ولایتی: هیچ دینی مانند اسلام انگیزه علم‌آموزی را در انسان ایجاد نمی‌کند / جهان اسلام 4 میلیون کتاب خطی دارد

به گزارش خبرنگار دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، دکتر علی‌اکبر ولایتی عصر امروز در نشست الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت که در دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران برگزار شد، به ایراد سخنانی پیرامون جایگاه فرهنگ و تمدن اسلامی در طول تاریخ پرداخت.

 

وی با اشاره به اینکه ما در مطالعات خود در خصوص فرهنگ و تمدن اسلامی به یک منحنی رسیدیم، گفت: منحنی فرهنگ و تمدن اسلامی از اواخر قرن دوم به تدریج رو به صعود بود و در قرن سوم و چهارم و پنجم هجری این منحنی به اوج رسید و از نیمه دوم قرن پنجم رو به نزول رفت.

 

دبیرکل مجمع بیداری اسلامی افزود: این منحنی در قرن نهم و دهم مجددا رو به صعود می رود تا نیمه قرن دوازدهم که از آنجا یک سقوط دارد و تا قرن سیزدهم ادامه می یابد و از آن به بعد رشد به سمت بالا است.

 

ولایتی خاطرنشان کرد: ما با محاسبات نسبتا دقیق و کاری یکساله به این منحنی رسیدیم و معیار ما این بود که در هر علمی انسان‌های درجه اول هر دوره را پیدا کنیم؛ مثلا در حوزه پزشکی علی‌بن عباس اهوازی، ذکریای رازی، ابن سینا و ابوالقاسم زهرابی اندلوسی جزو شاخص‌ترین افراد بودند که به این افراد نمره 100 دادیم و بقیه افراد و دوره‌ها را با آنها مقایسه کردیم.

 

وی گفت: در علوم دیگر نیز به همین گونه عمل نمودیم و منحنی هر حوزه را مشخص کردیم؛ سپس این منحنی‌ها را با هم ترکیب نمودیم و منحنی نهایی به دست آمد.

 

دبیرکل مجمع بیداری اسلامی با اشاره به محوریت مکان‌ها و حوزه‌های جغرافیایی در تمدن اسلامی تاکید کرد: در ایران نقطه اوج تمدن اسلامی پررنگ‌تر از مناطق دیگر بوده است؛ فرهنگ و تمدن را اگر به عناصر ساده‌تر تقسیم کنیم و مشخص کنیم که آدم‌های درجه یک چه کسانی و اهل کدام مناطق بودند، می‌بینیم بیشتر این افراد ایرانی هستند.

 

ولایتی افزود: ما ایران را حوزه فرهنگی ایران به حساب می‌آوریم که از کاشمر تا بالکان و از سیبری تا جزیره‌العرب امتداد دارد و تقریبا تمام تألیفات بزرگان ما به زبان عربی بوده و تعدادی هم تألیف فارسی داشتند.

 

وی با اشاره به سخن امام خمینی(ره) در مورد ابن‌سینا تصریح کرد: امام خمینی(ره) فرمودند که هرچند به شیخ‌الرئیس اشکالاتی وارد است، اما بعد از معصوم «لم ‌یکن له کفوا احد» یعنی فاصله سطح شخصیت علم و تسلط شیخ‌الرئیس نسبت به مبانی فکری از سایرین بسیار بیشتر است.

 

دبیرکل مجمع بیداری اسلامی بیان داشت: شیخ‌الرئیس در فلسفه بالاترین و عمیق‌ترین کتاب به نام «شفا» را نوشته است و در تاریخ پزشکی جهان نیز مهم‌ترین کتاب به نام «قانون» را دارد که این کتاب 600 سال در دانشگاه‌های غرب به‌عنوان مرجع علمی تدریس می‌شد.

 

ولایتی افزود: بعد از اختراع چاپ، اولین کتابی که چاپ شد، کتب عهدین و پس از آن ترجمه کتاب «قانون» ابن‌سینا بود.

 

وی گفت: ابن‌سینا «رساله نبض» و «دانش‌نامه علایی» را به زبان فارسی نوشته و علاوه بر او ابوریحان نیز رساله التفهیم خود را به زبان فارسی نگارش کرده است؛ قطب‌الدین شیرازی نیز کتاب «دره التاج» را به زبان فارسی به نگارش در آورده و شیخ اشراق نیز تعدادی رساله به زبان فارسی دارد.

 

دبیرکل مجمع جهانی بیداری اسلامی در پاسخ به این سوال که آیا در اوج گیری تمدنی، پیشرفت در متن نهادهای مردمی بوده یا برنامه‌ریزی شده بوده است، گفت: طبیعت اسلام در فرهنگ‌ زایی اصل مطلب است و اسلام تعاریف مختلفی از علم دارد.

 

ولایتی افزود: خداوند در قرآن می‌فرماید که ما کمی از علم  را به شما دادیم و حدیثی نیز می‌فرماید که علم نور است و خدا آن را به قلب هر که بخواهد القا می‌کند؛ حدیث دیگری نیز می‌گوید: علم را طلب کنید حتی اگر در چین باشد.

