غذاهایی که ما می‌خوریم؛ غذاهایی که ما را می‌خورند!

گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»، یکی از مسایل اساسی زندگی انسان غذا خوردن است. غذا خوردن علاوه بر این که به منظور سیر شدن شکم انجام می‌گیرد نوعی فعالیت است که در صورت صحیح انجام شدن از بسیاری از بیماری‌ها پیشگیری خواهد کرد و سلامت جسم و روح انسان را در پی خواهد داشت. گذشته از موارد فوق، غذا خوردن یک سبک زندگی است که بسیاری از مناسبات انسان با طبیعت و اجتماع، حول محور آن شکل می‌گیرد. به همین دلیل پرداختن به تغذیه در سبک زندگی اسلامی ضروری می‌نماید.

امروزه مدرنیته در تمام شئون زندگی ما رسوخ پیدا کرده و بسیاری از مناسبات زندگی ما را تحت تاثیر قرار داده است. یکی از ویژگی‌های زندگی مدرن «سرعت» است. به این معنا که تمام وجوه زندگی انسان مدرن با سرعت تعریف می‌شود و انسان مدرن باید ساعت زندگی خود را مطابق با این سرعت گاهاً افسار گسیخته کوک کند.

یکی از مواردی که این ویژگی زندگی مدرن به وسیله آن خود را به وضوح عیان می‌کند، نحوه تغذیه است. انسان مدرن امروزی با توجه به درگیری‌هایی که دارد کمتر فرصت می‌کند مانند انسان ما قبل مدرن! برای تغذیه خود وقت بگذارد و از غذاهای سالم و سبزی‌ها که خرید و آماده کردن آنها زمان زیادی را از او می‌گیرد استفاده کند و به همین دلیل به فست فودها و کنسروها روی می‌آورد که طبق هشدارهای پزشکان مصرف درازمدت آنها عوارض جدی و بیماری‌های زیادی را در پی خواهد داشت.

گذشته از این، انسان مدرن برای غذا خوردن نیز وقت چندانی ندارد و اگر در گذشته برای تغذیه خود آدابی را رعایت می‌کرد، امروز کمتر به این آداب توجه می‌کند و به غذا صرفا به دیده چیزی نگاه می‌کند که شکم او را سیر می‌کند. این در حالی است که سبک زندگی اسلامی در خصوص تغذیه بسیار راهگشاست و احادیث وارده از پیامبر (ص) و ائمه معصومین نکات ریز، کاربردی و در عین حال مهمی را در اختیار ما قرار می‌دهد که رعایت آنها کار چندان سختی نیست اما همین نکات، تاثیرات به سزایی در سلامت جسم و روح انسان دارد. نکاتی که صحت علمی برخی از آنها با پیشرفت علم پزشکی ثابت شده و در مورد برخی دیگر نیز باید گفت علم پزشکی هنوز به اندازه‌ای از بلوغ و تکامل نرسیده که بتواند در مورد آنها نظری بدهد.

آداب غذا خوردن از دیدگاه اسلام

- نیم ساعت قبل از غذا یک لیوان آب را در سه جرعه بنوشید.
- وقتی کاملا گرسنه شدید غذا میل کرده و قبل از سیری کامل دست از غذا بکشید.

- قبل از غذا دست‌ها را با آب و صابون شسته و بدون خشک کردن سر سفره بنشینید. ابتدا به زیبایی سفره و غذا نگاه کنید تا از لذت معنوی غذا خوردن هم بهره‌مند شوید.
رسول خدا (ص) می‌فرماید: شست‌وشوی دست پیش از غذا فقر را دور می‌کند و پس از غذا غم را بزداید و دیده را بهبود بخشد.
امام صادق (ع) نیز در همین رابطه می‌فرماید: هر کس پیش و پس از غذا دستش را بشوید در گشایش و سلامتی زندگی می‌کند و نیز می‌فرماید: هرگاه رسول خدا (ص) به ویژه نان و گوشت می‌خورد دستانش را به خوبی می‌شست سپس مانده آب دستانش را به صورت می‌کشید.

- در اول غذا بسم الله بگویید ولی اگر سر سفره چند جور غذا باشد در وقت خوردن هر کدام آنها گفتن بسم الله مستحب است. رسول خدا (ص) می‌فرماید: با جماعت غذا بخورید و بسم الله الرحمن الرحیم بگویید تا برکت غذا زیاد شود.

