علم و تکنولوژي؛ دروازه صدور مدرنيسم به ممالک اسلامي

گروه علمي «خبرگزاري دانشجو»، محمدعلي دشتي، دانشجوي دكتراي مديريت تكنولوژي دانشگاه علامه طباطبايي؛ سه مفهوم مهم علم، تکنولوژي و تجارت، مفاهيمي درهم تنيده و پيچيده‌اند که تاثير و تاثرات گوناگوني را بر يکديگر رقم زده‌اند؛ لکن مطالعات تاريخي گواه اين مطلب است که علم و تکنولوژي دو دروازه اصلي صدور مدرنيسم به ممالک اسلامي بوده و تلاش براي ايجاد سيستم‌هاي آموزشي غربي جزو اولويت‌هاي اصلي فرنگي‌مآبان در کشورهاي اسلامي بوده است؛ به عنوان مثال، پس از اشغال مصر توسط ناپلئون بناپارت، محمدعلي قدرت را در مصر به دست مي‌گيرد و از سال 1805 تا 1848م. به حکمراني مي‌پردازد، او از اروپايياني که جلاي وطن کرده‌اند بهره مي‌گيرد و مدارس فني نوينی تاسيس مي‌کند و بيش از 400 دانشجوي مصري را به خارج از کشور اعزام مي‌کند تا علم و تکنولوژي مدرن را بياموزند.

 

ترکيه هم پس از ماجراي 1924م. به دست مصطفي کمال آتاتورک مي‌افتد و او محتواي آموزشي را تغيير داده و موضوعات دنياي سکولار را به آنها مي‌افزايد.

 

در هند، سيد احمدخان (1817-1898م.) سر بر مي‌آورد و با تاسيس دانشگاه به ظاهر اسلامي عليگر، به ترويج افکار مدرن مي‌پردازد. او مطيع کردن مسلمانان در برابر غرب را از راهگذار انقياد علمي ممکن مي‌داند و تبديل به اصلي‌ترين هواخواه علم و انديشه مدرن در شبه قاره مي‌شود. در نگاه وي لازم است تا الهيات را با مسائل علمي هماهنگ کرد؛ از معجزه حضرت نوح (ع) به عنوان يک رويداد واقعي و عيني درگذشت و آن را مجازي و تمثيلي ديد تا بر دامن علوم مدرن بشري گردي نشيند.

استقرار نظام‌هاي آموزشي با ظواهري فريبنده از جنس علم، تکنولوژي و پيشرفت، عملاً کارکرد مبلغان تبشيري مسيحي را در قالبي مدرن رقم زد و به‌سان بندرگاهي عمل نمود که وظيفه صدور انديشه مدرن به ممالک اسلامي را داشت؛ البته اين واقعيت را هم نبايد انکار کرد که پيشرفت‌هاي دنياي غرب، ممالک اسلامي را عملاً دچار يک شوک بزرگ کرد.

 

رنسانس و آثار عظيم آن رخ داد و ممالک اسلامي در وضعيتي منفعل بودند. صنعتي شدن و ماشين بخار و دستگاه ريسندگي هم از راه رسيدند و بعد از آن داستان‌هاي کمونيسم و ليبراليسم و در اين ميان ممالک اسلامي تنها نظاره‌گر بودند و گويا که ديدن اين همه زرق و برق و اختراع و ابداع، گونه‌اي از بي‌خودي رقم زد و همه هويت اسلامي فراموش شد در تماشاي اين نمايش پيشرفت.

 

احسان نراقي در سال 1352ش پس از بازگشت از مجمع جوانان و علم در جامعه معاصر يونسکو در هلند، سخنراني مفصلي را در دانشگاه صنعتي شريف امروز و آريامهر ديروز انجام مي‌دهد و در اين سخنراني به تفکيک عقايد دانشمندان جوان کشورهاي غربي، سوسياليستي، ژاپني و درحال توسعه در اجلاس آن سال يونسکو مي‌پردازد.

 

او که خود يک سرسپرده نظام سکولار پهلوي است، گزارش مي‌کند که نگاه دانشمندان جوان غربي در آن اجلاس به علم و تکنولوژي مدرن، حائز نکاتي انتقادي و منفي بوده اما کشورهاي سوسياليستي و ژاپني‌ها با خوش‌بيني بيشتري صحبت مي‌کردند؛ ولي نگاه جوانان کشورهاي درحال توسعه مطلقاً فاقد هر شک و ترديدي به علم و تکنولوژي مدرن و سرشار از شيفتگي بوده است و اين جوانان دانشمند از رنج کمبود علم و تکنولوژي مدرن در جوامع خود شکايت داشتند.

 

بنابراين بايد درنظر داشت که نسبت ما و علم و تکنولوژي مدرن نيازمند يک بازنگري کلي است؛ چراکه مسير امروز را مقصدي غير از پرستش علم مدرن و وادادگي در برابر تمامي ابعاد تکنولوژي مدرن نيست. راهي که بالذات کژراهه است و بايد بر اساس غايات نوين براي پيشرفت جامعه اسلامي در هم شکسته شود و طرحي نو درانداخته شود.

 

طرحي که در آن دستاوردهاي ممالک غربي تکفير نمي‌شود و بدون چون و چرا هم مورد پذيرش قرار نمي‌گيرد، بلکه با معيار انديشه اسلامي به بوته نقد فرستاده مي‌شود تا آلودگي‌هايش پالايش شده و آموختني‌هايش فراگرفته شود.