رحمتی: نوع تعریف از انسان چه ارتباطی با تهدید محیط زیست دارد؟

به گزارش خبرنگار دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، اولین نشست دومین دوره از سلسله‌ نشست‌های الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت (با محوریت نقد غرب و ارزیابی میراث تاریخی تمدنی اسلام و ایران) با حضور دکتر ان‌شاءالله رحمتی نویسنده و مترجم آثار فلسفی و با موضوع انسان در حکمت شیعی عصر امروز در دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران برگزار شد.

 

رحمتی گفت: بهترین عبارتی که می‌توان در مورد انسان شیعی به کار برد عبارتی است که شیخ صدوق در این باره به کار برده است. وی کتابی با عنوان کتاب‌الاعتقادات دارد که در آن میان عقاید شیعی با سایر مذاهب اسلامی تفاوت قائل شده است؛ یکی از مباحثی که او بیان می‌کند اعتقاد به نفوذ است و می‌گوید نفوذ همان ارواح هستند و اولین چیزهای که خداوند آفرید همان ارواح بودند. شیخ صدوق همچنین می‌گوید نفوذ برای بقا آفریده شده‌اند نه برای فنا و در عالم ما زندانی و غریب هستند.

 

سردبیر نشریه اطلاعات حکمت و معرفت افزود: در جهان‌بینی مدرن یا انسان را یک موجود مادی محض می‌دانند یا اینکه مانند فیلسوفان دکارتی بعد دیگری هم برای انسان قائل هستند یعنی انسان را دارای دو جوهر مجرد و جوهر مادی می‌دانند.

 

استاد دانشگاه آزاداسلامی در ادامه گفت: اما نگاه شیعی انسان را دارای سه بعد جسم، نفس و عقل یا روح می‌داند که هر یک از این ابعاد نیز به مراتب و سطوح مختلفی تقسیم می‌شوند.

 

وی بیان داشت: شیخ صدوق می‌گوید این نفوذ همان عقول مجرد هستند حال اگر بپذیریم که انسان دارای بعد دیگری هم هست این سوال مطرح می‌شود که این بعد حادث است یا قدیم؟

 

رحمتی افزود:‌ در نگاه شیعی نفس حادث نیست، بلکه قدیم است و این به این معناست که قبل از اینکه بدن آفریده شود نفوس ما وجود داشته‌اند.

 

سردبیر نشریه اطلاعات حکمت و معرفت با اشاره به آیه میثاق در قرآن گفت: خداوند در این آیه می‌فرماید بعد از اینکه ذرات آدم را آفریدیم آنها را جمع کرده و از ایشان شهادت گرفتیم.

 

وی افزود: در حکمت شیعی این مسئله را یک امر واقعی می‌دانند و این یعنی نظریه قدوم نفس است، یعنی ما قبل از اینکه وارد این عالم شویم وجود داشته‌ایم و اگر این مسئله را بپذیریم وضعیت ما در دنیا متفاوت خواهد شد.

 

رحمتی بیان داشت: انسان‌ها در نگاه امام علی (ع) به سه دسته تقسیم می‌شوند: انسان‌ها یا انسان ربانی هستند که عبارت‌اند از ائمه و معصومان (ع) یا متعالم بر سبیل نجات هستند یا اینکه توجهی ندارند که در دنیا چه می‌کنند.

 

استاد دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به سخن هایدگر گفت: او می‌گوید عموم انسان‌ها داسمن یا فرد منتشر هستند؛ یعنی آدم‌هایی که بین آنها از لحاظ معنوی هیچ تفاوتی نیست. ما باید از حالت فرد منتشر بودن بیرون آییم و زندگی اصیل خود را پیدا کنیم آن‌وقت با موجوداتی ترس‌آگاه می‌شویم.

 

وی افزود:  ترس‌آگاهی تشویشی است که مابه‌ازای بیرونی ندارد و ما نمی‌دانیم از چه چیزی می‌ترسیم تمام این ترس‌آگاهی در عالم ما معنا دارد.

 

رحمتی گفت: در فلسفه مدرن بحث قدوم نفس مطرح نیست و آنچه که هست زندگی ما در متن دنیا از لحظه تولد تا مرگ است و انسان ترس‌آگاه نهایتا به مرگ خود می‌اندیشد.

 

استاد دانشگاه آزاد اسلامی ضمن اشاره به نگاه شیعی بیان داشت: ‌این در حالی است که در نگاه شیعی انسان‌هایی که می‌فهمند نباید تنها زندگی خود را در این دنیا خلاصه کنند به آن سوی مرگ می‌اندیشند. در واقع در نگاه شیعی انسان ترس‌آگاه هایدگر انسانی است که در غربت گرفتار شده‌ است.

 

وی با بیان اینکه حکمت شیعی آمده است که به ما درس بازگشت بدهد،‌گفت: این درس این است که ما که زندانی شده‌ایم و غریب افتاده‌ایم چگونه باز گردیم؟ چون ما از این دنیا نیستیم و برای بقا آفریده شده‌ایم در حالی که در این دنیا بقایی وجود ندارد.

 

 

رحمتی گفت: انسان به نوعی فرشته‌ است و ما دو نوع فرشته داریم یکی بلقوه و یکی بالفعل؛ یکی از بحث‌های حکمت اسلامی بحث فرشته شناسی است.

 

استاد دانشگاه آزاد اسلامی ضمن توصیف فرشته بالفعل گفت: فرشته بالفعل موجودی است که تمام کمالاتی که برای او متصور است را دارد انسان هم از جنس فرشته است، اما به دلیل اختیاری که دارد خود باید فرشتگی خود را متحقق کند.

 

وی در ادامه گفت: حکمت هبوط برای این است که انسان باید بتواند قابلیت‌ها و فرشتگی خود را به فعلیت برساند.

 

سردبیر نشریه اطلاعات حکمت و معرفت بیان داشت: در تشییع می‌گوییم انسان یک موجود فرشته‌خوست، اما در تفکر مدرن الگوی انسان فرشته و موجودی نیست که کاملا در طاعت خدا باشد در این تفکر انسان می‌تواند خود ماهیت خودش را بسازد و هر انسانی خود یک عالم است.

 

رحمتی در ادامه گفت: این درحالی است که در حکمت اسلامی گفته می‌شود انسان می‌تواند ماهیت خود را بسازد، اما یک اصل نهایی که باید معطوف ساخته شود همه کسانی که در مسیر قرار گرفته‌اند در نهایت می‌خواهند به خدا برسند اما در مورد انسان مدرن قله‌ای در کار نیست و صراط مستقیم برای او وجود ندارد.

 

 

استاد دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه گفت: انسان مدرن که خود را از خدا بی‌نیاز می‌بیند از قید تکلیف آزاد است و در مورد طبیعت هم هیچ حد و مرزی نمی‌شناسد.

 

وی در ادامه گفت: اما در نگاه شیعی انسان در نهایت خلیفه‌الله است به این معنا که ما باید با طبیعت همان گونه رفتار کنیم که خدا رفتار کرده است، اما کسی که برخلاف ارائه خداوند اعلام استقلال کرده در برابر کسی هم پاسخگو نیست و ارتباط خود را با خدا قطع شده حس می‌کند.

 

رحمتی در خاتمه گفت: نگاهی که انسان را خلیفه الهی نمی‌داند امروزه آثارش بیش از همه در بحث تخریب محیط زیست آشکار است به قول یکی از نویسندگان ما آسمان را رها کردیم که زمین را آباد کنیم اما زمین را نیز بیش از همه ویران کردیم. اگر بناست زمین آباد بماند باید با نگاه به آسمان این کار صورت گیرد.