عدم امکان تشخیص محتوای خوب و بد در فیلترینگ هوشمند/ تنها راه پالایش فضای مجازی راه‌اندازی «شبکه‌ملی‌اطلاعات» است/ ضرورت ایجاد جامعه مجازی ایرانی

به گزارش خبرنگار علمی «خبرگزاری دانشجو»، اجرای فیلترینگ روی سایت‌های اینترنتی روش‌های متعددی دارد که هر کدام بسته به نحوه‌ اجرای آن، دارای معایب و مزایای خاص خود است. اولین و ابتدایی‌ترین روش فیلترینگ در کشور، استفاده از فهرست آدرس‌هایی است که تحت عناوین مختلف توسط موسسات و سایت‌های خارجی طبقه‌بندی شده است و این آدرس‌ها به بانک اطلاعات فیلترینگ کشور وارد می‌شوند.

دومین روش آدرس‌هایی هستند که توسط ماشین، ربات‌ها یا نرم‌افزارهای خاصی در داخل کشور به‌عنوان آدرس مشکل‌دار شناسایی شده و به بانک اطلاعاتی اضافه شده‌اند. سومین گروه نیز آدرس‌هایی هستند که توسط نهاد فیلترینگ یا نهادی که دارای قدرت قانونی است برای مسدودسازی به بانک اطلاعات فیلترینگ اضافه شده است.

اما در همه‌ روش‌های فیلترینگ چون تمرکز بر روی نام سایت و Url است، هیچ‌گاه خروجی کاملا صحیحی دریافت نمی‌شود؛ چرا که گاهی اوقات در طی اجرای این پروسه برخی سایت‌ها که هیچ‌گونه مطلب و محتوای نامناسبی ندارند نیز فیلتر می‌شوند و تمام این مشکلات به عدم استفاده از فیلترینگ هوشمند بر‌می‌گردد.

در همین راستا و با توجه به اعلام چند باره وزیر ارتباطات مبنی بر اجرای فیلترینگ هوشمند تا پایان سال 93، بر آن شدیم تا با برگزاری میزگردی ابعاد چالش‌های راه‌اندازی فیلترینگ هوشمند را با حضور روح‌الله مومن نسب، کارشناس فضای مجازی و مسعود جلالی، کارشناس فنی بررسی کنیم. مشروح این گفتگو به شرح زیر است.

«خبرگزاری دانشجو»: لطفا در ابتدا کمی در مورد سابقه فیلترینگ هوشمند توضیح دهید.

مومن نسب: فیلترینگ هوشمند مبحثی است که سال‌ها در کشور مطرح بوده و وزارت ارتباطات در دولت‌های مختلف همواره در مورد راه‌اندازی این فناوری کم‌کاری کرده‌است.

فیلترینگ کشور در ابتدا با استفاده از نرم‌افزارهای خارجی اعمال می‌شد، اما آنچه که هم‌اکنون استفاده می‌شود نرم‌افزاری مربوط به چند سال گذشته است. اما اگر بخواهیم در مورد چگونگی فیلترینگ کشور صحبت کنیم باید گفت که فیلترینگ کنونی کشور بر اساس Url انجام می‌شود و این در حالی است که تبادل اطلاعات اکنون از طریق IP و پروتوکل انجام می‌شود و مدل پالایش اطلاعات کنونی در جهان منسوخ شده است.

علاوه بر Url فیلترینگ که ایران از آن استفاده می‌کند، IP بلاکینگ و بلاک دامین نیز از جمله شیوه‌های فیلترینگ است و آنچه که در کلیه این روش‌ها اشتراک دارد آن است که در همه این مدل‌ها کل بستر فیلتر شده و گیت‌وی بسته می‌شود.

با توجه به آماری که از 2 سال گذشته وجود دارد از کل گیت‌وی کشور 75 درصد از پروتکل‌ها به‌صورت رمز شده استفاده می شود و این بدان معناست که 75 درصد استفاده ما از اینترنت بر بستر رمز اتفاق می‌افتد.

