تکرار/تأملی بر سبک‌های زندگی؛
گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو»؛ از قدیمی‌ها بسیار شنیده‌ایم که «همسایه خوب از فامیل به آدم نزدیک‌تر است»، هر چند شاید این روزها کمتر دیده باشیم. همسایه و فرهنگ همسایه‌داری در فرهنگ ایرانی و اسلامی ما همیشه از جایگاه خاصی برخوردار بوده است؛ به طوری که در گذشته وقتی کسی می‌خواست در محله جدیدی که با آن آشنا نیست خانه بخرد حتما اول راجع به همسایه‌ها تحقیق می‌کرد.
همسایه خوب قیمت خانه را بالا می‌برد!
باز هم به قول قدیمی‌ها، همسایه خوب قیمت خانه را بالا می‌برد! چیزی که امروزه شاید کمتر به آن توجه شود و به دلایل مختلف، برای بسیاری از افراد، مناسب بودن قیمت خانه مهم‌تر از مواردی مانند داشتن همسایه خوب باشد. روایت شده که یکی از اصحاب پیامبر (ص) از ایشان پرسید: ای رسول خدا! تصمیم دارم خانه‌ای بخرم، به نظر شما کدام محله را انتخاب کنم؟ حضرت بدون آنکه محله خاصی را به او پیشنهاد کنند فرمودند: «الجوار، ثم‌الدار. الرفیق ثم السفر»؛ نخست، همسایه سپس خانه. نخست، رفیق آن‌گاه سفر.
انسان‌ها هیچ‌گاه در خلأ نبوده‌اند و همیشه در کنار یکدیگر زندگی کرده‌اند. هر جایی که انسان‌ها با یکدیگر زندگی می‌کنند و در هر شکلی که مردم با هم ارتباط دارند حقوق و متقابلاً تکالیفی برعهده آنها قرار می‌گیرد که با عمل به آنها می‌توانند روابط خود را به بهترین وجه تنظیم نموده و از بروز آسیب‌ها و مشکلات در روابط خود جلوگیری نمایند. یکی از این اشکال زندگی اجتماعی، زندگی در جوار یکدیگر یا همان همسایگی است که در فرهنگ ما و از سوی بزرگان دین ما سفارش‌های بسیاری در خصوص آن شده است.
آداب و رسوم ساده‌ای که ضامن سلامت فرد و اجتماع هستند
در گذشته‌های نه چندان دور این سرزمین، شکل همسایه بودن با امروز تفاوت داشت. در گذشته بیشتر خانه‌ها به صورت ویلایی بود و هنوز خبری از خانه‌های آپارتمانی نشده بود. در این دوره، همسایگی به شکل سنتی خود ادامه داشت و همسایه‌ها بسیار به یکدیگر نزدیک بودند و معاشرت زیادی با هم داشتند. مثلا بسیار شنیده‌ایم که همسایه‌ها در سحرهای ماه رمضان زنگ خانه‌ها را به صدا در می‌آوردند و یکدیگر را برای سحری بیدار می‌کردند. امروزه هم هر چند با ظهور تکنولوژی‌ها و ساعت زنگ‌دار و کوک کردن ساعت تلویزیون این اتفاق کمرنگ شده، اما هنوز برخی قدیمی‌ها در برخی شهرها و محله‌های سنتی‌تر به این آیین خود پایبندند و به انجام آن اصرار دارند.
وجود این آداب و رسوم به ظاهر ساده، نشان‌دهنده عمق اهمیت و ارزشی است که همسایه‌ها برای یکدیگر قائل بودند و همچنین نشان‌گر صمیمیتی است که میان آنها وجود داشته است. همین واژه‌های بسیار ساده و حتی تکراری «اهمیت»، «ارزش»، «احترام» و «صمیمیت» نشان از سلامت افراد و اجتماع دارند. سلامتی که اگر در میان آدم‌ها باشد باعث می‌شود تنش‌ها، ناراحتی‌ها و مشکلات فردی و به تبع آن اجتماعی به حداقل ممکن برسد.
اعتماد و بی اعتمادی؛ مساله این است!
مساله دیگری که میان همسایه‌های قدیمی وجود داشت و امروزه در زندگی مدرن و به خصوص کلان‌شهرها رنگ باخته است، اعتماد میان همسایگان است. تا همین چند دهه پیش وقتی یک خانواده به مسافرت می‌رفت، کلید منزل و در واقع، همه خانه و زندگی‌اش را به همسایه خود می‌سپرد و او را امین خود می‌دید و غالب اوقات نیز از این اعتماد کردن پشیمان نمی‌شد. در گذشته، افراد سالیان طولانی در یک محل زندگی می‌کردند و یکدیگر را می‌شناختند و به دلیل پیوندهای قومی، مذهبی و فرهنگی، ضریب اعتماد میان آنها بالا بود.