 

وی گفت: هیچ دینی مانند اسلام نیست که علم‌زایی و فرهنگ‌زایی و جوهری که در نهاد آن است، در انسان ایجاد انگیزه کند تا به دنبال علم برود.

 

دبیرکل مجمع جهانی بیداری اسلامی خاطرنشان کرد: تمدن اسلامی تا حدودی تابع تدبیر و سیاست‌گذاری بوده، اما وقایع تاریخی هم مهم است؛ در سال 488 هجری قمری جهان اسلام مورد تهاجم غربی‌ها قرار گرفت و در این ایام مجال علم‌آموزی وجود نداشت.

 

ولایتی یادآور شد: در اواسط جنگ‌های صلیبی نیز مغول‌ها به ایران حمله کردند و نیشابور آن زمان یک میلیون نفر جمعیت داشت و اولین «نظامیه» در آنجا تأسیس شد؛ اما پس از حمله مغول، دیگر چیزی از نیشابور باقی نماند و شیخ عطار هم در همان حملات کشته شد.

 

وی گفت: فراز و فرود تمدن اسلامی با قوت و ضعف حکومت‌های حاکم بر سرزمین‌های اسلامی نسبت مستقیم داشت و هرگاه حکومت‌ها قوی بودند، تمدن اسلامی رشد می‌کرد و هر گاه ضعیف بودند، این تمدن به افول می‌گراید.

 

دبیرکل مجمع جهانی بیداری اسلامی در ادامه گفت: سابقه فرهنگی چند هزار ساله ایران نقش مهمی در پذیرش اسلام ناب و تبعیت معصومان داشت.

 

ولایتی در پاسخ به این سوال که آیا دوران اوج فرهنگ و تمدن اسلامی فقط مربوط به دانشمندان بوده یا وقتی این اوج صورت گرفته این تغییرات در زندگی مردم هم اتفاق افتاده است، گفت: دین اسلام، آموزش علم را ارزان کرد و علم‌آموزی از حالت طبقاتی درآمد؛ فردوسی داستان کفشگری را نقل می‌کند که حاضر شد برای یکی از جنگ‌ها به انوشیروان پول بدهد به شرطی که وی اجازه دهد فرزند او درس بخواند، اما انوشیروان به دلیل طبقه آن کشفگر، زیر بار این درخواست نرفت.

 

وی بیان داشت: با وجود این نظام طبقاتی، احتمال رشد طبقات پایین فراهم نمی‌شد؛ اما در فرهنگ اسلامی به ندرت دانشمندی را پیدا می‌کنید که اشراف‌زاده و متعلق به طبقات بالای جامعه باشد.

 

دبیرکل مجمع جهانی بیداری اسلامی افزود: اسلام با تغییر شرایط اجتماعی فضا را برای نخبه‌پروری فراهم کرد؛ جدای از این، علم‌ آموختن در اسلام بسیار آسان شده بود و اولین مدارس، مسجدها بودند.

 

ولایتی در پاسخ به این سوال که چرا پیشرفت‌های تمدن اسلامی امتداد پیدا نکرد، گفت: یکی از انگیزه‌های صلیبی‌ها در این جنگ‌ها، آبادانی شهرها و بلاد اسلامی بود؛ یک کشیش مسیحی در خواب دید که حضرت مسیح به او گفت بیت‌المقدس را از شر کفار (مسلمانان)نجات دهید و همین خواب جرقه جنگ‌های صلیبی شد و پاپ دستور جنگ صلیبی را صادر کرد.

 

وی ادامه داد: در واقع آنها به طمع غارت کردن سرزمین‌های آباد اسلامی به این کشورها حمله کردند؛ زیرا در آن دوره، سرزمین‌های اسلامی در تمام علوم و صنایع پیشرفته‌ترین ملل دنیا بودند.

 

دبیرکل مجمع جهانی بیداری اسلامی گفت: حدود 1300 نفر ریاضیدان برجسته در تاریخ اسلام و حدود 17 هزار عنوان کتاب پزشکی وجود دارد که نشان می‌دهد جریان علم آموزی یک جریان عمومی بوده و ما تنها نباید به آدم‌ها نگاه کنیم؛ بلکه آثار آنها هم آثار شاخص و عمیقی بوده است.

 

ولایتی در ادامه گفت: دانشمندان قابل فکر ما که دارای تألیف هستند، به چند صد هزار نفر می‌رسند و کتاب‌های خطی جهان اسلام قریب چهار میلیون است که یک سوم آن در ایران وجود دارد.

 

وی خاطرنشان کرد: کثرت دانشمندان، کثرت مدارس و شاگردان نشان می‌دهد که علم آموزی در ایران عمومی بوده است.

 

دبیرکل مجمع جهانی بیداری اسلامی در خاتمه گفت: در دوره‌ای از عالم اسلام وسیله تفاخر دربار به تعداد دانشمندانی بود که در هر دربار وجود داشت و افتخار هر امیری به این بود که تعداد دانشمندان دربار او بیش از سایر دربار امیران است.