- قبل از غذا و بعد از غذا دو بار انگشت خود را به نمک بزنید و به دندان‌های خود بکشید. این کار باعث خنثی شدن محیط اسیدی دهان و سالم ماندن دندان‌ها و رفع بسیاری از بیماری‌های معده می‌شود. در روایات اسلامی آمده است که این کار 70 نوع بیماری را دفع می‌کند که کوچکترین آن جذام، پیسی و جنون است.
حضرت علی(ع) می‌فرمایند: با نمک خوردن در اول غذا، خوردن را شروع کنید که اگر مردم بدانند چه خاصیتی در نمک است، هر آینه بر تریاق [بهترین دوای مؤثر] تجربه شده، آن را بر می‌گزینند.

- غذا را خوب بجوید با این عمل باعث تحریک بیشتر مرکز سیری در هیپوتالاموس مغز و احساس سیری می‌شود. هم چنین موجب ترشح کامل غدد بزاقی و هضم غذا و ضد عفونی شدن فضای دهان می‌شود.

- به آرامش و با آهستگی غذا بخورید. اهمیت این موضوع به حدی است که طبق فرمایش امام رضا (ع) مدت زمانی که سر سفره غذا می‌مانید جزو عمر محسوب نمی‌شود.
امام صادق (ع) نیز می‌فرماید: نشستن بر سر سفره را طولانی کنید چرا که از عمرتان به شمار نمی‌آید.

- میزبان پیش از همه شروع به غذا خوردن کرده و پس از همه دست بکشد.

- اگر چند نفر سر یک سفره نشسته‌اند هر کسی از غذای جلوی خودش بخورد. رسول خدا (ص) می‌فرماید: هر گاه سفره گسترده شد از نزد خود بخور و از پیش روی همنشین خود غذا برندار و از قله (نقطه برجسته آن) غذا نخور، زیرا برکت از بالای آن می‌آید.

- بعد از غذا خداوند عالم را حمد کنید و خلال نمایید. رسول خدا (ص) می‌فرماید: پاداش کسی که می‌خورد و سپاس آن را می‌گزارد همانند کسی است که برای خدا روزه می‌گیرد.

چیزهایی که در غذا خوردن مذموم است

- صحبت کردن در هنگام غذا خوردن؛ زیرا مغز متوجه صحبت کردن شده و شخص هنگام سیری را احساس نکرده و پرخوری می‌کند که این امر موجب بیماری و چاقی می‌شود.

- خوردن بیش از یک وعده غذای پخته در روز؛ اگر روزانه فقط یک وعده غذای پخته میل کنیم از بسیاری بیماری‌ها پیشگیری کرده و اضافه وزن پیدا نکرده و همیشه با نشاط خواهیم بود. زیرا با افزایش سن مخصوصا بالای 35 سال، سیستم‌های بدن انسان به مرور فرسوده می‌شوند. از این رو بهتر است انسان تا آنجا که ممکن است از غذاهایی که هضم آنها آسان است استفاده کند تا سلامتی‌اش تضمین شود.

همچنین در اسلام تاکید شده که صرفا دو وعده صبحانه و شام صرف شود. شخصی خدمت امام صادق (ع) از بیماری گوارشی شکایت کرد. آن حضرت فرمود: صبحانه و شام بخور و میان آن دو چیزی نخور، چون مایه فساد بدن است. مگر نشنیدی که خدا می‌فرماید: در آنجا (بهشت) هر بامداد و عصرگاه رزق خود را خواهند داشت.

امام رضا (ع) می‌فرماید: در جسم انسان رگی به نام رگ عشاء وجود دارد که چنانچه شخصی شام نخورد آن رگ تا صبح وی را نفرین کند و گوید: خدا تو را گرسنه و تشنه کند، چنان که مرا گرسنه و تشنه کردی، پس هیچ یک از شما شام خوردن را ترک نکند، هر چند به لقمه ای از نان یا جرعه ای از آب باشد.

- انجام فعالیت‌های سنگین (مانند ورزش کردن) بعد از تناول غذا.
- استفاده کردن از هر نوع خوراکی در هنگام عصبانیت.

- پر خوری. امیر مومنان (ع) می‌فرماید: پر خوری و پر خوابی، جان را فاسد می‌کنند و زیانبارند.
رسول خدا (ص) می‌فرماید: غذایتان را با یاد خدا و نماز هضم و ذوب کنید و با شکم پر نخوابید که سنگدل می‌شوید. همان حضرت از حضرت عیسی (س) چنین نقل می‌کند: هر گاه که غذا می‌خورید معده را پر نکنید، زیرا سنگینی غذا بر معده و سینه شادابی چهره را می‌برد.
در حدیث آمده است که هر کس کم بخورد بدنش سالم باشد و قلبش صفا یابد و هر کس بیشتر بخورد بدنش بیمار و قلبش سخت گردد.

