علت اصلی وقوع زلزله تهران در فشم چه بود؟
به گزارش گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو؛ زلزله بامداد پنجشنبه در حوالی فشم استان تهران رخ داد. بر اساس گزارش مرکز لرزه‌نگاری مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، این زمینلرزه با بزرگی ۳.۴ ریشتر در عمق ۵ کیلومتری زمین و در مختصات ۳۵.۹۹۷ عرض شمالی و ۵۱.۵۷۲ طول شرقی ثبت شد.
رومرکز آن در نزدیکی روستای لالان، حدود ۸ کیلومتری شمشک، ۹ کیلومتری فشم و ۲۱ کیلومتری شمال لواسان قرار داشت. برخی ساکنان اوشان، کلوگان و بخش‌هایی از میگون لرزش خفیف را احساس کردند، اما گزارشی از خسارت مالی یا جانی اعلام نشده است.
علی بیت‌اللهی با اشاره به وقوع زمین لرزه ۳.۴ ریشتری فشم، اظهار داشت: برپایه گزارش مرکز لرزه‌نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران (IRSC)، زلزله‌ای به بزرگای ۳.۴ در ساعت ۵۰ دقیقه بامداد آخرین روز مرداد ماه ۱۴۰۴ در عمق ۵ کیلومتری و به فاصله ۸ کیلومتری شمشک، ۹ کیلومتری فشم، ۲۱ کیلومتری شمال لواسان و در فاصله مستقیم ۳۵ کیلومتری از محدوده مرکزی شهرتهران (۲۰ کیلومتری مرز شمالی شهر تهران) و در مجاورت روستای لالان رخ داد که با توجه به بزرگای این رخداد، خسارت و آسیبی برای زلزله ۳.۴ فشم استان تهران برآورد نمی‌شود.
وی گفت: براساس نقشه‌های رقومی گسل‌های محدوده تهران، رومرکز زلزله در مجاورت ۱.۵ کیلومتری جنوب شاخه شرقی گسل طالقان و ۷ کیلومتری شمال گسل مشاء واقع شده است. بیت‌اللهی ادامه داد: با در نظر گرفتن خطا‌های طبیعی موجود در مکان‌یابی زلزله‌ها و با توجه به سازوکار گسل‌های شناخته شده محدوده شمالی تهران، احتمالا شاخه شرقی گسل طالقان، می‌تواند به عنوان گسل مسبب این زمینلرزه معرفی شود.
وی اظهار داشت: از دیدگاه لرزه خیزی بزرگ مقیاس محدوده، نکته حائز اهمیت این است که براساس داده‌های مرکز لرزه نگاری در مدت ۲۰ سال اخیر محدوده رومرکزی شرق شمشک، غرب گرمابده و کانون این زلزله در مجاورت روستای لالان، محدوده تنک لرزه‌ای و با نرخ لرزه خیزی پایین بوده است که رخداد این زمین لرزه تاکیدی بر فعال بودن گسل‌های شمالی تهران و تکتونیسم پویای این گستره است.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: هر چند محدوده مجاور اطراف زلزله فشم، تعداد رخداد ثبت شده کمتری را داراست، با این وصف در شعاع حدود ۱۰۰ کیلومتری اطراف زلزله، تعداد ۷۸۱ زلزله با بزرگی ۲.۵ و بالاتر در گستره اطراف رومرکز از سال ۲۰۰۶ میلادی تا زمان وقوع زلزله ۳.۴ فشم استان تهران ثبت شده است؛ از این تعداد ۲ زمینلرزه با بزرگی ۵ و بالاتر و ۲۰ زلزله با بزرگی ۴ تا ۵ و بقیه زمین‌لرزه‌ها کوچکتر از بزرگی ۴ در اطراف رومرکز گسترده شده‌اند که معرف لرزه خیز بودن کلی منطقه است.
وی یادآور شد: فعال بودن گسل‌های محدوده شمالی تهران و سکونتگاه‌های اطراف، نشان‌دهنده دینامیسم و پویائی تکتونیک منطقه است؛ هر چند که سالیان سال است که رخداد‌های سترگ لرزه‌ای تجربه نشده است و این سکون لرزه‌ای نباید موجب غفلت باشد. عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی گفت: نزدیک به ۱۰ میلیون نفر در شعاع ۵۰ کیلومتری اطراف رومرکز زلزله ۳.۴ ریشتری ساکن هستند، واضح است که ریسک لرزه‌ای به‌طور بالقوه در منطقه بالاست که با توجه به وجود ساختمان‌های با کیفیت پایین و بیش از ۳۰۰ هزار واحد مسکونی فاقد اسکلت (روستایی و شهری)، در صورت رخداد‌های بزرگتر و شدیدتر، انتظار خسارت و تلفات بالاست.