اما امروزه به دلیل ضرورت‌های زندگی مدرن، همسایه‌ها بسیار کم با یکدیگر ارتباط دارند و حتی بسیاری اوقات، همسایه‌هایی هستند که چندین سال در مجاورت هم زندگی می‌کنند اما حتی اسم یکدیگر را نمی‌دانند. این عدم شناخت از یکدیگر و نداشتن آشنایی کامل با همسایه‌ها باعث شده اعتمادی نیز میان آنها شکل نگیرد و در واقع، همسایه‌هایی که می‌توانند برای هم مفید بوده و در مسایل مختلف یار و همراه هم باشند، کوچک‌ترین رابطه‌ای با هم نداشته باشند.
زندگی با هم و در مجاورت با یکدیگر، گاه سبب بروز برخوردهایی میان آدم‌ها می‌شود. گاهی این برخوردها و تنش‌ها خارج از اراده انسان است و گاه ناشی از بی‌توجهی به حقوق یکدیگر و آزار و اذیتی است که افراد برای هم دارند. این مساله در ارتباط افرادی که با هم و در مجاورت هم زندگی می‌کنند بیشتر رخ می‌دهد و سبب بروز مشکلاتی می‌شود. اهمیتِ نداشتن مزاحمت و آزار برای همسایه به حدی است که پیامبر خدا (ص) فرمودند: «هر که همسایه از شر او در امان نباشد مسلمان نیست».
تکنولوژی‌هایی برای کاهش مزاحمت
در آپارتمان‌ها استفاده از برخی تکنولوژی‌ها و راهکارهای فنی، می‌تواند از مزاحمت همسایه‌ها برای یکدیگر و بروز تنش و مشکلات احتمالی میان آنها جلوگیری کند. مثلا استفاده از عایق‌های صدا از این دست است. مورد دیگر، نصب کنتورهای جداگانه آب و برق است که اگر در مجتمع‌ها به آن توجه شود می‌تواند جلوی بروز اختلافات زیادی را بگیرد تا عده‌ای با مصرف زیاده از حد آب و برق هزینه اضافه‌ای را به خانواده‌های دیگر تحمیل نکنند.
اما این‌ها تمام ماجرا نیست؛ زیرا مشکلاتی که در نتیجه زندگی آدم‌ها با هم و در جوار هم ممکن است ایجاد شود همیشه آنقدر قابل پیش‌بینی و مکانیکی نیست که بتوان از طریق تکنولوژی آنها را رفع و رجوع کرد. بلکه باید با ملاحظات اخلاقی و انسانی از بروز مشکلات جلوگیری و در صورت بروز، آنها را حل نمود.
آداب‌همسایه‌داری
برخی از آداب همسایه‌داری که رعایت آنها می‌تواند زندگی را برای خود و همسایه‌ها سرشار از آرامش کند عبارتند از:
- مدارا و رعایت حال همسایه‌ها تا حد ممکن حتی در صورتی که عملی از آنها سبب آزار فرد شود.
- پرهیز از سر و صدای زیاد. سر و صدا در برخی از ساعات شبانه‌روز که زمان استراحت است مثل ساعت 10 شب تا 8 صبح و ساعت 1 تا 4 بعد از ظهر باید در حداقل ممکن باشد و در ساعات دیگر نیز افراد باید رعایت‌های لازم را در این خصوص داشته باشند.
- پارک کردن ماشین جلوی در همسایه بدون اجازه او یکی از مشکلاتی است که حتما همه با آن برخورد داشته‌ایم که افراد باید در این مورد رعایت کنند و به حقوق دیگران احترام بگذارند.
- دخالت و کنجکاوی بی‌جا در زندگی همسایه‌ها نیز گاهی به بهانه نزدیکی با آنها دیده می‌شود. متاسفانه گاهی در کشور ما صمیمت و دوستی با سرک کشیدن در زندگی دیگران اشتباه گرفته می‌شود و همین مساله مشکلاتی را ایجاد می‌کند که افراد باید از آن اجتناب کنند.
- توجه به حریم خصوصی افراد – نگاه نکردن مرد و زن نامحرم به منزل یکدیگر و مسایلی از این دست - و محترم داشتن آن که در فرهنگ ایرانی – اسلامی ما جایگاه ویژه‌ای دارد و عدم رعایت آن موجب گرفتاری‌های زیادی شده که باید به آن توجه داشت.