بنابراین بر فرض بعید هم که فیلترینگ هوشمند اجرایی شود امکان اعمال آن بر روی بخش کد شده وجود ندارد و تنها می‌تواند روی بخش غیر کد استفاده شود؛ چرا که اعمال فیلتر بر روی بخش‌های رمزشده بی فایده است و با توجه به وقت چند ماه ‌ای که باید برای رمز گشایی زمان صرف شود، سرور در چند ثانیه می‌تواند رمز خود را تغییر دهد.

«خبرگزاری دانشجو»: آیا امکان راه‌اندازی فیلترینگ هوشمند به نحوی که از سوی وزارت ارتباطات گفته می‌شود در کشور وجود دارد؟ و امکان اجرای این طرح در بازه کوتاه مدت 6 ماهه قابل انجام است یا خیر؟

جلالی: اعمال فیلترینگ هوشمند طی چند ماه از نظر تئوری ممکن است به وجود آید ولیکن سطح اجرای آن قابل اهمیت است؛ اعمال فیلترینگ به این معنا است که به طور مثال کسی که از وایبر استفاده می‌کند و عکس غیر اخلاقی را پخش می‌کند از نظر فنی بتوان تنها آن عکس را فیلتر کرد بدون آنکه آسیبی به کل بستر وارد شود.

چگونگی اجرای فیلترینگ هوشمند در امریکا

سازمان امنیت ملی امریکا (NSA) تجربه‌هایی در زمینه اعمال فیلترینگ هوشمند دارد و یک‌سری نرم افزارهای فیلترینگ را به طور محرمانه به وجود آورده است؛ یکی از این نرم‌افزارها ماسکولار است؛ ناروس نیز یکی دیگر از نرم افزارهای فیلترینگ است که داده ها را آنالیز کرده و قادر است بر محتوا نظارت کند ولیکن این امر به صورت لحظه‌ایی نیست.

مبحثی به نام «دیتا ماینینگ» وجود دارد که کنکاش اطلاعات نامیده می شود. به‌طوری که نوع عکس‌ها و متن‌های مورد استفاده کاربران مثلا در ابزاری مانند وایبر بررسی می‌شود و این بررسی عموما به این صورت است که بر آمار و محتوا نظارت صورت می‌گیرد ولیکن مجددا تاکید می‌کنم که این نظارت به صورت لحظه‌ای نیست و تنها می‌تواند در یک بازه زمانی آمار و اطلاعاتی از کارکرد کاربران جمع‌آوری کند.

امکان نظارت لحظه‌ای در اینترنت پرسرعت با تعداد کاربران بالا وجود ندارد

نرم افزار ناروس که به همین منظور طراحی شده است در حال حاضر می تواند تنها 39 هزار کانکشن آن هم با سرعت اینترنت 256 را به صورت لحظه‌ایی نظارت داشته باشد و این در حالی است که هم‌اکنون اینترنت نسل 3 در کشور راه‌اندازی شده و امکان نظارت لحظه‌ایبر این حجم از کاربران با فناوری‌های کنونی وجود ندارد و شاید یکی از دلایل مخالفت با راه‌اندازی اینترنت پرسرعت نیز همین بود.

راه‌اندازی اینترنت پرسرعت قبل از شبکه ملی اطلاعات یک اشتباه غیر قابل جبران است

راه‌اندازی اینترنت پرسرعت قبل از شبکه ملی اطلاعات یک اشتباه غیر قابل جبران است چرا که کشور به صورت غیرقابل برنامه‌ریزی شده‌ای اینترنتی را به دست کاربرانی می‌دهد که امکان هیچ‌گونه نظارتی بر روی آنها وجود ندارد و نرم افزار یا سخت‌افزاری نیز برای نظارت بر این بستر در نظر گرفته نشده است.

