طرح‌های ترکیه، آذربایجان و اسرائیل فراهم می‌آورد.
لینک کپی شد
گزارش خطا
۰
ارسال نظر
*شرایط و مقررات*
خبرگزاری دانشجو نظراتی را که حاوی توهین است منتشر نمی کند.
لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین (فینگیلیش) خودداری نمايید.
توصیه می شود به جای ارسال نظرات مشابه با نظرات منتشر شده، از مثبت یا منفی استفاده فرمایید.
با توجه به آن که امکان موافقت یا مخالفت با محتوای نظرات وجود دارد، معمولا نظراتی که محتوای مشابهی دارند، انتشار نمی یابد.