- ایستاده یا در حال حرکت غذا خوردن، پشت میز و صندلی نشستن و کفش به پا داشتن حین غذا.
انس گوید: رسول خدا (ص) از ایستاده آشامیدن نهی فرمود. پرسیدم: ایستاده غذا خوردن چه حکمی دارد؟ فرمود: خوردن بدتر است.‌
امام صادق (ع) می‌فرماید: در حال راه رفتن غذا نخورید مگر از روی ناچاری.

- بلافاصله پس از غذا خوابیدن سودازا بوده و خون غلیظ تولید می‌کند و باعث کاهش قوه حافظه و ضعف قوه بینایی خواهد شد، اما اندکی دراز کشیدن پس از غذا خوردن مفید است.
امام صادق (ع) می‌فرماید: (کمی) به پشت دراز کشیدن پس از سیری، بدن را فربه، غذا را گوارا و درد را ریشه‌کن می‌کند.
امام رضا (ع) نیز می‌فرماید: هر گاه غذا خوردی (کمی) به پشت دراز بکش و پای راست را روی پا چپ قرار ده.

ندمیدن در غذا؛ انسان اکسیژن هوا را جذب می‌کند و دی اکسید کربن را که یک گاز سمی است از طریق دمیدن از بدن خارج می‌کند، به همین دلیل توصیه شده است که بر روی خوردنی‌ها دمیده نشود.
رسول خدا (ص) می‌فرماید: در خوردنی و آشامیدنی فوت نکنید.
از امام صادق (ع) نقل شده که آن حضرت از دمیدن در خوردنی و آشامیدنی منع می‌کرد و می‌فرمود: این کار در حضور دیگری ناپسند است، زیرا ممکن است وی این کار را نپسندد.

موارد دیگری که بهتر است در غذا خوردن رعایت شود

گروهی غذا خوردن: رسول خدا (ص) می‌فرماید: محبوب‌ترین غذا نزد خدا آن است که دست‌ها بر آن بسیار باشد. جمعی غذا بخورید و پراکنده نباشید، چرا که برکت در اجتماع است. همچنین می‌فرماید: بدترین مردان شما کسانی‌اند که تنها غذا می‌خورند؛ نیز می‌فرماید: هر گاه غذا خوردن با چهار ویژگی همراه باشد کامل خواهد بود: از حلال باشد، دست بر آن بسیار باشد، با بسم الله آغاز شود و با الحمدلله پایان پذیرد.

بهره‌گیری از سبزی‌ها: در حدیثی آمده است که سفره‌هایتان را با سبزی‌ها سرسبز کنید، چرا که خوردن سبزی همراه با گفتن بسم الله، شیطان را دور می‌کند. امام رضا (ع) فرمود: من از سفره ای که در آن سبزی نباشد غذا نمی خورم.

اجابت دعوت: رسول خدا (ص) می‌فرماید: سه کار مصادیق جفاست: ... اینکه کسی به غذایی فرا خوانده شود ولی نپذیرد یا بپذیرد ولی نخورد. همچنین فرمود: هر گاه بر برادر مسلمانی وارد شدید و شما را به غذا یا نوشیدنی فرا خواند بخورید و بنوشید و از آن نپرسید.

غذا نخوردن بدون دعوت: رسول خدا (ص) به امام علی (ع) می‌فرماید: هشت گروه اگر مورد عنایت قرار گیرند جز خود را سرزنش نکنند: یکی از آنها کسی است که بر سر سفره ای حاضر شود که به آن دعوت نشده ... .

رعایت غذای فصل: امام رضا (ع) می‌فرماید: به اندازه توان و میل خود در تابستان غذای با طبع سرد و در زمستان غذای با طبع گرم و در دو فصل دیگر غذای معتدل بخور.

منابع:
- کتاب مفاتیح‌الحیات، تألیف آیت‌الله جوادی آملی، مرکز نشر اسراء.
- کتاب تغذیه در طب ایرانی – اسلامی، نوشته دکتر غلامرضا کرد افشاری، دکتر حوریه محمدی کناری، دکتر سید سعید اسماعیلی، انتشارات نسل نیکان.