قانونی برای جاسوسی از نرم‌افزارهای ارتباطی/ امکان تشخیص محتوای خوب و بد به صورت آنی وجود ندارد

قانونی به نام کالیاب در آمریکا تصویب شده است که تمامی شرکت‌هایی که ملزومات ارتباطاتی را تولید می کنند، موظف کرده است در صورت صادرات و پخش باید ترتیبی دهند که سازمان جاسوسی آمریکا بتواند در هر زمان و مکانی به آن متصل شده و نظارت لازم را داشته باشد.

این تعهد در سال 1994 قانونی شد که بنابراین از سال 94 میلادی تاکنون در تمامی اجناسی که به کشور وارد شده این الزامات رعایت شده است؛ بسیاری از نرم افزارها که به ما به خوبی اطلاعات می‌دهند به موقع نیز به آمریکا اطلاعات می دهند؛ نرم افزار ناروس در بسیاری از کشورهای همسایه مانند عربستان سعودی، مصر، پاکستان و لیبی مورد استفاده قرار گرفت تا سردمداران اینترنت جهان دریابند که مردم در اینترنت به دنبال چه هستند و به چه سمتی گرایش دارند.

این نرم‌افزار‌ها به صورت آفلاین توانستند اطلاعاتی کسب کرده و بر نگرش مردم اعمال نفوذ پیدا کنند البته این گونه نبود که بلاک انجام دهند بلکه تنها نظارت داشتند.

همچنی کشور که از نظر سیاستی به کشور ایران نزدیک است از نرم‌افزار ZTE برای اعمال نظارت بر بستر اینترنت استفاده می‌کند و حدود 15 سال است که در این زمینه سرمایه گذاری کرده و با تمام این سرمایه‌گذاری‌ها و هنوز نمی‌تواند محتوای خوب و بد را به صورت لحظه‌ای بررسی کند.

«خبرگزاری دانشجو»: خوب با همه این موارد راه‌ حل پالایش فضای مجازی کشور چیست؟

تنها راه پالایش فضای مجازی کشور شبکه ملی اطلاعات است

جلالی: به نظر من کار اساسی در این زمینه این است که پروژه «شبکه ملی اطلاعات» در کشور راه‌اندازی شود؛ چرا که با اعمال فیلترینگ‌هوشمند در عمل نمی‌توان به صورت آنی بر محتوای اطلاعات نظارت کرد و تنها عایدی که از فیلترینگ هوشمند به‌دست خواهد آمد، تحلیل اطلاعات به صورت آفلاین آن هم در ابعادی به اندازه یک نرم‌افزار است.

فیلترینگ هوشمند از نظر فنی قابلیت اجرا ندارد

به طور کلی فیلترینگ هوشمند از نظر فنی قابلیت اجرا ندارد و بالاترین سطح فنی بلاک کردن در کل کره خاکی DPI یا همان تحلیل اطلاعات در یک بازه زمانی است.

DPI به دلیل CPU و سیستم‌های مورد استفاده در تعداد بالا خروجی کار را محدود می‌کند. البته برخی کشور‌ها تاکنون اقداماتی انجام داده‌اند اما به صورت آنلاین این مسئله اجرایی نشده است. و کسانی که قصد اجرایی کردن فیلترینگ هوشمند را دارند تاکنون بیان نکردند منظور آنها از فیلترینگ هوشمند چیست؟ آیا قرار است پروتکل‌ها بسته شود یا دیتا شناسایی شود و اجازه ورود به برخی از آنها داده‌نشود؟ هنوز هیچ‌کدام از این موارد مشخص نشده و معلوم نیسا منظور از فیلترینگ هوشمند چیست.

چیزی که به عنوان فیلترینگ هوشمند قرار است ارئه شود نیاز به جزئیات فنی دارد؛ اجرای فیلترینگ هوشمند تا 6 ماه دیگر از نظر بنده ادعای مضحکی است؛ چطور می‌توان امری که در سطح بین الملل اجرایی نشده را 6 ماهه اجرا کرد؟

«خبرگزاری دانشجو»: با توجه به اینکه استفاده از شبکه‌های اجتماعی در سایر کشورها نیز مرسوم است، سایر کشورها برای پالایش اطلاعات کاربران چه روش‌هایی دارند.