- احترام به همسایه و حسن خلق با او. پیامبر اسلام (ص) می‌فرمایند: «حرمت همسایه آدمی مثل نفس اوست که باید به او ضرر نرساند» و همچنین می‌فرمایند: «احترام همسایه مانند احترام مادر بر انسان لازم است».
- نظافت مشترک ساختمان و پرهیز از آلوده کردن محیطی که با همسایه مشترک است مانند مشاعات در مجتمع‌های آپارتمانی.
توصیه‌های پیامبر (ص) و امام سجاد (ع) برای همسایه‌داری موفق
در زمینه حقوقی که بر گردن همسایه است نمی‌توان فقط به مواردی مانند آزار نرساندن تاکید داشت. زیرا اسلام به مواردی فراتر و مترقی‌تر از موارد فوق برای همسایه‌داری قائل است. در حدیثی از پیامبر (ص) آمده است که: «آیا می‌دانید حق همسایه چیست؟ اینکه اگر یاری خواست یاری‌اش کنی و اگر طلب قرض کرد قرضش دهی و اگر تو را طلبید در پیش او حاضر باشی و اگر مریض شد عیادتش کنی و اگر مرد، جنازه‌اش را تشییع کنی و اگر چیزی به او رسید تبریکش گویی و اگر مصیبتی به او رسید تسلیتش دهی و بدون اجازه او ساختمان خانه‌ات را از او بلندتر نکنی که راه باد را بر او ببندی و هنگامی که میوه‌ای خریدی آن را به او هدیه کن و اگر هدیه نکردی در پنهان برایش ببر و آن را به وسیله فرزندت نفرست که فرزند او را ناراحت کند و به وسیله بوی غذایت او را اذیت نکن مگر اینکه از آن غذا برایش مقداری ببری».
در حدیثی از امام سجاد (ع) نیز آمده است: «حق همسایه‌ات آن است که در غیاب وی احترام او را حفظ کنی و مانع غیبت او شوی و در حضورش او را اکرام نمایی، هرگاه مظلوم افتاد به یاری او بشتابی و عیوبش را تفحص ننمایی و اگر از او بدی دیدی مخفی کنی و اگر می‌دانی نصیحت تو را می پذیرد در خفا و بین خودت و او نصیحتش نمایی، در هنگام سختی او را به شدائد واگذار نکنی و رهایش ننمایی، لغزشش را بپذیری و گناهش را ببخشی و با وی کریمانه معاشرت کنی».
چهار دیواری، اختیاری؟!
در زندگی امروز که نگاه ایده‌آل اسلام در این زمینه نیز مانند سایر زمینه‌ها تحقق نیافته است و برخی از همسایه‌ها ممکن است به حقوق هم احترام نگذارند، برای وادار کردن افراد به رعایت حقوق همسایگان راه‌هایی وجود دارد. یکی از این راه‌ها این است که افراد را نسبت به حقوق و تکالیفی که در این زمینه برعهده دارند آشنا کنیم و در واقع، با آموزش‌های شهروندی که می‌تواند از طریق آموزش و پرورش، رسانه‌ها و ... انجام شود به آنها مهارت‌های زندگی شهروندی را انتقال دهیم. در صورت وجود آزار و اذیت از جانب همسایه نیز در روایات ابتدا توصیه به صبر شده است. به طوری که امام کاظم می‌فرمایند: «حسن همجواری به ترک آزار نیست، بلکه به شکیبایی بر آزار همسایه است. (کتاب الخصال، ص 524).
اما در صورتی که آزار و اذیت‌ها ادامه پیدا کرد و صبر و مدارا فایده‌ای نداشت بهتر است افراد از فردی امین و معتمد مانند مدیر ساختمان یا همسایه دیگری که به اصطلاح ریش سفید است جهت رفع مشکل خود با همسایه‌شان بهره ببرند. اما اگر باز هم این آزارها ادامه داشت می‌توان از برخوردهای قانونی و مراجعه به پلیس استفاده کرد. زیرا قانون اساسی نیز به صراحت از حقوق همسایه دفاع کرده و در ماده 132 این قانون آمده است: «کسی نمی‌تواند در ملک خودش تصرفی کند که مستلزم ضرر رساندن به همسایه‌ها شود». پس با این اوصاف اصطلاح «چهار دیواری؛ اختیاری» همیشه هم نمی‌تواند کاربرد داشته باشد.
ارسال نظرات