بیت‌اللهی تاکید کرد: اجتناب جدی از هرگونه ساخت و ساز در حریم گسل‌ها با هدف کاهش ریسک، مقاوم سازی ساختمان‌های با درجه اهمیت بالا و بسیار بالای موجود در تهران و محدوده‌های اطراف، نکات کلیدی در کاهش ریسک لرزه‌ای تهران است. وی ادامه‌داد: به‌عنوان یک راهبرد کلان نیز، برنامه ریزی برای توقف جمعیت پذیری و مهاجرت معکوس جمعیتی تهران و اطراف آن نیز باید به‌طور جدی مورد توجه مسئولان قرار گیرد. این استاد دانشگاه بیان‌داشت:از دیدگاه لرزه‌ای نیز، پایش جنبائی گسل‌های تهران و شاخص‌های پیش نشانگر لرزه‌ای، نصب تجهیزات، توسعه ایستگاه‌های لرزه نگاری، شتابنگاری و GPS برای تهران و اطراف آن بسیار ضرورت دارد.
موقعیت و گسل‌ها
رومرکز زلزله در فاصله ۱.۵ کیلومتری جنوب شاخه شرقی گسل طالقان و ۷ کیلومتری شمال گسل مشاء قرار دارد.
به گفته علی بیت‌اللهی، با توجه به سازوکار گسل‌های شمال تهران، احتمالاً شاخه شرقی گسل طالقان مسبب این رخداد بوده است.
این زلزله تأکیدی دوباره بر فعال بودن گسل‌های شمال تهران و پویایی تکتونیکی منطقه است.
سابقه لرزه‌ای منطقه
در ۲۰ سال اخیر، محدوده شرق شمشک و غرب گرمابده منطقه‌ای با نرخ لرزه‌خیزی پایین محسوب می‌شد.
با این حال، در شعاع ۱۰۰ کیلومتری اطراف رومرکز، از سال ۲۰۰۶ تاکنون ۷۸۱ زلزله با بزرگی ۲.۵ به بالا ثبت شده است:
۲ زمینلرزه با بزرگی بالای ۵،
۲۰ زمینلرزه بین ۴ تا ۵
مابقی کمتر از ۴ ریشتر
ریسک لرزه‌ای تهران
حدود ۱۰ میلیون نفر در شعاع ۵۰ کیلومتری این زلزله زندگی می‌کنند.
بیش از ۳۰۰ هزار واحد مسکونی فاقد اسکلت در تهران و اطراف وجود دارد که در صورت رخداد زلزله‌های بزرگتر می‌تواند خسارت و تلفات سنگین به‌بار آورد.
توصیه‌ها و هشدار‌ها
اجتناب جدی از ساخت‌وساز در حریم گسل‌ها
مقاوم‌سازی ساختمان‌های مهم و حیاتی
توقف روند جمعیت‌پذیری تهران و مهاجرت معکوس به‌عنوان یک راهبرد کلان
گسترش پایش لرزه‌ای و تکتونیکی با توسعه ایستگاه‌های لرزه‌نگاری، شتابنگاری و GPS
در مجموع، زلزله ۳.۴ ریشتری فشم خسارتی در پی نداشت، اما بار دیگر یادآور شد که تهران و اطراف آن بر روی پهنه‌ای لرزه‌خیز و فعال قرار دارند و خطر زلزله‌های بزرگتر همچنان پابرجاست.
رخداد زمینلرزه ۳.۴ ریشتری در حوالی فشم اگرچه خسارت جانی یا مالی به همراه نداشت، اما بار دیگر حساسیت وزمین لرزه‌ای تهران و پیرامون آن را به‌وضوح نشان داد. تهران با جمعیتی نزدیک به ۱۰ میلیون نفر در شعاع ۵۰ کیلومتری و وجود بیش از ۳۰۰ هزار واحد مسکونی فاقد اسکلت، در برابر زمین‌لرزه‌های بزرگ‌مقیاس آسیب‌پذیری بالایی دارد. از این رو، حتی زلزله‌های کوچک نیز باید به‌عنوان هشدار جدی تلقی شوند.
کارشناسان معتقدند که موقعیت رومرکز این زلزله در مجاورت شاخه شرقی گسل طالقان و نزدیکی گسل مشاء، یادآور اهمیت گسل‌های فعال شمال تهران است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در دو دهه اخیر، منطقه شرق شمشک و اطراف لالان از نرخ لرزه‌خیزی پایین‌تری برخوردار بوده، اما همین رخداد تأکیدی است بر اینکه سکون نسبی لرزه‌ای به‌هیچ‌وجه به معنای امنیت پایدار نیست.
نتیجه‌گیری اصلی آن است که مدیریت ریسک زلزله در تهران باید به یک اولویت راهبردی بدل شود. پرهیز از ساخت‌وساز در حریم گسل‌ها، مقاوم‌سازی سازه‌های حیاتی و پرجمعیت، و توقف روند رشد جمعیتی پایتخت از اقدامات ضروری است. در کنار این موارد، توسعه شبکه پایش لرزه‌ای، شتابنگاری و سامانه‌های GPS می‌تواند نقش مهمی در رصد فعالیت‌های تکتونیکی و پیش‌بینی بهتر مخاطرات ایفا کند. به‌عبارت دیگر، زلزله فشم گرچه کوچک بود، اما پیامی بزرگ برای ضرورت آماده‌سازی تهران در برابر رخداد‌های احتمالی آینده دارد.