ورود هاست شبکه‌های اجتماعی به کشور ضروری است

مومن نسب: در آمریکا فیلترینگ توسط خود شرکت‌ها و نرم افزارها صورت می‌گیرد؛ به طور مثال به شرکت واتس آپ گفته شده است که باید براساس اطلاعات خلاف منافع آمریکا را منتشر نکند و در صورت انتشار بلاک خواهد شد.

در چنین کشورهایی صفحه شفاف سازی وجود دارد؛ به طوری که هر چند ماه یک بار شبکه‌های اجتماعی گزارشی از محتواهای بلاک شده ارائه می دهند و چون سرور این ابزارها در کشور امریکا است اطلاعات خلاف منافع خود یا کاربر مد نظر را حذف می‌کنند.

اما در ایران اگر اطلاعات فردی از طریق وایبر، واتس‌اپ و یا شبکه‌های دیگر دزدیده یا سواستفاده شود دستگاه قضایی چطور می‌تواند فرد را پیدا کند. کما این که سواستفاده از اطلاعات این شبکه‌ها به صورت روتین و بدون آنکه فرد از این مطلب آگاهی پیدا کند، انجام می‌شود؛ بنابراین امکان حفاظت از اطلاعات، حریم خصوصی وحقوق شهروندی در ایران وجود نخواهد داشت چرا که شرکت‌هایی مانند وایبر و واتس‌اپ در ایران سروری ندارند.

در هین راستا چین شرکت گوگل و کلیه شبکه‌های اجتماعی را مجبور کرده در کشور چین دفتر تاسیس کرده و سرور کاربران در کشور چین قرار گیرد به طوری که دستورات مقامات چین را اجرایی کرده و هر سال گزارس عملکرد خود را به دولت چین ارائه دهند.

به طور مثال دولت چین مدتی قبل مجوز شرکت گوگل را تمدید نکرد و سایت این شرکت به مدت چند ماه فیلتر بود چرا که دولت چین اذعان داشت در برخی بخش‌ها شرکت گوگل به دستورات چین عمل نکرده است.

«خبرگزاری دانشجو»: بنابراین به نظر شما مذاکره جهت ورود هاست شبکه‌های اجتماعی برای دسترسی و نظارت به اطلاعات کاربران ما منطقی به نظر می‌رسد؟

مومن نسب: بله ما باید با ورود هاست این کشورها به ایران آنها با قوانین خود سازگار کنیم. مشابه همان اتفاقی که در مورد شرکت‌های ال جی و سامسونگ افتاد تا بتوانند درایران نمایندگی داشته باشند.

ضرورت تولید محتوای بومی و ایجاد جامعه مجازی درایران

از این راهکار مهم‌تر این است که کشور به صورتی جدی به سمت تولید محتوا حرکت کند؛ برخی عنوان می کنند نمی توان از واتس‌اپ جدا شد چرا که فضای آن جهانی است و اگر از واتس آپ جدا شویم از جهان جدا شده‌ایم.

کشور آلمان تلگرام را طراحی کرده است یعنی می خواهد خود را از دنیا جدا سازد؟ چین ویچت را طراحی کرده است؛ لاین توسط کره و تانگو توسط ژاپن طراحی شده است؛ کاربران لاین 400 میلیون نفر است درحالی که جمعیت کره تنها 50  میلیون نفر است، و این یعنی آنها توانسته‌اند چند برابر جمعیت کشور خود کاربر جذب کند.

این در دنیا پذیرفته شده است که شبکه اجتماعی قرار است اجتماع یا جامعه مجازی را شکل دهد پس باید همانند جامعه واقعی مبتنی بر نیازهای همان جامعه شکل گیرد؛ برخی از تصاویر که به نام استیکر در برخی از این برنامه‌ها وجود دارد ممکن است با جامعه و فرهنگ ما متناسب نباشد؛ باید این برنامه‌ها و تصاویر مناسب با فرهنگ ما تغییر کند.

برخی از تصاویر یا ارتباطات در این برنامه‌ها در فرهنگ ما نادرست است، به عبارت دیگر بسیاری از هنجارهای ما در این برنامه‌ها ناهنجاری است و بسیاری از هنجارهای آنها در کشور ما ناهنجاری است.

بنابراین با وجود تضادهای فراوان در فضای مجازی جهانی ما باید جامعه مجازی خود را تاسیس کرده تا کاربران از برنامه‌های متعلق به کشور خود استفاده کرده و در صورت تجاوز به حقوق شهروندان و سواستفاده از این بسترها امکان پیگیری از سوی دستگاه‌های قضایی وجود داشته باشد.

دولت و وزارت ارتباطات باید به جای این که بخش خصوصی را تقویت کند، فضا را برای فعالیت بخش خصوصی تسهیل کند؛ دولت براساس قانون تسهیل‌گر است و نباید نقش تصدی‌گری داشته باشد؛ موارد زیر ساختی را باید دولت تامین کند و بخش خصوصی در بستر خوب محصول خوب تولید کند.

«خبرگزاری دانشجو»: آیا در موضوع تولید محتوا هموراه باید منتظر حرکت دولت ماند یا اینکه بخش خصوصی نیز به صورت خودجوش امکان رشد در این عرصه را دارد؟

مومن نسب: به نظر من بخش خصوصی نباید منتظر حرکت دولت باشد و در صورت انجام کارهای در خورد توجه می‌تواند عایدی هنگفتی از این بحث برای خود کسب کند.

برای نمونه در بحث ایجاد دامنه‌های وبلاگ فارسی اتفاق خوبی رخ دادغ چرا که در سطح بلاگ سرویس دولت هیچ وبلاگ سرویسی ایجاد نکرد، در حالی که وبلاگ سرویس‌های قوی دنیا همانند بلاگرو ورد پرس نیز وجود داشتند، بخش خصوصی با اینها رقابت کرد.

اکنون اگر از 10 نفر در خصوص بلاگ سرویس بپرسید، شک نکنید هیچ کدام از بلاگ سرویس‌های خارجی استفاده نمی‌کنند؛ چرا که کاربر احساس نیازی برای استفاده از سرویس‌های خارجی ندارد.

به دلیل برخورد صحیحی که در موضوع بلاگ سرویس‌ها انجام شد هم‌اکنون ایران در این بحث بسیار موفق است اما تولید نرم‌افزارها و شبکه‌های اجتماعی به دلیل ایجاد رقابت سطح پایینی که بین اپراتور‌ها و دولتی شدن وجود دارد شکست خورده است.

برای نمونه زمانی که همراه اول نرم افزار «ساینا» را طراحی کرده است به نرم افزارهای دیگر اجازه جان گرفتن داده نمی‌شود تا نرم افزار تولید شده بزرگ شود در حالی که  آن نرم‌افزار نیز بزرگ نمی‌شود؛ چرا که نرم‌افزار مورد نظر همه پسند نبود و قابلیت اجرا بر روی تمام اپراتورها را ندارد و همین کج سلیقگی‌ها باعث شکست نرم‌افزارها می‌شود.

ما در فضای داخلی خود انحصار ایجاد می‌کنیم؛ به بسیاری از شرکت‌های سرمایه دار میدان داده شده و در نهایت کاربر قربانی رقابت‌های سطح پایین این شرکت‌ها می‌شود.

به طور کلی شیوه رقابت کنونی و تا زمانی که نرم‌افزارها و شبکه‌های اجتماعی تولید شده اپراتور محور هستند هیچ گاه آن شبکه‌اجتماعی که انتظار می رود شکل نخواهد گرفت و تنها نتیجه این ایجاد انحصار زمین زدن نرم افزارها و شبکه‌های اجتماعی ایرانی خواهد بود.

ادامه دارد...